ราชวงศ์บ้านพลูหลวง

สมเด็จพระที่นั่งสุริยาสน์อมรินทร์  (พระเจ้าเอกทัศน์)

ครองราชย์  พ.ศ. 2301 – 2310(3)

ฝ่ายพม่ากลัวฝีมือชาวบ้านระจันยิ่งนัก  แต่จัดแจงกะเกณฑ์ทัพ  ปรึกษากันอยู่ประมาณสิบเอ็ดสิบสองวัน  แม่ทัพจึงแต่งให้แยจออากาเป็นนายทัพ  เกณฑ์แบ่งพลทหารไปทุกๆ  ค่ายเป็นคนพันเศษ  สรรพด้วยม้าเครื่องศาสตราวุธให้ยกไปตีค่ายบ้านระจันอีก  ก็แตกพ่ายหนีมาเป็นห้าครั้ง  แล้วแม่ทัพจึงแต่งให้จิกแกปลัดเมืองทวายเป็นนายทัพคุมพลห้าร้อยเศษยกไปตีเป็นหกครั้งก็แตกพ่ายมา  จึงแต่งให้อากาปัญญียกไปตั้งค่ายอยู่  ณ ตำบลบ้านขุนโลก  ฝ่ายข้างทัพไทยบ้านระจันจึงจัดให้ขุนสันฝีมือยิงปืนแม่นเป็นนายพวกทหารปืน  คอยป้องกันทหารม้าพม่า  แล้วแต่งให้นายจันหนวดเขี้ยวเป็นนายทัพใหญ่คุมทหารพันเศษยกออกตีทัพพม่าเข้าล้อมค่ายไว้  ฝ่ายทัพพม่าตั้งค่ายยังไม่ทันแล้ว  ทัพไทยยวกเข้าโจมตีข้างหลังค่าย  ยิงแทงฟันพม่าตายแทบถึงพัน  และกากาปัญญีนายทัพนั้นก็ตายอยู่ในค่าย  ทัพไทยได้ม้าและผ้านุ่งห่ม  ศัตราวุธต่างๆ  เป็นอันมาก  พม่าแตกหนีเหลือรอดมานั้นน้อยประมาณร้อยเศษ  ตั้งแต่นั้นมาพม่ายิ่งกลัวฝีมือไทยค่ายบ้านระจันนัก  เกณฑ์กันจะให้ไปรบอีกมิใคร่ได้  หยุดนานไปถึงกึ่งเดือน

ฝ่านในกรุงเทพมหานครนั้น  ขณะเมื่อกองทัพพม่ายกเข้ามาจะใกล้ถึงกรุงนั้น  สมเด็จพระพุทธเจ้าอยู่หัวดำรัสสั่งให้ออกไปนิมนต์พระสงฆ์ราชาคณะ  ซึ่งอยู่วัดนอกเมืองนั้น  ให้เข้ามาอยู่ในวัดพระนครทั้งสิ้น  และสมเด็จพระอนุชาธิราชซึ่งผนวชอยู่  ณ วัดประดู่นั้น  ก็เสด็จเข้ามาอยู่  ณ  วัดราชประดิษฐาน  ขุนนางและราษฎรชวนกันไปทูลเชิญเสด็จให้ลาผนวชออกช่วยราชการแผ่นดินป้องกันรักษาพระนคร  เหมือนเมื่อศึกมังลองครั้งก่อน  ก็หาลาผนวชออกไม่และเพลาเสด็จไปทรงรับบิณฑบาต  ชาวเมืองชวนกันเขียนหนังสือห่อใส่บาตรเป็นใจความทูลวิงวินให้ลาผนวชและได้ห่อหนังสือในบาตรเป็นอันมากทุกๆ  วัน

ขณะนั้น  ในพระนครได้ทราบข่าวว่าชาวบ้านระจันตั้งค่ายต่อรบพม่า  พม่ายกทัพไปตีแตกพ่ายมาเป็นหลายครั้ง  ชาวบ้านระจันฆ่าพม่าเสียเป็นอันมาก  เห็นพม่าย่อท้อถอยกำลังลง  สมเด็จพรเจ้าแผ่นดินจึงดำรัสให้เสนาบดีเกณฑ์กองทัพจะให้ยกออกไปรบพม่า  แล้วโปรดให้ถอดเจ้าหมื่นศรีสรรรักษ์ออกจากโทษให้คงถานาศักดิ์ทำราชการดังเก่า  จึงโปรดให้พระยาพระคลังเป็นแม่ทัพ  กับทั้งท้าวพระยาข้าราชการผู้ใหญ่ผู้น้อยเป็นหลายนาย  และทัพหัวเมืองสมทบด้วยก็หลายเมืองเป็นคนหมื่นหนึ่ง  ให้ยกออกไปตีค่ายพม่า  ซึ่งตั้งอยู่  ณ วัดป่าฝ้ายปากน้ำ  ประสบและให้สานกระชุกแบกไปเป็นอันมาก  สำหรับเมื่อจะตั้งรบที่ใดจะเอากระชุกตั้งเรียงให้ชิดกันแล้วจะขุดมูลดินลงในพระชุกเป็นสมานเพลาะ  บังตัวพลทหารกันปืนข้าศึก  พระยาพระคลังและนายทัพนายกองทั้งปวงกราบถวายบังคมลาแล้วยกกองทัพออกจากพระนครวันนั้น  รี้พลมากเต็มไปทั้งท้องทุ่ง  แม่ทัพหยุดแคร่ที่ใดกองทัพก็หยุดที่นั้น  พร้อมๆ  กันเป็นกองๆ  รั้งรอไป  ครั้นไปถึงที่ใกล้ค่ายพม่าก็ตั้งทัพดากันอยู่  และทหารพม่าขี่ม้าข้ามน้ำไปหาค่ายใหญ่ฟากตะวันตกเป็นหลายม้า  จึงขับทหารเข้าตีค่าย  พม่าในค่ายยิงปืนใหญ่น้อยออกมาต้องพลทัพไทยล้มลงสี่ห้าคน  กองทัพทั้งนั้นก็ถอยมาสิ้น  ครั้งเพลาเย็นก็เลิกกลับเข้าพระนครอยู่สองสามวัน  จึงมีพระราชดำรัสให้ทัพพระยาพระคลังยกออกไปตีค่ายปากน้ำประสบอีก  ขณะนั้นบรรดาชาวพระนครทั้งคฤหัสถ์และสมณะไม่เคยเห็นเขารบกัน  ชวนกันตามกองทัพออกไปดูรบพม่าเป็นอันมาก  และกองทัพยกออกไปตั้งอยู่ยังไม่ทันเข้าตีค่าย  พม่าแต่งกลให้รี้พลยกหาบคอนออกหลังค่ายทำทีจะแตกพวกกองอาฎมาต  (เขียนไว้ว่า  กองอาจสามารถ  น่าจะผิด)  ชวนกันวิ่งเข้าไปใกล้ค่ายพม่า  และเนเมียวแม่ทัพขับพลทหารทั้งคนทั้งม้าออกไล่โอบหลังกองทัพไทย  พุ่งหอกซัดและยิงปืนบนหลังม้าต้องพลทัพไทยตายเป็นหลายคน  กองทัพไทยมิได้ต่อรบ  พากันแตกพ่ายหนีถอยลงมา  ณ โพธิ์สามต้นทั้งสิ้น  และเจ้าหมื่นศรีสรรักษ์  เจ้าหมื่นเสมอใจราช  ขี่ม้าข้ามน้ำหนีมาฟากตะวันออก  แต่กองพระยาตากรอรบอยู่ค่อยข้ามตามมาต่อภายหลัง  ทัพม้าพม่าไล่ติดตามพุ่งหอกซัดพลทัพไทยและคนซึ่งตามออกไปดูรบศึกนั้นบาดเจ็บเป็นอันมาก  ที่ล้มตายก็กลาดเกลื่อนไป  กองทัพไทยก็พ่ายหนีเข้าพระนคร  พวกทัพพม่าก็กลับไปค่าย

ฝ่ายนายทัพนายกองพม่าทั้งปวง  จึงปรึกษากันจัดหาผู้ซึ่งจะเป็นนายทัพ  จะให้ยกไปตีเอาค่ายบ้านระจันให้จงได้  ขณะนั้นรามัญคนหนึ่งเป็นมอญเก่าอยู่ในพระนครนี้มาช้านาน  เข้าเกลี้ยกล่อมพม่ามีฝีมือรบเข้มแข็ง  แม่ทัพพม่าตั้งให้เป็นพระนายกอง  จึงเข้ารับอาสาจะขอไปตีค่ายบ้านระจันให้แตกจงได้  แม่ทัพจึงเกณฑ์พลพม่ารามัญให้สองพัน  ตั้งให้พระนายกองเป็นรายทัพ  สรรพด้วยม้าเครื่องสรรพาวุธให้ยกไปตีค่ายบ้านระจันอีกเป็นแปดครั้ง  และพระนายกองยกทัพไปตีค่ายบ้านระจันครั้งนั้นมิได้ตั้งทัพกลางแปลงให้ตั้งค่ายรายไปตามทางสามค่าย  แล้วให้รื้อค่ายหลังผ่อนไปตั้งข้างหน้าอีกแต่เดินค่ายไปตามทางทีละสามค่าย  ดังนี้  ถึงกึ่งเดือนจึงไปเกือบจะใกล้ค่ายบ้านระจัน  พวกตัวนายค่ายบ้านระจันคุมพลทหารยกออกตีค่ายพระนายกองเป็นหลายครั้งไม่แตกฉาน  และพระนายกองตั้งมั่นรับอยู่แต่ในค่ายมิได้ออกรบนอกค่าย  พวกบ้านระจันเสียคนล้มตายเป็นอันมาก  วันหนึ่งนายทองเหม็นกินสุราเมาขี่กระบือเผือกยกพลเข้าตีค่ายพม่า  พระนายกองขับพลรามัญออกต่อรบนอกค่าย  นายทองเหม็นขับกระบือไล่ถลำเข้าในกลางทัพแต่ผู้เดียว  แทงพลพม่ารามัญตายเป็นหลายคน  พวกพม่าต่อรบต้านทานล้อมเข้าไว้ได้  เข้ารุมฟันแทงนายทองเหม็นไม่เข้า  นายทองเหม็นสู้รบอยู่ผู้เดียวจนสิ้นกำลังพม่าจับตัวได้ก็ทุบตีตายในที่นั้น  พวกทัพบ้านระจันเสียนายแล้วก็แตกหนีไปค่าย  ทัพพม่าพระนายกองก็ยกติดตามมาถึงบ้านขุนโลกใกล้ค่ายบ้านระจัน  จึงให้เก็บศพพม่าซึ่งตายแต่ทัพก่อนๆ  นั้นเผาเสียสิ้น  แล้วก็ตั้งค่ายใหญ่ลงที่นั้นรักษามั่นอยู่  ทัพบ้านระจันออกตีค่ายเป็นหลายครั้งไม่แตกก็เสียน้ำใจ  ท้อถอย  พระนายกองจึงให้ขุดอุโมงค์เดินเข้าไปใกล้ค่ายบ้านระจัน  แล้วปลูกหอรบขึ้นสูง  เอาปืนใหญ่ขึ้นยิงเข้าไปในค่ายต้องไทยตายเป็นอันมาก  และตีเอาค่ายน้อยบ้านระจันได้  ยังแต่ค่ายใหญ่และนายแท่นซึ่งถูกปืนพม่าเข่าหักแต่ก่อนนั้นป่วยมานานก็ถึงแก่กรรมลงในเดือนหก  ปีจอ  อัฐศก

ขณะนั้นขุนสันซึ่งมีฝีมือเข้มแข็งถือปืนอยู่เป็นนิจ  และนายจันหนวดเขี้ยวยกพลทหารออกรบกับพม่าอีกเป็นหลายครั้ง  วันหนึ่งพลพม่าโอบหลังเข้าได้  ก็ฆ่าขุนสันกับทั้งนานจันหนวดเขี้ยวตายในที่รบทั้งสองนาย  ยังแต่นายพันเรืองกับนายทองแสงใหญ่อยู่ในค่ายบ้านระจัน  เห็นเหลือกำลังจะสู้รบพม่าจึงบอกเข้ามาในเมือง  ขอปืนใหญ่และกระสุนดินดำ  เสนาบดีจึงปรึกษาลงเห็นพร้อมกันมิได้ให้  ว่าถ้าพม่าตีค่ายบ้านระจันแตกแล้วก็จะได้ปืนใหญ่  และกระสุนดินดำเป็นกำลังเข้ามารบพระนคร  เหมือนหนึ่งให้กำลังแก่ข้าศึก  แต่พระยารัตนธิเบศนั้นหาลงเห็นด้วยไม่  จึงออกไป  ณ  ค่ายบ้านระจัน  คิดอ่านเรี่ยรายทองชาวบ้านซึ่งอยู่ในค่ายมาหล่อปืนใหญ่ขึ้นได้สองกระบอก  ก็บกพร่องร้าวรานไปหาบริบูรณ์ไม่  เห็นจะคิดการสงครามไม่สำเร็จก็กลับเข้าพระนคร  ฝ่ายชาวบ้านระจันหาที่พึ่งมิได้  ไม่มีใครช่วยอุดหนุน  ก็เสียใจย่อหย่อนอ่อนฝีมือลง  เห็นจะสู้รบต้านทานพม่าไม่ได้  แต่ตั้งต่อรบพม่ามาแต่เดือนสี่ปลายปีระกาสัปตศกจนถึงเดือนแปดปีจออัฐสกได้ห้าเดือน  เห็นเหลือกำลังจะขับเคี่ยวทำสงครามกับพม่าสืบไปอีก  ต่างคนก็พากันครอบครัวหนีไปจากค่าย  ไปยังอยู่นั้นน้อย  ผู้คนก็เบาบางลง

ครั้นถึง  ณ วันจันทร์  แรม  2  ค่ำ  เดือน  8  ปีจอ  อัฐศก  พม่าก็ยกเข้าตีค่ายใหญ่บ้านระจันแตก  ฆ่าคนเสียเป็นอันมาก  ที่จับเป็นไปได้นั้นก็มาก  บรรดาครอบครัวชายหญิงเด็กและผู้ใหญ่ซึ่งเหลือตายอยู่นั้นให้กวาดเอาไปสิ้น  แล้วก็เลิกทัพกลับไปยังค่ายพม่า  ตั้งแต่รบกันมาห้าเดือนจนเสียค่ายนั้น  ไทยตายประมาณพันเศษ  พม่าตายประมาณ  สองพัน  และพระอาจารย์ธรรมโชตินั้นกระทำสายสิญจน์มงคลประเจียดกะตรุดต่างๆ  แจกให้คนทั้งปวงแต่แรกนั้นมีคุณอยู่แคล้วคลาดคุ้มอันตรายอาวุธได้ขลังอยู่  ภายหลังผู้คนมาอยู่ในค่ายมากสำส่อน  ที่นับถือแท้บ้างไม่แท้บ้าง  ก็เสื่อมตบะเดชะลง  ที่อยู่คงบ้างที่ต้องอาวุธบาดเจ็บล้มตายบ้าง  และตัวพระอาจารย์นั้นที่ว่าตายอยู่ในค่ายก็มี  ที่ว่าหายศูนย์ไปก็มี  ความหาลงเป็นแน่ไม่”

ในที่สุดพม่าก็ยกทัพเข้าทำลายค่ายบ้านระจันได้ต้องตายเกือบทั้งหมดหมู่บ้าน  เมื่อวันจันทร์  แรม  2  ค่ำ  ปีจอ

ฝ่ายกรุงศรีอยุธยานั้น  เมื่อกองทัพพม่าเข้ามาตั้งค่ายอยู่ที่บ้านสีกุก  และที่ปากน้ำพระประสบนั้น  ได้ให้กวาดต้อนราษฎรและขนเสบียงอาหารเข้าไปไว้ในพระนครจนหมดสิ้น  สมเด็จพระเจ้าอุทุมพรซึ่งทรงผนวชอยู่ที่วัดประดู่โรงธรรม  นั้นได้เสด็จไปประทับอยู่ที่วัดราชประดิษฐาน  นั้นได้มีขุนนางข้าราชการไปทูลวิงวอนขอให้ลาผนวชออกไปบัญชาการสู้รบอยู่ไม่ขาด  แม้เวลาพระองค์ออกบิณฑบาตก็มีราษฎรเขียนหนังสือใส่บาตรให้ลาผนวชทุกวัน  พระองค์คงจะเห็นว่าสมเด็จพระเจ้าเอกทัศน์นั้นยังเฉยอยู่  จึงไม่ลาผนวชตลอดเวลาสงคราม

เมื่อราวต้นปี  พ.ศ. 2309  นั้น สมเด็จพระเจ้าเอกทัศน์  ได้ข่าวว่า  ชาวบ้านได้พากันรวมตัวที่บ้านระจันนั้น  ได้ทำการต่อสู้กับพม่าและรบชนะหลายครั้ง  ทำให้ไพร่พลที่อยู่ในกรุงนั้นดีใจที่คนไทยกล้าหาญ  จึงมีกำลังใจต่อสู้  พระองค์จึงจัดกองทัพให้พระยาพระคลัง  เป็นแม่ทัพควบคุมกำลังออกไปตีค่ายพม่าที่ตั้งอยู่ปากน้ำประสบที่อยู่ด้านเหนือ

การสู้รบครั้งนั้นพระยาพระคลังเกิดเสียทีในอุบายของพม่าที่เข้าโอบตีแตกพ่ายกลับมาแต่ได้กองทัพของพระยาตาก  (สิน)  เข้าช่วยรบป้องกันข้าศึกที่ติดตามมาด้านหลัง  เนเมียวสีหบดีเห็นได้ทีจึงยกกองทัพหน้ารุกเข้ามาตั้งที่ค่ายบ้านโพธิ์สามต้น  เพื่อให้อยู่ใกล้พระนครมากกว่าเดิม  ส่วนกองทัพของมังมหานรธานั้นได้ส่งกองทัพหน้าขึ้นไปตั้งค่ายที่ขนอนหลวงริมวัดโปรดสัตว์  ให้ใกล้พระนครกว่าเดิมเช่นกัน

ครั้นถึงฤดูฝน  บรรดาแม่ทัพนายกองทั้งหลายวิตกว่าน้ำจะท่วมทำให้กองทัพลำบาก  จึงพากันไปร้องขอให้มังมหานรธานั้นเลิกทัพกลับไปเสียก่อน  ต่อเมื่อถึงฤดูแล้งแล้วจึงยกทัพกลับมาตีกรุงศรีอยุธยาใหม่  มังมหานรธานั้นเห็นว่าขณะนี้กำลังของกรุงศรีอยุธยาอ่อนแอลงมากแล้ว  จึงไม่ยอมเลิกทัพกลับ  จึงให้ไพร่พลเที่ยวตรวจหาที่ดอนที่เป็นโคกหรือเนินดินของวัดที่มีอยู่โดยรอบนอกกรุงศรีอยุธยา   เมื่อได้สถานที่แล้วก็ให้กองทัพไปตั้งค่ายสำหรับจะใช้อยู่ในเวลาน้ำหลากมา  พร้อมกับให้รวบรวมเรือใหญ่น้อยไว้ใช้ในกองทัพให้มาก  แต่ในขณะที่เตรียมการอยู่นั้นประมาณ  เดือนธันวาคม  พ.ศ. 2309  มังมหานรธา  ได้เกิดล้มป่วยลงแล้วถึงแก่ความตายที่ค่ายบ้านสีกุก  จึงทำให้กองทัพพม่าทั้งฝ่ายเหนือและฝ่ายใต้ที่ต่างมักมีอิสระในการสู้รบและแก่งแย่งกันนั้นอยู่ในบังคับบัญชาของเนเมียวสีหบดี  แม่ทัพใหญ่แต่ผู้เดียวซึ่งเป็นผลร้ายแก่กรุงศรีอยุธยา  เนื่องจาก  เนเมียวสีหบดีนั้นได้สั่งให้กองทัพทั้งหมดเข้าล้อมกรุงศรีอยุธยา  และเนเมียวสีหบดีนั้นได้ย้ายออกจากค่ายปากน้ำประสบมาอยู่ที่ค่ายบ้านโพธิ์สามต้น  แล้วให้กองทัพหน้าย้ายมาตั้งค่ายที่วัดภูเขาทอง  จากนั้นก็ให้กองทัพรุกเข้าไปตั้งค่ายที่วัดท่าการ้องอีกแห่งหนึ่ง

สรุปแล้วพม่าตั้งค่ายล้อมกรุงศรีอยุธยา  อยู่ทีวัดภูเขาทอง  วันท่าการ้อง  วัดกระชาย  วัดแม่นางปลื้ม  วัดสามวิหาร  วัดพลับพลาชัย  วัดเตา  วัดสุเรนทร์  วัดแดง  วัดศรีโพธิ์