เมืองสองแคว ในอดีตคือ จังหวัดพิษณุโลก ในปัจจุบัน การเดินทางไปพิษณุโลกในทุกวันนี้แสนสะดวก ไปได้ทั้งทางเครื่องบิน ทางรถไฟ ทางรถยนต์ หรือใครนึกสนุกจะเหมาเรือทวนน้ำไปพิษณุโลกก็ย่อมทำได้ เพราะพิษณุโลกนั้น มีแม่น้ำสำคัญผ่ากลางเมืองคือ แม่น้ำน่าน และยังมีแม่น้ำยม ไหลผ่านพิษณุโลกที่ อ.บางระกำ ก่อนเข้าสู่จังหวัดพิจิตร มีแม่น้ำแควน้อย ไหลผ่านที่ราบหุบเขาแควน้อยใน อ.นครไทย ยังมีอีกคือ แม่น้ำวังทอง หรือลำน้ำเข็ก ไหลเลียบขนานไปทางใต้ของพิษณุโลก - หล่มสัก
            เมืองพิษณุโลก มีหลักฐานของการตั้งหลักแหล่งชุมชนมาตั้งแต่สมัยก่อนสุโขทัย เพราะพบโบราณสถานในวัดจุฬามณีคือ พระปรางค์ และพระวิหาร ที่สร้างจากศิลาแลง สันนิษฐานว่าสร้างขึ้นประมาณ พ.ศ.๑๕๐๐ - ๑๗๐๐ ในสมัยลพบุรี เชื่อว่าเป็นชุมชนเล็ก ๆ ของพวกขอมมาก่อน
            ในสมัยสุโขทัย พระมหาธรรมราชาลิไทย ทรงสร้างเมืองสองแควขึ้น เพื่อเป็นการควบคุมหัวเมืองลุ่มแม่น้ำน่าน และป่าสัก ระหว่างที่เสด็จมาประทับที่เมืองนี้ พระองค์ได้โปรดให้สร้างพระพุทธรูปสำคัญขึ้นสามองค์คือ พระพุทธชินราช พระพุทธชินสีห์ และพระศรีศาสดา
            ในสมัยอยุธยา ในแผ่นดินสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ ทัพเชียงใหม่มารุกราน และยึดเมืองได้หลายเมือง สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถจึงเสด็จจากกรุงศรีอยุธยามาประทับที่เมืองสองแคว เพื่อบัญชาการศึกรบกับเชียงใหม่ (แผ่นดินพระเจ้าติโลกราช) เป็นเวลานานถึง ๑๘ ปี เมืองสองแควจึงมีฐานะเป็นเสมือนเมืองหลวงอยู่ระยะเวลาหนึ่ง และประทับอยู่ที่เมืองสองแควนี้ จนสิ้นรัชกาลแม้ว่าจะตีหัวเมืองคืนได้หมดแล้วก็ตาม
            พ.ศ.๒๑๐๖ พระเจ้าหงษาวดีบุเรงนอง ยกทัพพม่าตีเข้ามาทางเหนือ จนยึดได้เมืองสองแควแล้ว รุกต่อมาจนตีได้กรุงศรีอยุธยา แล้วอภิเษกสมเด็จพระมหาธรรมราชาเจ้าเมืองสองแควขึ้นเป็นกษัตริย์ แห่งกรุงศรีอยุธยา ซึ่งได้โปรดเกล้า ฯ ให้ สมเด็จพระนเรศวรมหาราช ราชโอรสองค์ใหญ่ ขึ้นครองเมืองสองแควในฐานะเมืองลูกหลวง แล้วเปลี่ยนชื่อเป็นเมืองพิษณุโลก นับตั้งแต่นั้นมา เป็นหัวเมืองชั้นเอกฝ่ายเหนือ คู่กับเมืองนครศรีธรรมราช หัวเมืองชั้นเอกฝ่ายใต้
            เส้นทาง การเดินทางไปพิษณุโลก ทรงรถยนต์ไปได้หลายเส้นทางคือ
                เส้นทางที่ ๑  เส้นทางนี้ใกล้ที่สุด ตรงไปพิษณุโลกเลยทีเดียวคือ เส้นทางที่ผ่านเข้ากลางเมืองนครสวรรค์ พอถึงสามแยกมีไฟสัญญาณ ก็เลี้ยวขวาเข้าสาย ๑๑๗ ไปอีก ๑๓๑ ม. รวมเป็นระยะทางจากกรุงเทพ ฯ ประมาณ ๓๗๗ กม. และจะมีทางแยกขวาเข้า จ.พิจิตร ที่ อ.สามง่าม โดยแยกเข้าถนนสาย ๑๑๕
                เส้นทางที่ ๒  วิ่งอ้อมไป ผ่านนครสวรรค์ กำแพงเพชร พอถึง จ.ตาก เลี้ยวขวาไปผ่านสุโขทัย ได้เที่ยวสุโขทัยเมืองเก่าแล้ว ต่อไปยังพิษณุโลก รวมระยะทางประมาณ ๕๖๖ กม. ผมเอามาเล่าให้ทราบ เพราะเป็นเส้นทางที่ไปพิษณุโลกเมื่อ ๔๐ ปี ที่แล้วไปเส้นนี้
                เส้นทางที่ ๓  เส้นนี้ไม่สะดวก ถนน ๒ เลน รถบรรทุกวิ่งกันมากคือ ไปผ่านสิงห์บุรี เลยมาอีกนิดผ่านอินทร์บุรี แล้วจะมีถนนแยกขวาไปผ่านตากฟ้า ไพศาลี สากเหล็ก (แยกซ้ายเข้าพิจิตร) วังทอง บรรจบกับถนนสายจากหล่มสัก เลี้ยวซ้ายไปพิษณุโลก
                หรือนึกสนุก ยังมีเส้นทางให้มาได้อีกคือ พอถึงสระบุรี เลยมาถึงพุแค แล้วเลี้ยวขวาวิ่งไปผ่าน ชัยบาดาล ศรีเทพ วังชมภู เพชรบูรณ์ หล่มสัก แล้วเลี้ยวซ้ายเข้าถนนสาย ๑๒ ไปพิษณุโลก จะผ่านแยกแคมป์สน ขึ้นเขาค้อ และแยกเข้านครไทยไปภูหินร่องกล้า
                ผมไปคราวนี้ ไปพิจิตรก่อน เที่ยวพิจิตร กินข้าวกลางวันเสียมื้อหนึ่ง แล้วจึงไปต่อยังพิษณุโลก โดยไปตามถนนที่มาจากนครสวรรค์ พอถึงทางแยกขวาเข้าทางเลี่ยงเมือง คงตรงต่อไป (หากจะไปอุตรดิตถ์ แยกขวาตรงนี้) จนผ่านมหาวิทยาลัยนเรศวรไปแล้ว พบทางแยกขวา ให้เลี้ยวขวาตรงไปจนข้ามแม่น้ำ พบสามแยกอีก หากเลี้ยวซ้ายเข้าตัวเมือง ไปยังโรงแรมน่านเจ้าที่จะพักในคืนนี้ แต่ผมยังไม่เลี้ยวซ้าย เลี้ยวขวาก่อนเพื่อไปยัง วัดจุฬามณี ไปตามเส้นทางนี้จะไปทางเดียวกับ ไปยังบางกระทุ่ม อำเภอนี้ดังในการทำกล้วยตาก ถึงขั้นตากด้วยพลังแสงอาทิตย์กันแล้ว วัดนี้ที่เป็นหลักฐานว่า พิษณุโลกนั้นเกิดก่อนที่จะมีเมืองสุโขทัย ในวัดยังมีโบราณสถานคือ วิหาร เจดีย์ราย มณฑป พระปรางค์ พระวิหารหลังเก่า ศาลามีใบเสมา ส่วนพระอุโบสถที่สร้างใหม่นั้น ที่หน้าบันมีตราครุฑ
                วัดราชบูรณะ  สันนิษฐานกันว่า สร้างขึ้นในสมัยสุโขทัย อยู่ริมแม่น้ำน่าน ใกล้ ๆ กับวัดพระศรีรัตนมหาธาตุ วัดนี้สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถได้โปรด ฯ ให้บูรณะขึ้นใหม่ มีภาพจิตรกรรมฝาผนังในวิหาร มีอุโบสถที่เรียกว่า "แบบทรงโรง" ภายในมีจิตรกรรมฝาผนัง วัดที่อยู่ใกล้กันและเป็นวัดสำคัญอย่างยิ่ง