การตั้งชุมชนเมือง

ในสมัยโบราณนั้น  กลุ่มมนุษย์ที่อยู่ทางภาคอีสานตั้งหลักแหล่งอยู่ตามที่ราบสูงและเทือกเขา  ต่อมาจึงได้พากันอพยพย้ายลงมาตังถิ่นฐานอยู่บริเวณที่ราบลุ่มแม่น้ำชี  ชุมชนแรกที่ตั้งถิ่นฐานนั้นอยู่ลุ่มแม่น้ำชีตอนกลาง

เมื่อราว  ๒,๐๐๐ – ๑,๐๐๐ ปีมาแล้ว  ชุมชนที่ไดใช้ภาชนะดินเผาเคลือบสีแดง และมนุษย์ในชุมชนนี้ได้ปลูกข้าวแบบงาดำ  มาตั้งแต่เริ่มเข้ามาตั้งถิ่นฐานอยู่บริเวณที่ราบภาคอีสาน  เช่นแหล่งโบราณคดีรอบบริเวณหนองหาน  อำเภอกุมภวาปี  จังหวัดอุดรธานี  และแหล่งโบราณคดีบ้านเชียง

ต่อมามนุษย์สมัยก่อนประวัติศาสตร์จึงเกิดการรวมตัวกันตั้งถิ่นฐานอยู่ใกล้หนองหานมากกว่าชุมชนแรก  ทำให้สามารถศึกษาได้ว่าชุมชนมนุษย์รู้จักพัฒนาการด้านชลประมานนำน้ำมาช่วยในการเพาะปลุก  สาเหตุหนึ่งมาจากที่ชุมชนมีประชากรมากขึ้น  และพากันอพยพไปอยู่ทางตอนใต้ของภาคอีสาน  ซึ่งปรากฏว่ามีเมืองโบราณในทางตอนเหนือและภาคตะวันออกของภาค  คือบริเวณแอ่งสกลนครและเทือกเขาเพชรบูรณ์ซึ่งมีจำนวนน้อยกว่าเมืองโบราณในบริเวณแอ่งโคราชที่มีมนุษย์พากันอพยพเข้าไปอยู่จนหนาแน่นตามที่ราบลุ่มแม่น้ำมูลและแม่น้ำชี

มนุษย์ที่อาศัยอยู่ในชุมชนอีสานนั้น  มีความเชื่อเรื่องพญางู  ซึ่งปรากฏเรื่องเล่าในตำนานหรือชิทานพื้นบ้านของอีสานหลายแห่ง  โดยกล่าวถึงพญานาคสร้างลำน้ำต่าง ๆ  และบ้างก็ว่าพญานาคเป็นผู้มาตัดสินข้อพิพาทในเรื่องดินแดนจนมีการแบ่งเขตแดน  โดยมีการขุดดินทำลำน้ำเป็นแนวจนเกิดแม่น่าน และสร้างเมืองน่านขึ้น

ชุมชนแถบอีสานดังเดิมนั้นนับถือผีและเทวดาท้องถิ่น  มาก่อนแล้วหลังพุทธศตวรรษที่ ๑๐  เมื่อศาสนาพราหมณ์และศาสนาพุทธได้เข้ามาเผยแพร่  จึงทำให้มนุษย์ในชุมชนดังกล่าวพากันนับถือศาสนาพราหมณ์และศาสนาพุทธแทน  ซึงมีนิทานกล่าวถึง  เรื่องพระพุทธเจ้าทรงทรมารพญานาคจนทำให้พระองค์ต้องเสวยพระชาติเป็นพญานาค  และยังมีความเชื่อตามคัมภีร์คือพระผู้เป็นเจ้าในศาสนาพราหมณ์ได้ทำการรบชนะนาค  ซึ่งเป็นเรื่องที่ทำให้ความเชื่อนี้มีอิทธิพลในการนับถือศาสนาทั้งสองโดยถือว่า  พญานาคนั้นเป็นผู้คุ้มครองพระพุทธศาสนาและมีการนับถือพญานาคอยู่ทั่วไป

ต่อมได้มีชุมชนกลุ่มใหม่พากันอพยพเดินทางลงมาจากทางตอนเหนือ  มนุษย์กลุ่มนี้ใช้มีความรู้ทางเทคโนโลยีสูงกว่าชนพื้นเมืองดั้งเดิม  ทำให้การนำวิธีของตนเข้ามาใช้ในชุมชนแห่งนี้  ทำให้สังคมกสิกรรมมีการพัฒนาการเพาะปลูกขึ้น  เรื่องนี้จึงมีตำนานเล่าถึงพรพญาแถนที่อยู่เมืองบน (สวรรค์)  ได้อบรมสั่งสอนวิทยาการแก่ปู่ลาวเชิง  ขุนเด็ก  ขุนคาน  ซึ่งเป็นคนในเมืองลุ่ม(โลก)  และพญาแถนได้ส่งขุนบูฮมมาช่วยเหลือคนในเมืองลุ่มพร้อมกับควายตัวหนึ่งและยังได้ส่งเทวบุตร ๘ องค์  ลงมาสั่งสอนคนในเมืองลุ่มให้รู้จักการทำนา  ทำไร่  ทอผ้า  หล่อโลหะ  เป็นต้น  ทำให้เมืองลุ่มได้รับความเจริญขึ้นมาจนเป็นชุมชนขนาดใหญ่ซึ่งมีคำกล่าวว่า  “เหตุฟ้าแล่นมาแต่งแบ่งให้จึงเป็นบ้านเมืองแล”

การขยายตัวในชุมชนภาคอีสานเกิดจากการเคลื่อนย้ายของประชากรหลายกลุ่ม  มีมนุษย์  (ชนชาติขอม)  ได้อพยพจากทางตอนเหนือมาตามลำน้ำโขงแล้วกระจายออกไปตั้งชุมชนอยู่ไปตามลุ่มแม่น้ำต่าง ๆ  จึงถึงปากแม่น้ำโขง  มาตั้งแต่สมัยก่อนประวัติศาสตร์  ภายหลังชนชาตินี้ได้ตั้งอาณาจักรของตนเองขึ้น  คือ  อาณาจักรฟูนัน  อาณาจักรเจนละ  และอาณาจักรขอม  ดังนั้นภาคอีสานจึงเป็นดินแดนของอาณาจักรดังกล่าวมาก่อน

ตั้งพุทธศตวรรษที่  ๑๑  ได้มีชาวอินเดียเดินทางติดต่อค้าขายทางทะเลกับบ้านเมืองอยู่ชายทะเลปากแม่น้ำโขง  จึงทำให้ศาสนาฮินดูเป็นอารยธรรมอินเดียโบราณได้แพร่เข้ามาทางภาคอีสาน  โดยผ่านเข้ามาตามแม่น้ำโขง  ต่อมาประมาณพุทธศตวรรษที่  ๑๒   วัฒนธรรมฮินดูได้เดินทางแพร่เข้ามาตามช่องเขาเทือกเขาพระยาเย็น และเทือกเขาเพชรบูรณ์  เข้ามายังลุ่มแม่น้ำชี และลุ่มแม่น้ำมูล

การแพร่วัฒนธรรมฮินดูและอารยธรรมอินเดียโบราณนั้นไดทำให้ชุมชนต่าง ๆ  ได้รับความรู้ความเชื่อไปใช้  เมื่อความรู้นั้นไม่ได้มีอิทธิพลทางการเมืองแก่เจ้าของวัฒนธรรมแต่อย่างใด  จึงทำให้มีการรับเอาความรู้นั้นมาใช้ในท้องถิ่นของตนอย่างเร็ว  โดยถือว่าภาษาสันสกฤตนั้นเป็นภาษาของผู้รู้จากวัฒนธรรมอินเดีย

ดังนั้นการเดินทางของชาวอินเดียเข้ามาชุมชนแถบนี้นั้น  จึงมีการศึกษาสาเหตุที่ชาวอินเดียเข้ามายังบริเวณนี้  ซึ่งมีสาเหตุที่เชื่อกัน  ๓  ประการ  คืออินเดียได้ขยายอำนาจโดยยกกองทัพเข้ามาบุกรุกแล้วยึดครองดินแดนแหลมทอง  ต่อมาก็มีชาวอินเดียบางส่วนอพยพเข้ามาในดินแดนที่ยึดครองได้แห่งนี้  เรื่องนี้ไม่น่าจะเป็นไปได้ว่าอินเดียไม่มีข้อมูลว่าจะยกทัพมายึดครองและภาษาถิ่นของคนแถบนี้เป็นภาษามอญ และขอม  ซึ่งมีความแตกต่างกันกับภาษาอินเดียรวมทั้งลักษณะของชนชาติพื้นเมืองไม่มีเค้าชาวอินเดียเลย  ดังนั้นจึงทำให้มองว่าพ่อค้าชาวอินเดียหรือนักบวชในศาสนาฮินดูหรือพราหมณ์และพระเถระนั้นได้มีการเดินทางเข้ามาติดต่อค้าขายและเผยแพรศาสนาของตนให้กับท้องถิ่นที่ติดต่อได้  เรื่องนี้ปรากฏว่ามีกลุ่มพ่อค้าจากอินเดียพากันเดินทางเข้ามาค้าขายกับชนพื้นเมืองในแถบเอเชียอาคเนย์จำนวนมาก  โดยมีพ่อค้ท้องถิ่นโดยเฉพาะพ่อค้าจากแหลมมาลายูได้เดินทางไปค้าขายกับอินเดีย  แล้วก็รับเอาวิทยาการและวัฒนธรรมอินเดียเข้ามาเผยแพร่ให้พวกเดียวกัน  โดยรู้จักเลือกสรรให้เหมาะสม  หรือมีการนำมาประยุกต์ให้สอดคล้องกับวัฒนธรรมของตน

การเดินทางของพ่อค้าจากมาลายูเข้าไปยังดินแดนทางตอนใต้หรือเมืองนครศรีธรรมราช  จึงเป็นสาเหตุหนึ่งที่เชื่อว่าชุมชนนั้นไดมีการนับถือศาสนาพราหมณ์และรับวัฒนธรรมจากอินเดียเข้ามา  เช่น  ผ้าทอ  เครื่องประดับ  เงินตรา  เป็นต้น

                ด้วยเหตุนี้ดินแดนต่าง ๆ  จึงรับวัฒนธรรมของชาติที่เจริญกว่า  หรือประทศที่มีสิ่งที่ดีกว่าเข้าไปเผยแพร่เพื่อสร้างสัมพันธ์ที่ดีในการเอื้อแระโยชน์ต่อมาหาแหล่งที่อาศัยทำกินหรือหาทรัพยากรในพื้นที่แลกเปลี่ยนกันต่อไป