สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชนั้น เดิมท่านเป็นเจ้าเมืองตาก เป็นเจ้าเมืองที่เข้มแข็งมีชื่อเสียงผู้คนเรียกท่านว่าพระยาตากไม่เรียกว่าพระยาสิน ทั้ง ๆ ที่ท่านชื่อ "สิน" ต่อมามาช่วยราชการในกรุงศรีอยุธยาตอนที่มีศึกพม่าเข้ามาตีจนกรุงศรีอยุธยาพังในครั้งที่ ๒ เมื่อ พ.ศ.๒๓๑๐ ก่อนกรุงแตกท่านได้รับการแต่งตั้งให้เป็นเจ้าเมืองกำแพงเพชร หรือพระยากำแพงเพชรแต่ยังไม่ได้ออกไปรับตำแหน่งเพราะติดราชการทัพอยู่ในกรุงศรีอยุธยาซึ่งในที่สุดก่อนกรุงศรีอยุธยาจะแตก ก็นำไพร่พลที่สมัครใจไปตายดาบหน้าด้วยกันเพียง๕๐๐ คน ตีฝ่าทัพพม่าที่ล้อมกรุงออกไป คน ๕๐๐ สามารถตีแหกทัพพม่านับหมื่นออกไปได้แต่ทหารรักษากรุงนับหมื่นรักษากรุงไม่ได้ เพราะความไม่เอาไหนของแม่ทัพหรือผู้บัญชาการทัพ
           ที่ผมไปเรียกท่านว่าเจ้าตาก เพราะท่านได้รับการยกย่องจากไพร่พลของท่านเองว่าสมควรยกฐานะของท่านขึ้นเป็น"เจ้า" เรียกว่า "เจ้าตาก"จะได้มีอำนาจในการแต่งตั้งไพร่พลที่มีฝีมือ มีความดีความชอบให้มีตำแหน่งสำคัญๆ ปกครองบังคับบัญชาไพร่พลได้ตามวิธีการบังคับบัญชาของทหาร ท่านจึงยอมรับการยกฐานะขึ้นเป็น"เจ้าตาก" โดยเป็นเจ้าตากเมื่อตีได้เมืองระนอง ก่อนที่จะไปตีเมืองจันทบุรีซึ่งยังเป็นศึกระหว่างคนไทยด้วยกันที่หลีกเลี่ยงไม่ได้ ผมลุยภาคตะวันออกครั้งนี้เพื่อหาวัตถุดิบในการเขียนหนังสือให้ปตท.ที่เขาจ้างเขียน ไม่ได้จ้างขายหรือจ้างให้ประชาสัมพันธ์ เขียนลูกเดียวปตท.เอาลิขสิทธิ์ไปเลย ทำให้ได้ทราบเส้นทางของพระยาตาก เมื่อออกจากกรุงศรีอยุธยามาบ้างใช้คำว่าบ้างเพราะไม่มีเล่มไหน บอกให้ละเอียดว่าเส้นทางไหนที่ท่านยกทัพผ่านไปเมื่อออกจากกรุงศรีอยุธยา จะมีก็แต่ตำบลหรือจุดที่ท่านพักทัพนานวันจึงจะมีบอกไว้และเกิดเป็นประวัติเป็นตำนานของจุดนั้นขึ้นมาเท่านั้น
           พระราชประวัติของสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชนั้น หากอ่านหลาย ๆ เล่ม ก็ไม่ค่อยจะตรงกันนักยิ่งตอนสุดท้ายว่าถูกประหารชีวิตหรือไม่ ยิ่งแตกต่างกันออกไป เพราะผมเคยตามไปที่นครศรีธรรมราชที่วัดเขาขุนพนม ที่บอกว่าประทับอยู่ที่วัดนี้ส่วนคนที่ถูกประหารชีวิตนั้น เพียงแต่เป็นคนที่ยอมสละชีพเพื่อท่าน ส่วนท่านถูกพาหนีไปนครศรีธรรมราชผมชักจะเชื่อในข้อนี้และมีเหตุผลที่น่าเชื่อเช่นกัน
           เขียนมาถึงแค่นี้ นึกขึ้นมาได้ว่ามีท่านผมอ่านท่านหนึ่ง ท่านไม่ยอมบอกชื่อเสียงแต่นาน ๆ ท่านก็จะส่งเอกสารโดยมากเกี่ยวกับประวัติศาสตร์มาให้ ซึ่งมีประโยชน์มากก็ลองไปค้นหาดูว่าจะมีเกี่ยวข้องกับพระยาตากสินบ้างหรือไม่ ก็พบจริง ๆ เขียนไว้เหนือกระดาษที่ท่านถ่ายเอกสารมาว่าพระเจ้าตากสินแต่ที่หัวกระดาษไม่ได้บอกว่าเป็นหนังสือชื่ออะไร เป็นบทความของ "คุณพัชนีถาวร" ในเรื่อง "จิตสัมผัส" ซึ่งเขียนเรื่องการเดินทางไปนครศรีธรรมราช และได้ยกเอาแนวความคิดของท่านพลตรีหลวงวิจิตรวาทการอดีตอธิบดีกรมศิลปากร เกี่ยวกับการสวรรคตของสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี ซึ่งยังมีปมปริศนาค้างคาอยู่ในใจของผู้คนส่วนใหญ่ว่าพระองค์สวรรคตจริง ๆ หรือที่ไหน เมื่อไร หลวงวิจิตรวาทการ แต่งเป็นนิยายระทึกใจเรื่อง"ใครฆ่าพระเจ้ากรุงธนบุรี" ซึ่งในหนังสือเล่นนี้ (ผมมีหนังสือของคุณหลวงวิจิตรที่พิมพ์ออกจำหน่ายแทบจะทุกเล่ม) ในหนังสือกล่าวว่า โดยนิมิตว่ามีชายไทยโบราณร่างมหึมามาจับมือข้าพเจ้าเขียนเรื่องราวขึ้นเป็นเรื่องราวของสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชล้วน ๆ ยาวเหยียดหลายสิบหน้า เป็นลายมือของข้าพเจ้าเองแต่ความรู้สึกที่เขียนลงไปในนิยายไม่ใช่ของข้าพเจ้าเลย โดยเล่าว่า (หลวงวิจิตรท่านเล่าไว้ผมขอคัดลอกเอามาสู่ท่านผู้อ่าน)
           สมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี มิได้สิ้นพระชนม์ตามคำสั่งของรัฐบาลชุดใหม่ เมื่อต้นเดือนเมษายนพ.ศ.๒๓๒๕ ณ ป้อมวิชัยประสิทธิ์ ตามที่เราเคยเชื่อกันในประวัติศาสตร์ แต่ได้มีคนกลุ่มหนึ่งมาช่วยท่านไว้แล้วนำไปซ่อนไว้ที่อื่นช่วยไว้เกือบ ๓ ปี จึงได้สิ้นพระชนม์ลง ณ เพชรบุรี ส่วนคนที่ถูกประหารที่ป้อมวิชัยประสิทธิ์นั้นเป็นคนอื่นไม่ใช่สมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี
         ข้อความทั้งหมดนี้ผมคัดลอกมาจากข้อเขียนของ คุณพัชรี ถาวร ในเรื่องจิตสัมผัสแต่ไม่ทราบว่าลงไว้ในหนังสืออะไร และท่านที่ชอบค้นคว้าและกรุณาต่อผมบ่อย ๆส่งมาให้ ส่งมาหลายเรื่องในคราวเดียวกันนี้และผมก็จำไม่ได้ว่า ส่งมามีเรื่องอะไรบ้างอยู่ ๆ ก็ลุกขึ้นไปค้นที่กองเอกสารของท่านที่ส่งมาเหมือนมีอะไรมาดลใจ และพอลงมือค้นหาก็ได้เอกสารฉบับนี้มาที่หัวกระดาษเขียนด้วยลายมือของท่านผู้ส่งมาว่า "พระเจ้าตาก" ดูจากลายมือท่านผู้นี้ต้องรุ่นผู้ใหญ่อย่างน้อยก็คราวๆ ผม เพราะลายมือแบบนี้คนรุ่นใหม่หายาก ยิ่งลายมือของผมยิ่งหายากใหญ่ คืออ่านไม่ออกอาจารย์ภาษาไทยที่สอนผมเมื่อเป็นนักเรียนเตรียมนายร้อย ซึ่งผมสอบเข้าได้ที่๒ จึงเป็นหัวหน้าตอน ๒ อาจารย์ท่านบังคับให้ผมซึ่งเป็นหัวหน้าตอน คัดลายมือส่งท่านทุกวันวันละหน้า คัดอยู่ ๖ เดือน อาจารย์ท่านบอกว่า "โอภาส เลิกคัดลายมือส่งครูได้แล้วเพราะเลวกว่าเดิม" อีกอาจารย์ ท่านสอนภาษาอังฤกษ อาจารย์รุ่นเก่าแก่เช่นกันท่านเยาะเย้ยผมเมื่อตอนปลายปี ผมได้รับรางวัลเรียนดี เขาให้เป็นเงินสมัยนั้นเมื่อ๕๓ ปีที่แล้ว ได้ถึง ๘๐ บาท อาจารย์ซึ่งเป็นท่านขุนเยาะว่า "โอภาส ได้รางวัลกับเขาเหมือนกันหรือ"ผมเลยย้อนอาจารย์เข้าบ้างว่า " ผมสอบใกล้ตกอยู่วิชาเดียวคือ วิชาภาษาอังฤกษวิชาอื่นผมได้เกือบเต็ม" อาจารย์ท่านขุน.... เลยเลิกพูดกับผม
           ส่วนเรื่องของพระเจ้ากรุงธนบุรีนั้น เมื่อท่านลงเรือน้อยไปแล้วก็ไปถ่ายเรือขึ้นเรือใหญ่ที่พระประแดง(ผมพึ่งไปมาเมื่อวานนี้เอง ไปซื้อกุ้งเหยียด ที่บ้านสาขลา อ.พระสมุทรเจดีย์อร่อยร้าย) เจ้าอุปราชพัฒน์ ทูลเชิญเสด็จลงเรือใหญ่ ไปยังนครศรีธรรมราช พระเจ้ากรุงธนบุรีไปผนวชอยู่ที่วัดเขาขุนพนมอ.พรหมคีรี ได้ ๒ ปี พอปีที่ ๓ พ.ศ.๒๓๒๗ ก็ขอไปจำพรรษาที่ จ.เพชรบุรี สักพรรษาหนึ่งเพื่อทดแทนพระคุณแม่ของท่านจึงพาท่านไปประทับ ณ วัดถ้ำแห่งหนึ่งและประชวรสิ้นพระชนม์อยู่ในถ้ำแห่งนี้บางเล่มว่าถูกลอบสังหารเพราะมาประทับที่เพชรบุรีไม่เป็นความลับ สรุปได้ว่าไม่ได้ถูกปลงพระชนม์เมื่อ๖ เมษายน ๒๓๒๕
            พระยาตากเดินทัพด้วยการตีฝ่าออกจากกรุงศรีอยุธยา เมื่อ ๓ มกราคม พ.ศ.๒๓๐๙มีทหารกล้าอยู่ด้วย ๕ นาย คือ หลวงพิชัยอาสา(ทหารคู่ใจ) หลวงเชียงเงิน ขุนพรหมเสนา ขุนอภัยภักดี(หลวงพ่อคับ อดีตเจ้าอาวาสวัดหนองนกไข่ ที่อำเภอสามพราน ซึ่งท่านเคารพพระเจ้าตากสินมากได้สร้างวิหารทหารเสือพระเจ้าตากและปั้นรูปเหมือนของทหารเสือเอาไว้ทุกท่านจากนิมิต)
           พระเจ้าตากยกทัพของท่านออกจากค่ายวัดพิชัยตีฝ่าวงล้อมออกไปที่บ้านโพธิ์สังหาร(โพธิ์สาวหาญ)
           เช้าวันที่ ๔ มกราคม พม่าตามมาทัน พระยาตากก็นำกำลังเข้าต่อสู้จนพม่าแตกพ่ายไป(ทหารม้าของกองทัพบกไทย ถือวันที่ ๔ มกราคม เป็นวันทหารม้า)
           ตกบ่ายพระยาตากปล่อยให้ทหารส่วนใหญ่ออกหาเสบียง ไปพบพม่าที่มาจากบางคางเมืองปราจีนบุรี พม่าก็ไล่ฆ่าฟันทหารจนแตกหนีมายังบ้านพรานนก พระยาตากเหลือทหารอยู่ด้วยไม่เท่าไรให้ทหารที่เหลือตั้งแถวขยายแนวรบเป็นปีกกา เตรียมตีโอบล้อม แล้วพระยาตากพร้อมทหารเสือทั้ง๕ ขึ้นม้าควบตะลุยเข้ารบพม่า พม่าเห็นคนไทยมาไม่กี่คนชะล่าตีตามติดเข้ามาเลยเข้าปีกกาของแถวทหารไทยและทหารที่ออกลาดหาเสบียงก็ตั้งตัวได้แล้ว กลับเข้าโอบล้อมตีพม่าแตกพ่ายไปเหล่าทหารซึ้งน้ำใจของพระยาตากที่ไม่ทิ้งลูกน้อง เป็นผลให้พระยาตากได้รี้พลจากชาวบ้านที่ทราบข่าวการสู้รบมาสมัครเข้าเป็นพวกมากขึ้น
           พระยาตากยกกำลังผ่านนาเริงผ่านเมืองนครนายกข้ามลำน้ำเมืองปราจีนไปตั้งทัพอยู่ที่ชายดง"ศรีมหาโพธิ์" มีป้ายโบราณสถานบอกไว้ที่ วัดศรีมหาโพธิ์
           พม่าตั้งทัพอยู่ที่ปากน้ำเจ้าโล้ ทราบข่าวทัพพระยาตากก็ยกทัพมาทั้งทางบกและทางเรือพระยาตากทราบข่าวศึกจึงซุ่มพลไว้ แล้วตีพม่าแตกไปทั้งทางบกและทางเรือ
           พระยาตากยกกำลังผ่านเขตเมืองฉะเชิงเทรา บ้านพานทองบ้านบางปลาสร้อย ไปจนถึงบ้านนาเกลือแขวงเมืองบางละมุงทำให้เกิดคำว่า พัทยาสันนิษฐานว่า มาจากคำว่า ทัพพระยามาพักทัพ (บางคนก็ว่ามาจากชื่อลม)
           จากชลบุรี ยกกำลังไประยองพระยาระยองพาผู้คนมาอ่อนน้อมถึงกลางทาง ทัพพระยาตากเข้าตั้งทัพที่วัดลุ่ม(ปัจจุบันมีศาลสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชที่วัดลุ่มมหาชัยชุมพล)  แต่กลับคบคิดกับกรมการเมืองหวังเข้าปล้นค่ายในเวลากลางคืนพระยาตากรู้ตัวก่อนจึงกลับเข้าตีพวกเมืองระยอง ที่ออกมาปล้นค่ายแล้วตะลุยตามตีไปจนได้เมืองระยองในคืนนั้นชัยชนะในครั้งนี้ไพร่พลและคนทั่วไปจึงยกย่องเป็น "เจ้าตาก"