อุทยาน แห่งชาติถ้ำผาไทมีพื้นที่ครอบคลุมในท้องที่อำเภอเมือง อำเภอแจ้ห่ม อำเภองาว จังหวัดลำปาง มีลักษณะภูมิประเทศทั่วไปเป็นภูเขาสูงสลับซับซ้อน สภาพป่าเป็นป่าเบญจพรรณและป่าเต็งรัง ซึ่งมีความอุดมสมบูรณ์มาก มีสวนสักกระจายอยู่ทั่วไป เป็นแหล่งที่อยู่อาศัยของสัตว์จำนวนมาก พื้นที่ส่วนใหญ่เป็นพื้นที่ต้นน้ำลำธาร ชั้นที่ 160 มีจุดเด่นและสถานที่พักผ่อนหย่อนใจที่สำคัญ คือ ถ้ำผาไท หล่มภูเขียว บริเวณอ่างเก็บน้ำเขื่อนกิ่วลม ถ้ำออกรู ห้วยแม่พลึง นอกจากนี้ยังมีน้ำตกขนาดเล็กกระจัดกระจายอยู่ทั่วไป และยังมีสถานที่ท่องเที่ยวขององค์การอุตสาหกรรมป่าไม้ คือ ศูนย์ฝึกลูกช้าง มีเนื้อที่ประมาณ 758,750 ไร่ หรือ 1,214 ตารางกิโลเมตร

ตามคำสั่งกรมป่าไม้ ที่ 1627/2532 ให้ นายพูนสถิตย์ วงศ์สวัสดิ์ นักวิชาการป่าไม้ 5 กองอุทยานแห่งชาติดำเนินการสำรวจเพิ่มเติม และจัดตั้งพื้นที่ป่าบริเวณอุทยานแห่งชาติถ้ำผาไท และบริเวณป่าสงวนแห่งชาติป่าแม่ยาง-ป่าแม่งาว ป่าแม่ต๋า-ป่าแม่มาย ป่าแม่งาวฝั่งขวา และป่าแม่โป่ง ในท้องที่อำเภอเมือง อำเภอแจ้ห่ม และอำเภองาว จังหวัดลำปาง เพื่อประกาศเป็นอุทยานแห่งชาติ โดยให้ทำหน้าที่หัวหน้าอุทยานแห่งชาติแห่งนี้ด้วย

ผลการสำรวจพื้นที่ที่จะจัดตั้งเป็นอุทยานแห่งชาติถ้ำผาไทพบว่า เป็นป่าธรรมชาติที่ยังคงมีความอุดมสมบูรณ์ มีสถานที่ท่องเที่ยวซึ่งประชาชนและหน่วยงานต่างๆ รู้จักเป็นอย่างดี ได้แก่ เขื่อนกิ่วลม และถ้ำผาไท โดยได้ขออนุมัติใช้ชื่ออุทยานแห่งชาติตามหนังสืออุทยานแห่งชาติ ที่ กษ 0713(ผท)/20 ลงวันที่ 1 กุมภาพันธ์ 2534 ว่า อุทยานแห่งชาติถ้ำผาไท ซึ่งนายไพโรจน์ สุวรรณกร อธิบดีกรมป่าไม้ อนุมัติให้ใช้ชื่อ “อุทยานแห่งชาติถ้ำผาไท” เมื่อวันที่ 4 มีนาคม 2534 ปัจจุบันกรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืชกำลังรวบรวมข้อมูลเพื่อพิจารณาประกาศจัดตั้งเป็นอุทยานแห่งชาติ ต่อไป

ลักษณะภูมิประเทศ

สภาพ ภูมิประเทศโดยทั่วไปเป็นภูเขาสูงสลับซับซ้อน สภาพป่าเป็นป่าเบญจพรรณและพื้นที่ถูกบุกรุกแผ้วถาง มีสวนสักกระจายอยู่ทั่วไป ยอดเขาสูงที่สำคัญ คือ ดอยกิ่วลม สูง 1,202 เมตร รองลงมาคือ ดอยสันกลางสูง 1,022 เมตร ดอยผาหวด สูง 975 เมตร ซึ่งมีพื้นที่ส่วนใหญ่เป็นป่าเบญจพรรณสลับกับป่าเต็งรัง ส่วนทิศใต้ ได้แก่ ดอยหลวง สูง 1,100 เมตรทางทิศตะวันออกของพื้นที่เป็นแหล่งผลิตผลทางด้านเกษตรกรรมที่สำคัญ ส่วนทางด้านทิศตะวันตกของพื้นที่ส่วนใหญ่เป็นป่าเต็งรัง น้ำจากลำห้วยและลำธารสายต่างๆ ที่ไหลไปทางทิศตะวันตกจะไหลลงสู่แม่น้ำวัง ส่วนที่ไหลไปทางด้านทิศตะวันออกจะไหลลงสู่แม่น้ำงาวเป็นส่วนใหญ่

ลักษณะภูมิอากาศ
 

ฤดู ร้อนจะร้อนจัด มีลมพัดมาจากทิศตะวันตกเฉียงใต้ โดยเริ่มตั้งแต่เดือนมีนาคมถึงเดือนพฤษภาคม ฤดูฝน ฝนตกสม่ำเสมอ มีลมพัดมาจากทิศตะวันตกเฉียงใต้ บางครั้งมีพายุพัดแรงมาก เริ่มตั้งแต่เดือนพฤษภาคม ถึงเดือนตุลาคม ฤดูหนาวอากาศหนาวจัด ในตอนกลางคืนและตอนเช้ามีหมอกปกคลุมทั่วไป ลมหนาวพัดมาจากทิศ ตะวันออกเฉียงเหนือ เริ่มตั้งแต่เดือนพฤศจิกายนถึงเดือนกุมภาพันธ์

พรรณไม้และสัตว์ป่า

เนื่อง จากสภาพภูมิประเทศเป็นภูเขาสูงสลับซับซ้อน ป่าไม้ที่พบได้แก่ ป่าดิบแล้ง พันธุ์ไม้ที่พบ คือ ตะเคียน ไม้ตระกูลยาง ไม้ตระกูลไม้ก่อ ยมหอม อบเชย ดีหมี ฯลฯ ป่าเบญจพรรณ และป่าเต็งรัง พันธุ์ไม้ที่พบเห็น คือ ประดู่ มะค่าโมง แดง อ้อยช้าง ชิงชัน ไผ่ชนิดต่างๆ ตุ้มกว้าว อุโลก สะแก และหญ้าแพก เป็นต้น

สัตว์ป่าที่พบได้แก่ กระทิง หมูป่า ลิง เม่นใหญ่ ตุ่น อีเห็น อ้น กระต่ายป่า แย้ กิ้งก่า ตุ๊กแกป่า งู กบ เขียด อึ่งอ่าง คางคก และนกนานาชนิด นอกจากนี้ยังมีปลาชนิดต่างๆ หลายชนิด

ถ้ำ ผาไท ตั้งอยู่บนทางหลวงหมายเลข 1 เป็นเส้นทางจากตัวจังหวัดลำปาง-พะเยา-เชียงราย ห่างจากตัวจังหวัดลำปางมาทางจังหวัดพะเยา ประมาณ 65 กิโลเมตร อยู่บริเวณหลักกิโลเมตรที่ 665-666 จะเห็นป้ายอุทยานแห่งชาติถ้ำผาไท ต่อจากนั้นเลี้ยวเข้าปากทางประมาณ 300 เมตร ก็ถึงที่ทำการอุทยานแห่งชาติ หรือจะเดินทาง โดยใช้เส้นทางสายจังหวัดแพร่ อำเภองาว จังหวัดเชียงราย ก่อนถึงอำเภองาว แยกซ้ายสู่จังหวัดลำปาง ประมาณ 15 กิโลเมตร ถึงที่ทำการอุทยานแห่งชาติถ้ำผาไท

เดิน ทางด้วยรถโดยสารสายลำปาง-เชียงราย หรือรถตู้จังหวัดลำปาง-อำเภองาว แล้วลงตรงบริเวณหลักกิโลเมตรที่ 665-666 จะเห็นป้ายอุทยานแห่งชาติถ้ำผาไท จากปากทางเดินเท้าต่ออีกประมาณ 300 เมตร ก็ถึงที่ทำการอุทยานแห่งชาติถ้ำผาไท

ท่านสามารถจองที่พักได้ด้วยตนเองผ่านทางอินเตอร์เน็ต www.dnp.go.th ของกรมเท่านั้น (กรมไม่มีตัวแทนการจองที่พักกับภาคเอกชนรายใดทั้งสิ้น) จองล่วงหน้าได้ 60 วัน จองต่อเนื่องได้ครั้งละ 3 วัน กำหนดชำระเงินภายใน 2 วันทำการ ณ เคาน์เตอร์ บมจ.ธนาคารกรุงไทย ทุกสาขาทั่วประเทศเท่านั้น หรือติดต่อเจ้าหน้าที่ทำการจองให้โดยโทรมาที่ 0 2562 0760 หรือติดต่อจุดจองที่พักในส่วนภูมิภาค

กรณีที่ชำระเงินกับทางธนาคาร กรมจะทราบข้อมูลการชำระเงินได้โดยออนไลน์กับทางธนาคาร ก็จะทราบว่ารายการจองใดได้ชำระเงินแล้ว จึงไม่จำเป็นต้องโทรสารเอกสารแสดงการชำระเงินมาที่กรมอีก โปรดนำหลักฐานการจองและเอกสารการชำระเงิน เฉพาะบมจ.ธนาคารกรุงไทย เท่านั้น ไปยื่นแสดงในวันเข้าพัก และในกรณีที่ชำระเงินกับหน่วยงานในสังกัดกรม ให้นำใบเสร็จรับเงินไปยื่นแสดงในวันเข้าพัก ดูคำแนะนำเพิ่มเติม คลิกที่นี่

ภาพเขียนประวัติศาสตร์บ้านพักห้วยหก  เป็น ภาพเขียนสีแดงของกลุ่มคนเดินเรียงแถว เป็นภาพเขียนที่มีอายุประมาณ 2,000-3,000 ปี เป็นยุคสมัยของสังคมเร่ร่อน และลักษณะของภาพเขียนดังกล่าวไม่ค่อยได้พบเห็นมากนักในประเทศไทย สำหรับการเดินทางต้องใช้ทางเดินเท้าจากหมู่บ้านห้วยหก ระยะทางประมาณ 3.5 กิโลเมตร

ถ้ำผาไท  เกิด จากภูเขาหินปูน มีความลึกจากบริเวณปากถ้ำเข้าไปประมาณ 405 เมตร มีหินงอกและหินย้อยที่สวยงามอยู่ตลอดเส้นทางเดิน บริเวณปากถ้ำเป็นคูหากว้างซึ่งมีเสาหินขนาดใหญ่สูงหลายสิบเมตรตั้งตระหง่าน เป็นเอกลักษณ์ บนผนังถ้ำด้านขวามือมีรอยจารึกพระปรมาภิโธยย่อ “ป.ป.ร.” ซึ่งพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 7 ทรงจารึกไว้เมื่อครั้งเสด็จประพาสถ้ำผาไทในปี พ.ศ. 2469 นอกจากนี้ยังมีทางแยกไปถ้ำโจรและถ้ำเสือที่มีหินงอกหินย้อยรูปทรงแปลกตาน่า ชม

ถ้ำราชคฤห์  เป็น ถ้ำหินปูนอีกแห่งหนึ่ง มีหินงอกหินย้อยที่สวยงาม ตั้งอยู่ใกล้หมู่บ้านแม่แก้ อำเภองาว จังหวัดลำปาง การเดินทางใช้เส้นทางรถยนต์จากอำเภองาวถึงหมู่บ้านแม่แก้ ระยะทางประมาณ 21 กิโลเมตร และเดินทางเท้า เข้าไปยังถ้ำประมาณ 300 เมตร

ถ้ำออกรู ห้วยแม่พลึง  อยู่ใกล้ที่ทำการสวนป่าแม่พลึง

น้ำตกแม่แก้  เป็น น้ำตกขนาดเล็ก เกิดจากลำห้วยแม่แก้ ตั้งอยู่บริเวณบ้านแม่แก้ อำเภองาว จังหวัดลำปาง การเดินทางใช้เส้นทางรถยนต์จากอำเภองาว ถึงบริเวณน้ำตก ระยะทางประมาณ 18 กิโลเมตร

น้ำตกแม่แจ้ฟ้า  น้ำตก แม่แจ้ฟ้า มีชื่อเรียกอีกอย่างหนึ่งว่า น้ำตกตาดเหมย เป็นน้ำตกที่มีน้ำใสสะอาดไหลลงแอ่งน้ำรองรับลงมาเป็นชั้นๆ มีความสูงรวม 9 ชั้น ที่ตั้งอยู่ห่างจากบ้านทุ่งฮ้างหมู่ 1 ตำบลทุ่งผึ้ง อำเภอแจ้ห่ม จังหวัดลำปาง เป็นทางรถยนต์เข้าไป ประมาณ 8 กิโลเมตร.

น้ำตกแม่ส้าน  เป็น น้ำตกขนาดกลางมี 2 ชั้น มีน้ำใสไหลตลอดปี ตั้งอยู่บริเวณหมู่บ้านแม่ส้าน อำเภอแม่เมาะ จังหวัดลำปาง การเดินทางต้องใช้ทางเดินเท้าจากหมู่บ้านแม่ส้าน ระยะทางประมาณ 5 กิโลเมตร

น้ำตกห้วยตาดน้อย  เป็น น้ำตกขนาดเล็ก น้ำใส ไหลตลอดปี ตั้งอยู่บริเวณหมู่บ้านห้วยปง อำเภอแจ้ห่ม จังหวัดลำปาง การเดินทางใช้เส้นทางรถยนต์ จากถนนสายลำปาง-แจ้ห่ม แยกไปสู่น้ำตก ประมาณ 25 กิโลเมตร.

หล่มภูเขียว  เป็น แอ่งน้ำขนาดใหญ่อยู่บนภูเขา มีเนื้อที่ประมาณ 1-2 ไร่ มีลักษณะคล้ายปล่องภูเขาไฟ น้ำในแอ่งลึกมากจนมองเห็นเป็นสีเขียว มีปลาอาศัยอยู่เป็นจำนวนมาก สภาพป่าเป็นป่าดิบแล้งมีสัตว์ป่าอาศัยอยู่เป็นจำนวนมาก หล่มภูเขียวอยู่ห่างจากทางหลวงแผ่นดินดินหมายเลข 1 (ถนนพหลโยธิน) จากเส้นทางสายลำปาง-พะเยา เข้าไปประมาณ 14 กิโลเมตร ซึ่งเป็นทางแยกไปสู่หมู่บ้านอ้อน อำเภองาว จังหวัดลำปาง เส้นทางเป็นทางลูกรัง จากบ้านอ้อน มีทางเดินเท้าไปหล่มภูเขียว ระยะทางประมาณ 3.5 กิโลเมตร

อ่างเก็บน้ำเขื่อนกิ่วลม  เกิด จากการสร้างเขื่อนกิ่วลมกั้นแม่น้ำวัง เป็นสถานที่ท่องเที่ยวซึ่งมีชื่อเสียงของจังหวัดลำปาง ผู้สนใจสามารถล่องแพหรือเรือชมทิวทัศน์ของทะเลสาบและเกาะกลางน้ำ โดยมีสถานที่สำหรับจอดเรือและแพอยู่ 2 แห่ง คือ บริเวณสันเขื่อนกิ่วลม ซึ่งจะมีทางแยกเข้าไป 14 กิโลเมตร จากทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 1 (ถนนพหลโยธิน) ระยะทางห่างจากตัวจังหวัดลำปางถึงทางแยกประมาณ 20 กิโลเมตร ที่สำหรับจอดเรือและแพอีกแห่งหนึ่ง คือ ท่าเรือสำเพาทอง ซึ่งมีทางแยกจากทางหลวงจังหวัดหมายเลข 1055 (ลำปาง-แจ้ห่ม) เข้าไปประมาณ 3 กิโลเมตร

ห้องน้ำ-ห้องสุขาชาย    มีห้องสุขาชายให้บริการ

ห้องน้ำ-ห้องสุขาหญิง    มีห้องสุขาหญิงให้บริการ

ลานกางเต็นท์    อุทยาน แห่งชาติจัดเตรียมสถานที่กางเต็นท์และเต็นท์ไว้ให้บริการนักท่องเที่ยว การสำรองที่พักเต็นท์สามารถติดต่อสอบถามรายละเอียดและสำรองที่พักเต็นท์ได้ กับอุทยานแห่งชาติโดยตรง หากต้องการดูรายละเอียดเกี่ยวกับคำแนะนำ อัตราค่าบริการสถานที่กางเต็นท์และเต็นท์เพิ่มเติม คลิกที่นี่

ที่จอดรถ    มีลานจอดรถให้บริการแก่นักท่องเที่ยว

บริการอาหาร    มีร้านอาหารไว้บริการนักท่องเที่ยว

ศูนย์บริการนักท่องเที่ยว    มีศูนย์บริการนักท่องเที่ยว เพื่อศึกษาหาข้อมูลเบื้องต้นก่อนไปท่องเที่ยว ในบริเวณที่ทำการอุทยานแห่งชาติ