ความสัมพันธ์ทางการทูตกับนานาประเทศ

                ด้วยเหตุที่สมเด็จพระนารายณ์  กษัตริย์อยุธยามีความสัมพันธไมตรีกับพระเจ้าหลุยส์ที่  14  ของฝรั่งเศสและนานาประเทศ  พระองค์จึงได้ส่งคณะราชทูตออกไปเจริญพระราชไมตรีกับนานาประเทศหลายครั้ง  กล่าวคือ

                อาณาจักรสยามนั้นมีความสัมพันธ์กับเมืองจีนมาช้านาน  ตั้งแต่แคว้นสุโขทัย  ต่อมาเมื่อกรุงศรีอยุธยาเป็นราชธานี  การมีสัมพันธไมตรีจึงถือปฏิบัติที่สืบต่อกันมา  ดังจะเห็นว่าใน  พ.ศ. 2207 , พ.ศ. 2208 , พ.ศ. 2211 , พ.ศ. 2215 , พ.ศ. 2216 , พ.ศ. 2221  กรุงศรีอยุธยาได้ส่งคณะทูตของอาณาจักรสยามไปจีน

                พ.ศ. 2211  อาณาจักรสยามได้ส่งคณะทูตเดินทางไปอิหร่าน

                พ.ศ. 2223  ฝรั่งเศส  ได้เดินทางเข้ามาตั้งสถานีการค้าอยู่ที่กรุงศรีอยุธยา  โดยมีนายเดสลังส์บูโร  เป็นผู้จัดการ  ต่อมาใน  พ.ศ. 2224  สมเด็จพระนารายณ์  กษัตริย์อยุธยาได้ส่งออกญาพิทักษ์ราชไมตรี  (Pra  Pitatraatchmaitri)  เป็นราชทูต  หลวงศรีวิศาลสุนทร  เป็นอุปทูตเดินทางไปเฝ้าพระเจ้าหลุยส์ที่  14  ณ กรุงฝรั่งเศส  และพระสันตะปาปา  ที่กรุงโรม  โดยมีบาทหลวงเกมส์  (Gayme)  เป็นล่าม

                เครื่องราชบรรณาการที่กรุงศรีอยุธยานำไปถวายพระเจ้าหลุยส์ที่  14  นั้นมี  ดังนี้  ลูกช้าง  2  ตัว  ลูกระมาด  (แรด)  2  ตัว  น้ำมันชะมด  และไม้สัก  แต่ด้วยเหตุที่เรือของฝรั่งเศสชื่อดอเรียง  Le  soleil  D’Orient  ซึ่งนำคณะทูตจากกรุงศรีอยุธยาโดยสารไปนั้น  ได้เกิดอับปางลงใกล้เกาะมาดากัสการ์ทวีปอาวริกา  (แอฟริกา)  ไม่เห็นซากอับปางของเรือลำนี้  จึงทำเชื่อกันว่าคณะทูตหลวงนี้ได้เสียชีวิตหมด

                ต่อมากุมภาพันธ์  พ.ศ. 2225  นั้นได้มีรายงานจากเมืองมะสุลีปะตัมของอินเดียว่าเรือของพระเจ้ากรุงสยามลำหนึ่งเดินทางมาถึงพร้อมกับช้าง  22  เชือก

                พ.ศ. 2226  สมเด็จพระนารายณ์ได้ส่งคณะราชทูตไปที่กรุงมนิลา  ขณะนั้น  คอนแสตนตินฟอลคอน  (Constance  Falcon)  ได้ทำหน้าที่เป็น  สมุหานายกของกรุงศรีอยุธยา

                คอนสแตนติน  ฟอลคอน  ผู้นี้เป็นชาวกรีกชื่อ  คอนสแตนติน  เยรากี  แปลว่า  นกเหยี่ยว)  นับถือคาทอลิก  เกิดเมื่อ  พ.ศ. 2193  เดิมนั้นเป็นลูกเรือรับจ้างของอังกฤษที่เดินทางมาทำการค้าขายทางด้านทิศตะวันออก  ขณะนั้นอายุได้  16  ปี  ต่อมาได้เปลี่ยนชื่อเป็น  คอนสแตนตินฟอลคอน  ได้เดินทางเข้ามาถึงเมืองสยามเมื่อ  พ.ศ. 2218  ตรงกับแผ่นดินของสมเด็จพระนารายณ์  (ปีที่  19)  โดยเป็นลูกเรืออังกฤษเข้ามาค้าขายในกรุงศรีอยุธยา  ต่อมาได้ลาออกจากบริษัทการค้าของอังกฤษสมัครเข้ารับราชการเป็นสมุห์บัญชี  กรมพระคลังสินค้า  อยู่กับเจ้าพระยาโกษาธิบดี  (ขุนเหล็ก)

                ด้วยเหตุที่คอนสแตนตินนั้นรู้วิธีการค้าขายและเข้าใจเล่ห์กลของพ่อค้าชาวตะวันตกจึงทำความชอบให้ปรากฏอยู่บ่อยครั้ง  จนเป็นที่ไว้วางใจของเจ้าพระยาโกษาธิบดี  (ขุนเหล็ก)  ครั้นเมื่อความชอบนั้นทราบถึงสมเด็จพระนารายณ์ฯ  จากการกราบทูลของเจ้าพระยาโกษาธิบดี  (ขุนเหล็ก)  แล้ว  พระองค์จึงได้แต่งตั้งให้  คอนสแตนติน  ฟอลคอน  นั้นเป็น  หลวงวิชเยนทร์  และต่อมาได้เลื่อนบรรดาศักดิ์พระ  พระยาพระคลังและเจ้าพระยาวิชเยนทร์  พระยาวิชาเยทร์นั้นมีภรรยาเป็นชาวญี่ปุ่นลูกครึ่ง  แขกเบงกอลชื่อ  มาร์  กีมาร์  Marie  Gimard  คนไทยเรียก  ท้าวทองกีบม้า  ครั้งนั้น  ฟอลคอนนั้นได้สร้างสัมพันธมิตรกับฝรั่งเศสให้ช่างฝรั่งเศสสร้างป้อมปราการขึ้นที่เมืองธนบุรีในพื้นที่ของบางกอก  (มีป้อมฝั่งตะวันออกและป้อมฝั่งตะวันตกคือ  ป้อมวิชาเยนทร์  หรือป้อมวิชัยประสิทธิ์เดี๋ยวนี้)  ดังนั้นพวกฮอลันดาและอังกฤษจึงไม่ชอบคอนสแตนติน  ฟอลคอนหรือพระยาวิชาเยนทร์ผู้นี้

                พ.ศ. 2223  นั้นบริษัทของฝรั่งเศส  ได้เข้ามาตั้งค้าขายในกรุงศรีอยุธยาในครั้งแรกสมเด็จพระนารายณ์ทรงให้ความอุปการะเป็นอย่างดี  เพราะได้มีพระราชไมตรีกับพระเจ้าหลุยส์ที่  14  อยู่แล้ว  จึงโปรดให้แต่งทูตไปเมืองฝรั่งเศสกับบริษัทฝรั่งเศสเป็นครั้งแรก  เมื่อ  พ.ศ. 2224  แต่ทูตที่ไปคราวนี้  ได้เกิดเรือแตกเสียกลางทางจึงสูยหายไปหมด  ทำให้เดินทางไปไม่ถึงฝรั่งเศส

                ครั้นเมื่อเจ้าพระยาโกษาธิบดี  (ขุนเหล็ก)  ถึงแก่อสัญกรรมเมื่อ  พ.ศ. 1116  นั้น  สมเด็จพระนารายณ์ฯ  จึงไว้วางพระทัยพระเพทราชาข้าหลาวงเดิมมากขึ้น  พระเพทราชานั้นถนัดแต่การทหาร  ไม่สันทัดและไม่ชอบในเรื่องการมีสัมพันธไมตรีกับชาวต่างประเทศ  ขณะนั้นข้าราชการที่มีปัญญาสันทัดในการต่างประเทศจึงมีแต่  พระยาวิชาเยนทร์แต่ผู้เดียวภายหลังได้รับแต่งตั้งเป็นเจ้าพระยาฯ

                ในครั้งแรกนั้นสมเด็จพระนารายณ์ฯ  จะทรงแต่งตั้งเจ้าพระยาวิชาเยนทร์ให้เป็นพระยาโกษาธิบดี  แต่เจ้าพระยาวิชาเยนทร์นั้นขอตัวก่อน  ด้วยเกรงว่าข้าราชการจะพากันเป็นปฏิปักษ์และอิจฉาริษยาจน  พระองค์จึงแต่งตั้งขุนนางแขกผู้หนึ่งขึ้นเป็นเจ้าพระยาโกษาธิบดี  แต่ไม่สามารถทำงานได้อย่างเจ้าพระยาโกษาธิบดี  (เหล็ก)  จึงเป็นเหตุให้งานราชการต่างประเทศนั้นกลับมาตกอยู่ความรับผิดชอบของเจ้าพระยาวิชาเยนทร์ในที่สุด  ในเวลานั้นข้าราชการส่วนใหญ่ต่างพากันรังเกียจเจ้าพระยาวิชาเยนทร์  ด้วยเหตุที่เจ้าพระยาวิชาเยนทร์นั้น  เดิมนับถือศาสนาคริสต์นิกายโปรเตสแตนส์  แล้วกลับมาเข้ารีตนับถือนิกายโรมันคาธอลิคตามฝรั่งเศสมาก่อนประมาณ  1  ปี  จึงเป็นเหตุให้ข้าราชการนั้นแตกแยกออกเป็น  2  ฝ่าย  คือ  ฝ่ายของเจ้าพระยาวิชาเยนทร์ซึ่งเป็นพวกที่ชอบฝรั่งเศส  กับฝ่ายของพระเพทราชาที่เกลียดชังฝรั่งเศส  แต่ทั้งสองฝ่ายนั้นยังมีความเกรงใจสมเด็จพระนารายณ์อยู่  จึงไม่แสดงความไม่พอใจต่อกันให้ปรากฏ

                ใน  พ.ศ.  2224  สมเด็จพระนารายณ์ฯ  ได้โปรดให้แต่งคณะราชทูตเดินทางไปเจริญพระราชไมตรีกับฝรั่งเศสอีกครั้งหนึ่ง  แต่ไม่แน่ใจว่าคณะราชทูตนั้นจะปลอดภัยในการเดินทางหรือไม่  จึงให้จัดข้าราชการ  2  คนเดินทางไปสืบข่าวคณะราชทูตที่เดินทางไปครั้งก่อน  โดยให้เจ้าพระยาวิชาเยนทร์ดำเนินการประสานงาน

                เจ้าพระยาวิชาเยนทร์ได้ขอให้สังฆราชคริสตังที่อยู่ในอาณาจักรสยามนั้น  ได้มีหนังสือกราบทูลพระเจ้าหลุยส์ที่  14  ให้แต่งคณะราชทูตต่างพระองค์เดินทางมาเจริญไมตรีต่อกันตามอย่างประเทศที่มีเกียรติยศ  และให้ทำการยกย่องพระเกียรติยศของสมเด็จพระนารายณ์ฯ  ด้วยเพื่อจะได้มีหนทางสะดวกในการที่จะเผยแพร่ศาสนาคริสตังในอาณาจักรสยามต่อไปได้  คณะราชทูตของอาณาจักรสยามนั้นได้ออกเดินทางไปเมื่อ  พ.ศ. 2226  และเดินทางถึงฝรั่งเศส  ปรากฏว่าทางฝรั่งเศสได้ให้การต้อนรับเป็นอย่างดี

                สังฆราชฝรั่งเศสที่อยู่ในกรุงศรีอยุธยานั้น  ได้มีหนังสือทูล  พระเจ้าหลุยส์ที่  14  อย่างไรไม่ทราบ  จึงเป็นเหตุให้พระเจ้าหลุยส์ที่  14  เข้าพระทัยว่า  สมเด็จพระนารายณ์นั้นมีความเลื่อมในศรัทธาจะเข้ารีตเป็นคริสตัง

                ดังนั้นเมื่อคณะทูตจากฝรั่งเศสได้เดินทางมาถึงเมืองสยาม  พ.ศ. 2228  พร้อมกับคณะทูตของกรุงศรีอยุธยาที่เดินทางไปครั้งที่สองนั้นกลับมาพร้อมกันด้วย

                ครั้งนั้นสมเด็จพระนารายณ์ฯ  ทรงรับรองคณะราชทูตฝรั่งเศสอย่างสมเกียรติและเป็นเกียรติยศ  และเมื่อพระองค์ทรงแจ้งว่า  พระเจ้าหลุยส์ที่  14  ให้ราชทูตมาชักชวนพระองค์เข้ารีตเป็นคริสตัง  พระองค์ก็ทรงผ่อนผันด้วยพระปรีชาญาณ  โดยให้ประกาศพระราชกฤษฎีกาพระราชทานอนุญาต  ว่าแล้วแต่ไพร่ฟ้าข้าแผ่นดินคนใดจะมีใจศรัทธานับถือศาสนาคริสตังก็ไม่ห้ามปราม  ส่วนพระองค์นั้นได้มีรับสั่งให้ราชทูตฝรั่งเศสนำความไปกราบทูลพระเจ้าหลุยส์ที่  14  ว่า  การนับถือศาสนานั้นไม่ได้อยู่ในอำนาจมนุษย์ที่เลือกเอาเองได้  ต้องแล้งแต่ศรัทธาจะเกิดขึ้นในใจเป็นใหญ่  การที่พระเจ้าหลุยส์ทรงชักชวนมานั้นพระองค์ไม่ขัดขวาง  จะตั้งพระทัยไว้เป็นกลาง  หากทรงศรัทธาในพระทัยขึ้นเมื่อใด  ก็จะยอมเข้ารีตแต่นั้นไป

                เมื่อคณะราชทูตฝรั่งเศสเดินทางกลับไปนั้น  สมเด็จพระนารายณ์ได้ทรงฝากคณะราชทูตไทยไปพร้อมกันด้วย  โดยให้  พระวิสูตรสุนทร  (ปาน)  น้องชายของ  เจ้าพระยาโกษาธิบดี  (ขุนเหล็ก)  นำคณะราชทูตเดินทางไปพร้อมกัน  คณะราชทูตได้เดินทางถึงฝรั่งเศสเมื่อปลายปี  พ.ศ. 2228

                การเจริญสัมพันธไมตรีของพระวิสูตรสุนทร  (ปาน)  และคณะราชทูตในครั้งนั้น  ได้สร้างชื่อเสียงเป็นที่เลื่องลือในทวีปยุโรป  เนื่องจากเป็นครั้งแรกที่พระเจ้าแผ่นดินทางด้านตะวันออกแต่งคณะราชทูตไปยังสำนักฝรั่งเศสพระเจ้าหลุยส์ทรงจัดการรับรองคณะราชทูตจากกรุงศรีอยุธยาอย่างสมเกียรติยศ  และโปรดให้จัดทำเหรียญที่ระลึก  และมีการเขียนรูปราชทูตไทยเข้าเฝ้า  พระเจ้าหลุยส์ที่  14  ของฝรั่งเศสเป็นที่ระลึกด้วย

                ออกพระวิสูตรสุนทร  (ปาน)  ผู้นี้เป็นบุตรของเจ้าแม่วัดดุสิต  ซึ่งเป็นพระนมของสมเด็จพระยาโกษาธิบดี  (ขุนเหล็ก)  ผู้เป็นพี่ชายเป็นออกพระวิสูตรสุนทร  ต่อมา  พ.ศ. 2228  สมเด็จพระนารายณ์ฯ  ได้แต่งตั้งให้เป็นราชทูตออกไปเจริญพระราชไมตรีกับฝรั่งเศส  โดยเดินทางไปเฝ้าพระเจ้าหลุยส์ที่  14  และเดินทางกลับมายังกรุงศรีอยุธยาเมื่อ  พ.ศ. 2230  กลับมาแล้วประมาณ  3  เดือนได้รับแต่งตั้งเป็นพระยาโกษาธิบดี  ต่อมา  5  เดือนสมเด็จพระนารายณ์ก็สวรรคต

                พระยาโกษาธิบดี  (ปาน)  เป็นชายหนุ่มที่มีรูปงาม  กิริยามารยาทเรียบบร้อย  มีไหวพริบดีรู้จักโต้ตอบได้ถูกเรื่องราวและกาลเทศะ  ไม่มีอาการประหม่าสะทกสะเทิ้นเขินอาย  เป็นคนช่างสังเกตจดจำสิ่งที่พบเห็นได้ทุกอย่างเมื่อเปลี่ยนแผ่นดินเป็นสมเด็จพระเพทราชานั้น  พระยาโกษาธิบดี  (ปาน )  นั้นได้รับแต่งตั้งเป็นเจ้าพระยาโกษาธิบดี  แต่ด้วยเหตุที่เป็นคนซื่อสัตย์ต่อสมเด็จพระนารายณ์ฯ  ดังนั้นเมื่อเห็นว่าสมเด็จพระเพทราชากระทำการไม่สมควรกรณี  แต่ตั้งทั้งพระมเหสีและพระขนิษฐาของสมเด็จพระนารายณ์เป็นพระมเหสี  จึงทำให้สมเด็จพระเพทราชานั้นทรงกริ้วเป็นอันมาก  จึงหาเหตุให้ต้องพระราชทานอาญา  และมีโทษโบยด้วยเชือกจนสลบ  เล่ากันว่าหลังนั้นไม่มีเนื้อดีจนมีการกล่าวกันว่า  เข้าพระยาโกษาธิบดี  (ปาน)  นั้น  มีความเกรงกลัวพระราชอาญาเสียจนไม่กล้าที่จะกราบทูลเรื่องสำคัญๆ  จนในที่สุดถึงแก่สัญกรรม  ด้วยความดันโทมนัสที่ถูกพระราชอาณาและต้องโทษโบยอยู่เสมอ