อาณาจักรตามพรลิงค์หรือตัมพะลิงค์

(พุทธสตวรรษที่ ๗-๑๙)

อาณาจักรตามพรลิงค์  มีศูนย์กลางอยู่ทีนครศรีธรรมราช  (อาจเป็นบริเวณบ้านท่าเรือหรือบ้านพระเวียง)  ซึ่งตั้งอยู่ด้านเหนือ  ของอาณาจักรลังกาสุกะ  (บริเวณปัตตานี) มีอาณาเขตทางด้านทิศตะวันออกและตะวันตก  นั้นจดทะเลอันดามันถึงบริเวณที่เรียกว่า  ทะเลนอกซึ่งเป็นบริเวณจังหวัดกระบี่ปัจจุบัน

คำว่า  ตามพร  เป็นภาษีบาลี  แปลว่า  ทองแดง  ส่วนลิงค์  เป็นเครื่องหมายบอกเพศเขียนเป็นอักษรภาษาอังกฤาว่า  Tambalinga  หรือ   Tammaling หรือ  Tamballinggam  จีนเรียกตันเหมยหลิว  หรือโพ-ลิง หรือ โฮลิง  (แปลว่าหัวแดง)

อาณาจักรตามพรลิงค์  มีกษัตริย์สำคัญ คือ  พระเจ้าศรีธรรมโศกราช  และพรเจ้าจันทรภาณุศรีธรรมราช  ซึ่งทรงสามารถรวยรวมพวกมลายู  และ  แขกทมิฬไว้ในอำนาจ

อาณาจักรตามพรลิงค์เป็นศูนย์กลางการเผยแพร่พระพุทธศาสนาแบบลังกาวงศ์  ไปยังอาณาจักรสุโขทัย และดินแดนทั่วแหลมมลายูพระภิกษุจากนครศรีธรรมราชเคยเดินทางไปสืบ  พระพุทธศาสนาถึงประเทศลังกา

ในพุทธศตวรรษที่ ๗  อาณาจักรตามพรลิงค์  ได้ตกเป็นเมืองขึ้นของอาณาจักรฟูนัน  ต่อมา  พ.ศ.  ๑๓๑๘  อาณาจักรตามพรลิงค์ได้ตกเป็นเมืองขึ้นอาณาจักรศรีวิชัย  และ  พ.ศ.  ๑๕๖๘  ได้ถูกพวกโจฬะจากอินเดียยกทัพมารุกรานใน  พ.ศ.๑๖๕๘  ได้มีการส่งคณะทูต  ไปเฝ้าพระเจ้ากรุงจีนราชวงศ์ซ้อง  ที่เมืองไคฟง

ในพุทธศตวรรษที่ ๑๖  อาณาจักรตาพรลิงค์ได้ส่งไพร่พลไปช่วยพระเจ้าสุริยวรมันที่  ๒  สร้างเมืองนครธม  พ.ศ.  ๑๘๑๓  อาณาจักรตามพรลิงค์ได้ตกอยู่ในอิทธิพลอาณาจักรลังกาสุ  พ.ศ.  ๑๘๓๗  เมืองนครศรีธรรมราชได้เข้ารวมอยู่อาณาจักรสุโขทัย  และ  พ.ศ.  ๑๘๙๓  เมืองนครศรีธรรมราชได้เข้ารวมกับอาณาจักรอยุธยา

อาณาจักรตามพรลิงค์นี้ประกอบไปด้วยเมือง  ๑๒  เมือง  โดยใช้ตราสิบสองนักกษัตร  เป็นตราประจำแต่ละเมือง  คือ  เมืองสายบุรี  (หนู)  เมืองปัตตานี  (วัว)  เมืองกลันตัน  (เสือ)  เมืองปาหัง  (กระต่าย)  เมืองไทรบุรี  (งูเล็ก)  เมืองพัทลุง  (งูใหญ่)  เมืองตรัง  (ม้า)  เมืองชุมพร  (แพะ)  เมืองบันทายสมอ  (ลิง)  เมืองสงขลา  (ไก่)  เมืองตะกั่วป่า  (สุนัข)  และเมืองครหิหรือกระบุรี (สุกร)

สำหรับเมืองบันทายสมอ  ซึ่งใช้ตราลิงนั้น  นักโบราณคดีบางท่าน  เช่น  หม่อมเจ้าจันทร์จิรารัชนี  สันนิษฐานว่าอยู่เมืองกระบี่  ซึ่งอาจเป็นที่มาของเมืองกระบี่ปัจจุบัน

จดหมายเหตุจีนระบุว่า  นครโฮลิง (เมืองตามพรลิงค์)  นั้นได้ส่งทูตไปเฝ้าพระเจ้ากรุงจีน  เมื่อ  พ.ศ.  ๑๒๙๑ ,  พ.ศ.  ๑๓๑๐ ,  พ.ศ.  ๑๓๑๑  พ.ศ.  ๑๓๕๖ .  พ.ศ.  ๑๓๕๘  และพ.ศ.  ๑๓๖๑

ต่อมาได้มีการเรียกชื่ออาณาจักรตามพรลิงค์  เสียใหม่ว่า  อาณาจักรศิรธรรม  ภายหลังเมื่อเมืองนี้อยู่ในอำนาจของอาณาจักรสุโขทัยจึงได้เปลี่ยนเป็น  เมืองศรีธรรมราช  (ดูเรื่องพระเจ้าอู่ทอง)