4  พระบรมธาตุ

ตำนานที่มาโดยละเอียด สถานที่ศักดิ์สิทธิ์อายุกว่าพันปี

พระบรมธาตุไชยา   สุราษฎร์ธานี

โดย สำนักงานนิตยสารเทียนชัย

การบูรณปฏิสังขรณ์พระบรมธาตุ

                พระบรมธาตุไชยา ได้มีการบูรณปฏิสังขรณ์ หลายครั้งตั้งแต่สมัยศรีวิชัยลงมา แต่ไม่มีบันทึกเป็นหลักฐานแน่นอน พระบรมธาตุได้รับการซ่อมแซมตกแต่งเพิ่มเติมซับซ้อนกัน

                จนถึงพุทธศตวรรษที่ 18 ที่พระพุทธศาสนาลัทธิกาวงศ์ (เถรวาท) แผ่เข้ามามีการบูรณปฏิสังขรณ์เจดีย์พระบรมธาตุไชยาได้เปลี่ยนยอดเจดีย์ทิศหรือยอดเจดีย์บริวารเป็นหินทรายแดง โดยทำเป็นหน้าเทวดาจตุรพักตร์เข้าใจว่าจะเป็นพระโพธิสัตว์อวโลกิเตศวร

                ครั้งที่ 2 มีการบันทึกในสมัยพระชยาภิวัฒน์ (หนู ติสฺโส) เจ้าคณะเมืองไชยา อยู่ที่วัดโพธาราม ตำบลพุมเรียง ในตำนานกล่าวไว้ว่า ในพ.ศ. 2438 มีชายหนุ่มคนหนึ่งอายุ 15-16 ปี รูปร่างผอมแคระเกร็ง นุ่งห่มผ้าขาวเป็นประจำ บ้านเดิมไม่ปรากฏหลักฐานว่าอยู่ที่ใด ได้มาพักอาศัยอยู่ที่วัดหัวเขา อำเภอพุนพิน จังหวัดสุราษฎร์ธานี ชอบช่วยเหลือทำงานช่วยวัดอยู่ทั่วไป

                วันหนึ่งขณะทำการถางหญ้าแผ้วถางบริเวณเจดีย์ที่รกร้างจากการถูกวาตภัย บังเอิญทำขื่อได้ตกลงมาชายผู้นี้ได้นำขื่อขึ้นไปตั้งไว้ที่เดิม แต่ผู้เดียว เป็นที่น่าอัศจรรย์ ชาวบ้านพากันนับถือและเรียกชายผู้นี้ว่า “ตาปะขาวนุ้ย” ครั้นนั้นมีนางคงแก้ว บ้านตำบลเขาถ่าน อำเภอท่าฉาง จังหวัดสุราษฎ์ธานี ที่ไปค้าขายทางเรือแถบนั้นมารับตัวตาปะขาวนุ้ยไปอยู่วัดดอนสะท้อน อำเภอท่าฉาง ตาปะขาวนุ้ยก็ช่วยบูรณะซ่อมแซมวัดดอนสะท้อนจนเรียบร้อย

                วันหนึ่ง ตาปะขาวนุ้ย พูดว่าอยากบูรณะซ่อมแซมพระบรมธาตุไชยา เพราะถูกทิ้งรกร้างมานาน มีวัชพืชและต้นไม้ขึ้นปกคลุมเต็มไปหมด ประชาชนชาวไชยา ชาวบ้านวัดนบทราบข่าวยินดีเข้าร่วมบูรณะด้วยชวนพรรคพวกมี นายแจ้ง นางแดง นางพลัก นางยวง รวมกันประมาณ 10 คน ไปรับตัวตาปะขาวนุ้ย ระหว่างเดินทางมาถึงบ่อหินหรือป่าไสเพชร ตาปะขาวนุ้ยถามผู้เดินทางว่าหิวไหม แล้วเดินเข้าป่านำอาหารมาให้รับประทานแต่ไม่มีผู้ใดรับประทานจึงนำกลับไปไว้ที่เดิม

                เหตุการณ์นี้เป็นที่น่าอัศจรรย์ ทำให้ทุกคนมีความเชื่อมั่นเลื่อมใสตาปะขาวนุ้ยยิ่งขึ้น ครั้นเดินทางมาถึงบ้านวัดนบ ตำบลเสม็ด อำเภอไชยา ตะปะขาวนุ้ยก็พักอาศัยอยู่บ้านนายสังข์ นางหีต แล้วพูดว่าจะขอพบหลวงแขวงคล้าย เมื่อไปพบหลวงแขวงคล้ายก็พักอาศัยอยู่บ้านหลวงแขวงคล้าย ระหว่างที่พักอาศัยนั้นก็ได้ช่วยรักษาโรคให้ชาวบ้านด้วยน้ำมนต์ให้หายจากป่วยไข้หลายราย จนเป็นนับถือของชาวบ้านมากยิ่งขึ้น

                จากนั้นอีก 2-3 วัน ตาปะขาวนุ้ยได้ชักชวนหลวงแขวงคล้ายกับชาวบ้านไปดูพระบรมธาตุไชยา ระหว่างทางตาปะขาวนุ้ยได้หายตัวไป ชายบ้านหลายคนคิดกลับบ้าน แต่หลวงแขวงคล้ายทัดทานไว้จนเดินทางถึงจุดหมาย เมื่อเดินเข้าใกล้พระบรมธาตุเจดีย์ได้ยินเสียงตาปะขาวนุ้ยร้องเรียกอยู่ข้างบนพระธาตุเจดีย์

                ประชาชนที่อยู่ใกล้พระบรมธาตุได้ทราบข่าวพากันมาเป็นจำนวนมาก เมื่อตาปะขาวนุ้ยลงมาจากเจดีย์ก็ให้ไปเอามีดพร้าหัวงอที่บ้านนายกลับ โดยที่ตาปะขาวนุ้ยไม่เคยรู้จักนายกลับเลย เมื่อมีคนไปเอามีดพร้าหัวงอ ปรากฏว่ามีจริงตามคำบอกเล่า เมื่อตาปะขาวนุ้ยได้มีดพร้าหัวงอแล้ว ก็พูดว่า นี่เป็นมีดพร้าหัวงอของเรา แล้วก็เริ่มโค่นตัดฟันต้นไม้ ตัดเถาเครือต่าง ๆ บางครั้งเอาเถาตำแยเที่ยวฟาดให้ถูกผู้อื่นแต่ก็ไม่เกิดอาการคัน ฝูงต่อแตนที่อยู่บนต้นไม้แตกรังลงมาก็ไม่ทำอันตรายกับผู้ใด ชาวบ้านเห็นเป็นอภินิหารเป็นที่น่าอัศจรรย์ใจ ตอนเย็นกลับมาที่พักบ้านหลวงแขวงคล้าย ชาวบ้านที่ทราบข่าวมีความนับถือเลื่อมใส พากันมาขอน้ำมนต์จำนวนมาก ตาปะขาวนุ้ยได้เป็นผู้นำในการปราบต้นไม้เครือเถาต่างๆ ที่รกบริเวณเจดีย์พระธาตุ ใช้เวลาหนึ่งเดือนจึงสำเร็จ

                ในการบูรณะพระบรมธาตุ จะต้องมีทุนทรัพย์เพื่อเป็นค่าอาหารเลี้ยงดูคนที่มาช่วยบูรณะ หลวงแขวงคล้ายถามว่าจะนำทุนทรัพย์มาจากใด ตาปะขาวนุ้ยบอกว่ามีอยู่ตะรางหนึ่ง (1 เล่มเกวียน) สมบัตินี้เขาฝังอยู่ใต้พระบรมธาตุมีอิฐหน้าวัวปิดอยู่ข้างบน 3 แผ่น ถ้าขุดทรัพย์สมบัติขึ้นมาจะมีเหตุร้าย เพราะรามีบุญบารมีน้อยไม่สามารถจะปกครองหรือห้ามปรามคนได้

                แต่ก็ถูกพวกชาวบ้านรบเร้าจึงจำเป็นต้องขุด มีคนมามุงดูเป็นจำนวนมาก ก่อนจะชุดตาปะขาวนุ้ยกับหลวงแขวงคล้ายพร้อมกับพรรคพวกประมาณ 30 คน มาถึงวัดพระบรมธาตุ

                ตาปะขาวนุ้ยได้เข้าไปในวิหารหลวงยืนข้างพระพุทธรูปด้านทิศใต้ เพ่งดูมาทิศตะวันออก สักครู่หนึ่งจึงออกมาเอาไม้ขีดบนพื้นดินหน้าพระวิหารหลวงเป็นรูปสี่เหลี่ยมจัตตุรัส แล้วบอกให้ขุดตรงนั้นเมื่อขุดลึกลงได้ 3 ศอกเศษ ก็พบกรุที่ปิดด้วยอิฐหน้าวัว 3 แผ่น

                กรุนั้นกว้างประมาณหนึ่งเมตร สี่เหลี่ยมจัตุรัส ทำด้วยอิฐดินเผา พอจะเริ่มรื้ออิฐขึ้นมาเท่านั้น ยังไม่ทราบว่าภายใต้อิฐนั้นมีอะไรบ้าง ฝูงชนที่เบียดเสียดกันก็ตกลงไปในหลุม ตาปะขาวนุ้ยได้แกว่งกิ่งโพธิ์ไล่คนให้ออกไปจากกรุ บังเอิญกิ่งโพธิ์ไปถูกศีรษะของภิกษุแตกเลือดไหล ตาปะขาวนุ้ยรักษาให้ด้วยน้ำมนต์ แต่ก็ไม่หาย ถูกเจ้าอาวาสตำหนิ พรรคพวกของภิกษุรูปนั้นก็รวมกันทำร้ายตาปะขาวนุ้ย

                แต่นายแทน บ้านเจะเก ตำบลทุ่ง อำเภอไชยา เข้ามาอุ้มตาปะขาวนุ้ยออกจากสถานที่นั้นไปยังบ้านตนเอง ประชาชนก็พากันกลับบ้าน

                ต่อมาศาลจังหวัดที่ตั้งอยู่ตำบลพุมเรียงได้นำตัวตาปะขาวนุ้ยมาชำระความหลวงแขวงภาพจัด หลวงแขวงคล้ายเป็นผู้นำส่งศาลได้ตัดสินจำตรวนตาปะขาวนุ้ยอยู่สองสามวันจึงปลดปล่อยออกมา ส่วนพรรคพวกไม่มีผู้ใดถูกลงโทษเลย ต่อจากนั้นตาปะขาวนุ้ยก็หายสาบสูญไป การขุดหาสมบัติก็ไม่รู้ว่าภายใต้อิฐนั้นมีอะไรบ้าง ก็ยุติแต่เพียงเท่านั้นไม่มีการขุดหาทรัพย์สมบัติจนกระทั่งปัจจุบันนี้

                การบูรณปฏิสังขรณ์พระบรมธาตุเจดีย์ครั้งใหญ่นับเป็นครั้งที่ 3 ตั้งแต่ พ.ศ. 2439-2453 พระชยาภิวัฒน์ (หนู ติสฺโส) วัดโพธาราม ตำบลพุมเรียง อำเภอไชยา เมื่อครั้งดำรงสมณศักดิ์เป็นพระครูรัตนมุนีศรีสังฆราชาลังกาแก้วเจ้าคณะเมืองไชยา ได้ชักชวนเจ้าอาวาสวัดต่าง ๆ มาช่วยกันบูรณปฏิสังขรณ์พระบรมธาตุไชยา ขณะนั้นมีแต่ชีดำอายุประมาณ 70 ปี ไม่ทราบว่ามาจากที่ใด ดูท่าทางแข็งแรงได้มาเข้าพวกกับหลวงแขวงคล้าย

                มีการปลูกโรงครัวและที่พักอยู่ที่วัดพระบรมธาตุเจดีย์ มีประชาชนมาดูมากยิ่งกว่าตาปะขาวเสียอีก แต่ส่วนมากเป็นพวกผู้หญิง ทั้งสาวแก่แม่ม่าย คนเฒ่าคนแก่ ได้นำสิ่งของมาบริจาคเข้าโรงครัวทำอาหารเลี้ยงกัน มีที่พักผ่อนหลับนอนอย่างสบาย คนพวกนี้เป็นกำลังสำคัญยิ่งในการบูรณะพระบรมธาตุเจดีย์

                พระชยาภิวัฒน์และเจ้าอาวาสวัดต่าง ๆ เป็นกำลังแรงงานในการก่อสร้าง แม่ชีดำและพรรคพวกเป็นฝ่ายจ่ายทรัพย์และเลี้ยงดูผู้ที่มาช่วยบูรณะ ต่อมาแม่ชีดำเกิดมีความขัดแย้งกับพระชยาภิวัฒน์ความทราบถึงเจ้าเมืองไชยา จึงจับแม่ชีดำและพรรคพวกมาชำระความที่พุมเรียง แล้วให้หลวงแขวงสอบสวนอยู่ 2-3 วัน เมื่อไม่พบความผิดจึงปล่อยตัวออกมาจากนั้นแม่ชีดำก็หายสาปสูญไป การบูรณปฏิสังขรณ์พระบรมธาตุเจดีย์ก็ดำเนินไปจนสำเร็จ

                การบูรณปฏิสังขรณ์พระบรมธาตุเจดีย์ไชยาครั้งนี้ได้ขุดพบพระพุทธรูปสัมฤทธิ์แบบศรีวิชัยองค์หนึ่ง ขนาดหน้าตัก 9 ซม. สูง 11.3 ซม. จากฐานเจดีย์พระบรมธาตุ พระชยาภิวัฒน์เก็บรักษาไว้จนมรณภาพ นอกจากนั้นยังขุดพบซากเตาเผาอิฐนอกกำแพงระเบียงหลายเตา

                การบูรณปฏิสังขรณ์พระบรมธาตุเจดีย์ใหม่

                การบูรณปฏิสังขรณ์พระเจดีย์ซึ่งบรรจุพระบรมสารีริกธาตุ ได้บูรณปฏิสังขรณ์ขึ้นตามเค้าเดิมของเก่าดัดแปลงให้แปลกไปบ้าง เพิ่มเติมของใหม่บ้างจากของเก่า คือได้ต่อบัวคอระฆัง ขยับยอดให้สูงขึ้นไป ทำฉัตรใส่ยอดทำเป็น 3 ชั้น ก้านและใบฉัตรภายในรองด้วยเงินและหุ้มด้วยทองคำ ทองที่เหลือจากการหุ้มฉัตรยังนำไปหุ้มตลอดลงมาถึงลูกแก้วและปลียอดสิ้นทองคำหนัก 82 บาท 3 สลึง ต่อจากปลีลงมาปิดด้วยทองคำเปลว ตลอดคอระฆังและบัว

                พื้นฐานของเจดีย์ที่จมดินอยู่ได้ขุดเป็นสระโดยรอบถึงเชิงดินลึก 2 ศอก กว้างศอกเศษ ๆ แล้วก่อด้วยอิฐโบกปูน ได้ทำลายรากโจทย์ของต้นไม้ออก แล้วเอาอิฐมาก่อเสริมโบกโดยรอบ ส่วนลวดลายต่าง ๆ ทำเพิ่มเติมใหม่เกือบหมด

                ในระเบียงของพระเวียน เดิมใช้เสาไม่แก่นเปลี่ยนเป็นก่อด้วยอิฐ หลังคามุงกระเบื้องเปลี่ยนเครื่องใหม่ตลอดฝาผนังกำแพงชั้นในและพื้นอาสน์ตามที่พระเวียน ได้ซ่อมแซมและโบกปูนใหม่ ลานระหว่างพระระเบียงกับองค์พระธาตุปูด้วยอิฐปูนสะเม็นเต็น เจดีย์เล็ก ๆ ตกแต่งของเก่าบ้าง ก่อขึ้นใหม่บ้าง ได้ก่อพระเจดีย์สวมพระพุทธองค์ใหญ่สูง 9 วาเศษ พระพุทธรูปที่อยู่ในระเบียงวิหารตลอดไปถึงวิหารหลวงหรืออยู่ในเจดีย์ต่าง ๆ ก็ช่วยกันตกแต่งของเก่าบ้าง สร้างใหม่บ้าง แล้วปิดทองรวมทั้งสิ้น 218 องค์ แล้วเรี่ยไรทองเหลืองส่งไปหล่อระฆังที่กรุงเทพฯ ขนาดศอกเศษ 1 ใบ

                กำแพงชั้นนอก ก่ออิฐใหม่เป็นร่องคล้ายลูกกรงสูง 3 ศอก ซุ้มประตูกำแพงชั้นนอกเดิมเป็นช่องกูปเปลี่ยนทำเป็นยอดพระวิหารหลวง เครื่องไม้ต่าง ๆ ทำใหม่ หลังคาลดอกไก่ 2 ชั้น ใส่ช่อฟ้านาคสะดุ้ง หลังคามุงด้วยกระเบื้องสงขลา หน้าจั่วลวดลายสลักลายดอกไม้เทศ พื้นประดับด้วยกระจกสีต่าง ๆ ตามลวดลายปิดทับด้วยทองคำเปลว ฝาผนังของวิหารโดยรอบโบกปูนใหม่ตลอด