อาณาจักรขอมของพวกเจนละ

                ชนชาติขอมอีกพวกหนึ่งคือ พวกเจนละ ดังนั้นเมื่อสามารถมีอำนาจตั้งเป็นอาณาจักรเจนละ ได้และจึงประกอบด้วยชนเผ่าขอมในเขมร และขอมที่อพยพมาตามลำแม่น้ำโขงกับพวกจามจากเมืองจำปาศักดิ์ ชนชาติเคยอยู่กับพวกฟูนันมาก่อน จึงรับวัฒนธรรมสืบมาจากอาณาจักรฟูนัน ดังปรากฏความเชื่อถือต่าง ๆ เช่น การสร้างวัดบนภูเขา การใช้น้ำเพื่อการเกษตร และการนับถือกษัตริย์

                อาณาจักรเจนละ  ตั้งศูนย์กลางอยู่ตอนเหนือของทะเลสาบเขมร มีเมืองหลวงอยู่ใกล้เมืองกำปงธมในปัจจุบัน ชนชาติเจนละแบ่งออกเป็นสองพวกคือ

                พวกเจนละบก ตั้งบ้านเรือนอยู่บนที่สูง บริเวณดินแดนลาวตอนใต้ เช่น เมืองโคตรบอง เมืองเศรษฐปุระ (บริเวณปราสาทวัดภู แขวงจำปาสัก) เมืองสุวรรณเขต แขวงท่าแขก ประเทศลาว ลงมาถึงแถบจังหวัดสุรินทร์

ศรีสะเกษ และอุบลราชธานี

                พวกเจนละน้ำ  ตั้งบ้านเรือนอยู่บริเวณทะเลสาบเขมรประกอบด้วยเมืองสวายเรียง

เมืองกระเตี้ย และเมืองเสียมราฐ เมืองศรีมโหสถ (อยู่ในอำเภอโคกปีบ จังหวัดปราจีนบุรี)

                อาณาจักรของพวกเจนละนั้น ตั้งอยู่ทางทิศตะวันตกของอาณาจักรหลินยี่หรือจามปา เดิมนั้นเป็นเมืองขึ้นของอาณาจักรฟูนัน ต่อมาเจ้าชายจิตรเสน พระอนุชาของพระเจ้าภววรมัน นั้นต่อมาได้เข้ายึดครองอาณาจักรเจนละแล้วครองราชย์ทรงพระนามว่า พระเจ้ามเหนทรวรมันที่ 1 และได้ขยายอำนาจออกไปจนสามารถครอบครองลุ่มแม่น้ำมูลตอนใต้ และลุ่มแม่น้ำโขง และทำการตั้งเมืองเศรษฐปุระ เป็นเมืองหลวง (อยู่ที่บริเวณวัดภู เมืองจำปาศักดิ์ในลาว)

                ดังนั้น อาณาจักรเจนละจึงมีความเจริญรุ่งเรืองจากการได้รับเอาขนบธรรมเนียมประเพณีต่าง ๆ  ศาสนาพราหมณ์ พุทธศาสนานิกายมหายาน สืบทอดมาจากอาณาจักรฟูนัน พระราชาของเจนละได้รับเอาประเพณีการตั้งราชวงศ์ของอาณาจักรฟูนันมาปฏิบัติ และมีความพยายามแสดงให้เห็นว่ากษัตริย์ของเจนละนั้น เป็นเชื้อสายของกษัตริย์ฟูนันด้วย

                อาณาจักรเจนละนั้นสามารถขยายอาณาเขตเข้าครองครองพื้นที่กัมพูชาปัจจุบัน ทั้งหมด แล้วยังขยายอาณาเขตไปภาคตะวันออกเฉียงเหนือของไทยบางส่วนด้วย และมีกษัตริย์ปกครองสืบต่อมาหลายพระองค์ดังนี้

                พระเจ้าภววรมันที่ 1

                ครองราชย์ราว พ.ศ.1093 เข้าใจว่าเดิมนั้นเป็นเจ้าชายในราชวงศ์กษัตริย์ฟูนัน เดิมครองราชย์อยู่ที่เมืองภวปุระ พระองค์จึงพร้อมด้วยเจ้าชายจิตรเสนพระอนุชา ได้เข้าโจมตีและยึดอาณาจักรฟูนันได้ พระองค์ได้ครองราชย์และขยายอาณาเขตอาณาจักรเจนละ มีอำนาจมากขึ้น ไม่ปรากฏว่าครองราชย์นานเท่าไร และมีเหตุการณ์อะไร

                พระเจ้ามเหนทรวรมัน

ครองราชย์ราว พ.ศ. 1143-1158 คือ เจ้าชายจิตรเสน พระอนุชา ได้เข้ามายึดครองอาณาจักรเจนละ

ไม่ปรากฏเหตุที่เข้ามายึดครอง (น่าจะจากยึดอำนาจจากพระโอรสของพระเจ้าภววรมันที่ 1) มีจารึกว่าพระองค์ได้ขยายอำนาจกว้างไปถึงเมืองจำปาศักดิ์ ในลาวตอนใต้ และยังขยายไปถึงภาคตะวันออกเฉียงเหนือของไทยด้วย

                พระเจ้าอีศาสนวรมันที่ 1

                ครองราชย์ พ.ศ.1158-1172 เป็นพระโอรสของพระเจ้าจิตรเสน เนื่องจากมีอาณาเขตกว้างขวาง ถึง

ตะวันออกของไทยถึงจันทบุรี พะระองค์ได้ย้ายเมืองหลวงไปตั้งอยู่ที่เมืองอีศานปุระ (บริเวณบ้านสมไพกุก)

อยู่ทิศตะวันตกเฉียงเหนือของเมืองกำปงธม ห่างประมาณ 30 กิโลเมตร พบจารึกของพระองค์จำนวนมาก

และกล่าวถึงอิสานปุระ

                พระเจ้าภววรมันที่ 2

                ครองราชย์ พ.ศ.1171  ไม่มีเรื่องราวของพระองค์ บางแห่งว่าเป็นพระโอรสของพระเจ้าอีศานวรมัน

                พระเจ้าชัยวรมันที่ 1

                ราว พ.ศ.1198-1243  เป็นพระโอรสของพระเจ้าภววรมันที่ 2 พระองค์นั้นทรงครองราชย์นาน แต่มีเหตุการณ์ไม่สงบเนื่องจากเมืองต่างที่เป็นเมืองขึ้น ในรัชกาลก่อนนั้นต่างพากันแยกตัวเป็นอิสระ ไม่มีเหตุการณ์สิ้นพระชนม์ แต่พระองค์ไม่มีพระโอรสสืบเป็นกษัตริย์ มีจารึกว่า พ.ศ.1256 นั้นผู้ครองเมืองเป็นพระราชินีคือ

พระนางชัยเทวี