ศิลปะถ้ำ : ภาพเขียนก่อนประวัติศาสตร์

                มนุษย์ก่อนประวัติศาสตร์นั้นได้มีการเขียนภาพไว้บนผนังถ้ำ  หรือ  หน้าผาหิน  ศิลปะถ้ำ หรือภาพเขียนสีบนหิน  (ROCK  PAINTING)  ถือเป็นงานศิลปกรรมที่เก่าแก่ของมนุษย์ที่เขียนขึ้นเพื่อสะท้อนให้เห็นการดำรงชีวิต  หรือ  ความเชื่อต่าง ๆ  ของพวกตน

ในประเทศไทยนั้นเมื่อ  พ.ศ.  ๒๔๖๗  นายเอ  เอฟ  จี  แคร์  (A.F.G.KERR)  ได้ค้นพบภาพเขียนสีครั้งแรกที่  ถ้ำมือแดง  บ้านส้มป่อย  ตำบลสีบุญเรือง  อำเภอมุกดาหาร  จังหวัดนครพนม  เป็นภาพที่นำขึ้นโดยวิธีใช้มือจุ่มสี  แล้วประทับบนผนังถ้ำหรือเขียนเป็นภาพมือขึ้น  ซึ่งมีทั้งมือสีแดงและสีเทารวม  ๑๐ มือด้วยกัน  และยังมีการเขียนภาพคนยืนอีก ๖ คน

ต่อมาได้มีการสำรวจและค้นพบภาพเขียนบนผนังถ้ำกันมากขึ้น  ในเขตภาคอีสาน  ได้แก่จังหวัดอุดรธานี  เลย  ขอนแก่น  ชัยภูมิ  และกาฬสินธุ์

ภาาพเขียนสีบนผนังถ้ำนี้  ยังปรากฏว่าใน  ภาคกลาง  ภาคเหนือ  ภาคใต้นั้นได้พบว่ามีการเขียนบนผนังถ้ำด้วยเช่นกัน    ได้แก่  ภาพเขียนสีบนเขาปลาร้า  อ.ลานสัก  จังหวัดอุทัยธานี  ภาพเขียนสีบนเขาสามร้อยยอด  อ.ปราณบุรี  จ.ประจวบคีรีขันธ์  เป็นต้น

เมื่อศึกษาวิธีการเขียนภาพบนฝาผนังถ้ำแล้ว  พบว่าผนังหินที่ใช้เขียนส่วนใหญ่เป็นหินทรายส่วนที่พบเป็นพนังหินปูน  ที่ภูผาฆ้อง  อำเภอภูกระดึง  จังหวัดเลย  การที่เลือกใช้ฝาผนังหินทรายนั้นเนื่องจากมีผิวข่อนข้างเรียบหากมีการแยกตัวออกจากกันก็มีรอยแตกที่เป็นเส้นตรง  ส่วนวิธีเขียนบนผนังถ้ำที่ภาคอีสานนั้นพบมีลักษณะดังนี้

                เริ่มต้นจากการเขียนเป็นโคลงร่างของภาพก่อนแล้วจึงระบายสีทึบ  เป็นภาพที่ไม่ต้องแสดงรายละเอียด  พบบางภาพยังเป็นเส้นร่างระบายสีทึบไม่หมด  เส้นร่างมักเป็นสีดำ  ส่วนสีแดงหรือสีน้ำตาลมักใช้ระบายเป็นสีทึบมักเขียนเป็นภาพคน  ซึ่งเขียนเป็นกลุ่มเหมือนจะบอกเหตุการณ์ของยุคสมัย  และภาพสัตว์ที่พบอยู่ในสมัยนั้น

ได้แก่  วัว  หมา  สัตว์เลี้ยง  เพื่อจะบอกลักษณะของสัตว์หรือวิธีการล่าหรือจับสัตว์  หรือบอกบริเวณนั้นมีสัตว์ชนิดนี้อยู่  เช่น  กลุ่มภาพที่ผาแต้ม  อำเภอโขงแต้ม  บางแห่งเขียนเพื่อแสดงพิธีกรรมบางอย่างเช่น  ภาพเขียนที่เขาปลาร้า  จังหวัดอุทัยธานี  มีภาพคนสวมหัวนก  ในภาคอื่นนั้นพบว่ามีการเขียนภาพลายเส้นและมีเส้นขวางหรือประจุดอยู่กลางลำตัวเรียก  ภาพเอกซเรย์  พบที่เขาปลาร้า  อำเภอลานสัก  จังหวัดอุทัยธานี    เป็นภาพคน  วัว  ควาย  และหมา  เป็นต้น

การเขียนภาพสัตว์น่าจะเขียนเพื่อที่จะล่าสัตว์ชนิดนั้น  โดยสมมุติภาพขึ้นก่อน และเขียนภาพใช้ประกอบพิธีกรรม  เช่นภาพหมาที่เขาจันทร์งาม  อำเภอสี่คิ้ว  จังหวัดนครราชสีมา หรือภาพหมา  ควาย  ที่เขาปลาร้าอยู่กับคนเป็นต้น

เขียนเป็นเส้นภาพโดยไม่มีการร่าง  ส่วนใหญ่เป็นภาพลายเรขาคณิตพบมากที่สุดในภาคอีสานไม่ทราบความหมาย  หรือ  สัญลักษณ์  ที่จะบอกอะไร

เขียนเป็นภาพมือไว้บนผนังหิน  ซึ่งมีวิธีทำ  ๓  วิธีกล่าวคือ  ใช้ฝ่ามือวางทาบบนผนังหินแล้วเขียนเป็นเส้นรอบฝ่ามือนั้น  หรือใช้ฝ่ามือชุบสีเสียก่อนแล้วนำไปทาบบนผนังหิน  จึงทำให้บริเวณข้อต่อและอุ้งมือไม่มีสีติดบนผนังหิน  ซึ่งพบวิธีนี้ที่ภูผาฆ้อง  บ้านห้วยส้ม  อำเภอภูกระดึง  จังหวัดเลย  และใช้ฝ่ามือทาบลงบนผนังหินแล้วเอาปากอมสีพ่นไปรอบมือ  ภาพมือนี้มีที่ผาฆ้องบ้านผือ  จังหวัดอุดรธานี  ผาแต้มและผาหม่อน  อำเภอโขงเจียม  จังหวัดอุบลราชธานี  น่าจะทำขึ้นเพื่อความแสดงการเป็นเจ้าของที่พักตามถ้ำชั่วคราว  ไม่ได้ใช้แสดงการเยี่ยมเยือนอย่างภาพมือที่พบในยุโรป  หรือใช้สัญลักษณ์แสดงเป็นแหล่งอาศัยถาวรจนเป็นชุมชน

สำหรับสีที่ใช้เขียนนั้น  ส่วนมากเป็นสีแดง  นอกนันก็มีสีส้ม  สีเลือดหมู  สีน้ำตาล  สีดำ  และสีขาว  สำหรับสีแงมีการศึกษาที่มาของสี  พบว่าแร่เหล็ก  (เฮมาไทด์)  มีจำนวนมากในภาคอีสานหาได้ง่าย  จึงสันนิษบานเป็นเบื้องต้นว่าได้นำแร่ชนิดนี้มาบดให้ละเอียดแล้วละลายน้ำหรือยางไม้ทำเป็นสีใช้เขียนผนังถ้ำ  ส่วนเครื่องมือในการเขียนในเบื้องต้นน่าจะใช้เปลือกไม้ทุบปลายให้เป็นเส้นทำเป็นพู่กันเขียนหรือใช้วัตถุที่ยืดหยุ่นซึมซับสีได้  เช่น  หางหรือขนสัตว์  และแท่งไม้  และการใช้ของแข็งหรือสิ่งที่มีคมเขียน  อย่างไรก็ตามการเขียนพนังหินนั้นจะมีน้ำหนักเท่ากันข้อเท็จจริงนั้นเรื่องแหล่งที่มาของสีและเครื่องมือที่ใช้เขียนภาพผนังนั้นยังต้องศึกษาเพิ่มเติมต่อไปอีก

สำหรับการใช้สีแดงเขียนภาพผนังถ้ำนั้น  ศาสตราจารย์ชิน  อยู่ดี  ได้กล่าวไว้ในหนังสือคนก่อนประวัติศาสตร์ในประเทศไทยว่า  “สีแดงมีความสำคัญในความเชื่อของคนก่อนประวัติศาสตร์ในประเทศไทย  โครงกระดูกที่ได้จากการขุดค้นที่ถ้ำพระ  ตำบลไทรโยค  อำเภอไทรโยค  จังหวัดกาญจนบุรี  เมื่อ  พ.ศ.  ๒๕๐๕  นั้น  เป็นโครงกระดูกของคนสมัยหินกลางพบว่าดินตอนเหนือศีรษะและร่างมีดินสีแดงคลุมอยู่แสดงว่า  ครั้งนั้นได้มีพิธีกรรมเกี่ยวกับการฝังศพแล้ว  โดยใช้สีแดง  (ดินเทศ)  ซึ่งหมายถึง  สีเลือดและชีวิต  โปรายลงบนร่างของผู้ตาย  ประเพณีนี้ในสมัยหินกลางทำกันมาตลอดแหลมมาลายูและหมู่เกาะอินโดนีเซีย  ในทวีปยุโรปการฝังศพในคนก่อนประวัติศาสตร์สมัยหินเก่าตอนปลายและสมันหินกลาง  นอกจากจะมีดินสีแดงโปรยไว้หนือโครงกระดูกคนแล้ว  บางครั้งยังใช้สีแดงทาไว้ที่กระดูกคนตายด้วย”

ศาสตราจารย์สุด  แสงวิเชียร  ได้กล่าวถึงการใช้สีแดงในพีธีฝังศพไว้ในหนังสืออดีต ว่า

                                “ชาวบ้านเชียง  สมัยก่อนประวัติศาสตร์  หลังจากทำหม้อไหสำหรับเป็นเครื่องเซ่นได้อย่างดีแล้ว  ก็คงคิดดัดแปลงวิธีทำ  คือแทนที่จะใช้สีแดงโรยลงไปในศพกลับใช้สีทา  ลงไปบนผิวหม้อทั้งใบ  ทำให้หม้อมีสีแดงสวยงามมากและปรากฏว่านอกจากหม้อไหที่มีลายเขียนสีแดงแล้ว  ชาวบ้านเชียงสมันนั้นได้อาศัยเอาก้อนสีแดงใส่ไว้ในหม้อวางกับศพด้วย”

สีแดงจึงเป็นสีสำคัญที่ใช้ในสังคมของมนุษย์ก่อนประวัติศาสตร์  ทั้งพิธีศพและการใช้เขียนภาพผนังถ้ำ  โดยเฉพาะเป็นสีที่มความสดและเห็นได้ชัดเจนในระยะไกล  และยุคสมัยศิลปะถ้ำที่พบในภาคอีสานนั้น  นักโบราณคดี สันนิษฐานว่ามนุษย์ก่อนประวัติศาสตร์ได้เขียนขึ้นในสังคมกสิกรรมหรือยุคโลหะอายุไม่เกิน  ๓,๖๐๐-๓,,๐๐๐  ปีมาแล้ว  ซึ่งเป็นช่วงระยะที่มีความเจริญเติบโต  และมีผลการเกษตรด้ววิธีการเพาะปลูกในระบบกักเก็บน้ำรู้จักใช้เหล็กสร้างเครื่องมือการเกษตรและใช้ควายไถ่นาพรวนดิน  จึงทำให้ประชากรในสังคมกสิกรรมมีความเป็นอยู่ดีและการขยายพื้นที่ทำการเพาะปลูกไปทั่วภาคอีสาน  ชุมชนกสิกรรมนี้รู้จักนำสีแดงมาเขียนบนภาชนะดินเผาแทนลายเชือกทาบที่มีมาแต่เดิม  ดังจะเห็นได้จาก   ภาชนะดินเผาที่บ้านเชียง  จังหวัดอุดรธานี