ปางตอง คือ ศูนย์พัฒนาที่สูงปางตองตามพระราชดำริ และเป็นสถานที่ตั้งพระตำหนักปางตองด้วย ตั้งอยู่ที่ ต.หมอกจำแป๋ อ.เมืองแม่ฮ่องสอน ติดต่อศูนย์ ๐๕๓ ๖๑๑ ๒๔๔ เส้นทางท่องเที่ยวตามรอยพระบาทในแม่ฮ่องสอน มี ๖ แห่งคือ
                    ๑. ศูนย์ศิลปาชีพจังหวัดแม่ฮ่องสอน ถนนขุนลุมประพาส อ.เมือง ฝึกอาชีพให้ราษฎร เช่น การทอผ้า งานหัตถกรรมจักสาน ช่างเงิน ช่างทอง
                    ๒. ศูนย์พัฒนาทำโป่งแดง ต.ผาบ่อง อ.เมือง ฯ ติดต่อศูนย์ ๐๕๓ ๖๑๑ ๒๔๔
                    ๓. ศูนย์ไผ่ศึกษาแม่ฮ่องสอน ต.หมอกจำแป๋ อ.เมือง ฯ มีทิวทัศน์ที่งดงามมาก
                    ๔. ศูนย์ส่งเสริมการเกษตรที่สูง หมู่ ๔ บ้านป่าแปก ต.หมอกจำแป๋ อ.เมือง ฯ
                    ๕. ศูนย์โครงการจัดหมู่บ้านรวมไทยตามพระราชดำริ (ปางอุ๋ง)
                    ๖. ศูนย์พัฒนาที่สูงปางตองตามพระราชดำริ
                ขอเล่ารายละเอียด และพาไปเที่ยวชมเฉพาะแห่งที่ ๕ และ ๖ แต่จะพาเลยไปยังบ้านรักไทย ซึ่งบ้านรักไทยนั้นตั้งขึ้นก่อนบ้านรวมไทย และทั้ง ๒ หมู่บ้านนี้อยู่ติดกับชายแดนพม่า ประชากรคือ อดีตทหารจีน และครอบครัวจากกองพล ๙๓ ซึ่งพวกนี้ไม่ใช่จีนฮ่อ ที่ทุกวันนี้ฮ่อเข้าเมืองกลายเป็นคหบดี มีเงินไปหมดแล้ว แต่เรามักจะเรียกทหารจีนชาติที่ทลักเข้ามาอยู่ในเขต จ.เชียงใหม่ (เช่นที่อ่างขาง) ที่ จ.เชียงราย (เช่นที่แม่สลอง) และแม่ฮ่องสอนว่าจีนฮ่อ
                เส้นทางไปพระตำหนักปางตอง หรือศูนย์พัฒนาที่สูง ฯ เดินทางจากตัวเมืองแม่ฮ่องสอนไปตามถนนเลี่ยงเมืองที่ป้ายบอกไปปาย หรือวิ่งผ่านเมืองขึ้นทางเหนือตามป้ายไปปาย เข้าถนน ๑๐๙๕ ประมาณ กม.๑๙๘ - ๑๙๙ จะมีป้ายทางซ้ายบอกว่าไปบ้านรักไทย (บ้านนี้ห่างจากตัวเมือง ๔๔ กม.) เมื่อเลี้ยวไปตามเส้นทางนี้ จะผ่านทางแยกซ้ายไปยังบ้านในสอย บ้านของชาวปาตอง หรือกะเหรี่ยงคอยาว ผ่านทางแยกขวาให้ไปเที่ยววนอุทยานถ้ำปลา ได้โดยไม่ต้องย้อนออกมายังถนน ๑๐๙๕ (ถ้าอยากไปเที่ยวถ้ำปลาต่อ) ผ่านน้ำตกผาเสื่อทางขวา ซึ่งเมื่อจอดรถแล้วต้องเดินไปอีกนิดก็จะถึงน้ำตก ซึ่งไปสะดวกที่สุด เลยทางเข้าน้ำตกผาเสื่อไป  ก็จะถึงทางแยกซ้ายเข้าไปยังพระตำหนักปางตอง หรือศูนย์พัฒนาที่สูงปางตองตามพระราชดำริ เลี้ยวซ้ายไป ๒ กม.
                การเข้าไปยังศูนย์ ฯ ปางตอง ไม่ต้องขออนุญาติ แต่มีทหารเฝ้าเพราะศูนย์แห่งนี้สมเด็จพระนางเจ้า ฯ จะเสด็จมาทรงงานเป็นประจำ จึงให้ทหารจากหน่วยกรมทหารราบที่ ๒๑ รักษาพระองค์ ที่ตั้งปกติ จ.ชลบุรี เรียกหน่วยนี้ว่าทหารเสือพระราชินี หมุนเวียนกันมาปฏิบัติการ ณ ศูนย์แห่งนี้ ทหารจะขอบัตรประชาชนเอาไว้แล้วก็เข้าไปได้เลย
                จะผ่านคอกเลี้ยงสัตว์ ขยายพันธุ์สัตว์ สัตว์ตัวเล็ก ๆ จะน่ารักมากเช่น เนื้อทราย (เกือบจะสูญพันธุ์แล้ว) กวางป่า ละอง ละมั่ง ล้วนแต่เป็นสัตว์หายาก แต่ที่สถานีเพาะเลี้ยงสัตว์ป่านำมาขยายพันธุ์ ถือเป็นเขตพระราชฐาน จะมีแปลงพันธุ์ไม้ดอกต่าง ๆ สถานีเพาะชำกล้าไม้ ฯ ทั่วบริเวณร่มรื่น ยิ่งฤดูหนาวปลายฝนยิ่งสวยมาก และที่น่ารักมากคือ เกือบสุดทางจะมีโรงเรียนร่มเกล้าปางตอง เป็นโรงเรียนประจำ มีบ้านพักนักเรียนหลังละ ๘ - ๑๐ คน นักเรียนต้องหาเลี้ยงชีพระหว่างเรียนด้วยการปลูกสร้าง ปลูกผัก สวนครัว เลี้ยงสัตว์ ช่วยครูเลี้ยงเป็ด ไก่ ปลา มีแปลงสาธิตปลูกผักบนที่สูง ฯ ที่ผมว่าน่ารักมาก คือผ่านไปตอนที่กำลังพัก นักเรียนตัวน้อย ๆ ตามแปลงผัก ออกมายืนยกมือไหว้กล่าวคำสวัสดี โดยไม่มีใครสั่ง แสดงว่าได้รับการอบรมไว้เป็นอย่างดี
                พระตำหนักปางตอง อยู่บนเชิงเขาไม่อนุญาตให้ขึ้นไปชม ผมเคยขึ้นไปปสมัยที่ยังรับราชการและมาเป็นทางการคือ งานพัฒนาแนวชายแดน นานกว่า ๑๕ ปีมาแล้ว
                ปากทางเข้าออก เมื่อเข้ามาหรือก่อนกลับ คนไทยทุกคน ต้องเข้าไปสักการบูชาที่ศาลมหาราช ซึ่งศาลนี้สร้างถวายสมเด็จพระนเรศวรมหาราช ซึ่งเมื่อ ๔๐๐ ปีเศษที่ผ่านมา พระองค์กรีฑาทัพไปตีได้หงษาวดี และตามตีพระเจ้านันทบุเรงไปยังตองอู แต่ไม่ได้เตรียมความพร้อมสำหรับยกไปตีตองอู ทำให้ขัดสนเรื่องเสบียงอาหาร ตีตองอูไม่ได้ต้องถอยทัพกลับ เดินทัพกลับมาทาง "ปางตอง" แม่ฮ่องสอน ปาย แม่มาลัย เชียงใหม่ กลับอยุธยา ปัจจุบันรถวิ่งจากปางตอง อยุธยา ใช้เวลาร่วม ๒ วัน แต่เมื่อ ๔๐๐ ปีที่แล้ว กองทัพไทยเดินกลับมาไม่ทราบว่ากี่เดือน เป็นพระคุณอันล้นเหลือต่อแผ่นดินไทย ให้เราเชิดหน้าได้ในความเป็นเอกราชของชาติไทย
                กลับออกมายังถนนใหญ่ เลี้ยวซ้ายมุ่งไปทางบ้านรักไทย จะผ่านพื้นที่ของการพัฒนา ฯ ที่ใช้ว่า ปางตอง ๒, ๓ และแต่ละแห่งจะบอกจำนวนพื้นที่ และพัฒนาปลูกต้นอะไรไว้ ไปจนกระทั่งถึงป้ายทางซ้ายปักไว้ปากทางบอกว่าอีก ๘ กม.จะถึงบ้านรักไทย
                ให้เลี้ยวซ้ายเส้นนี้จะไปยังบ้านรวมไทย ซึ่งหมู่บ้านนี้สร้างขึ้นทีหลังบ้านรักไทยหลายปี เป็นโครงการตามพระราชดำริ ระยะทางจากปากทางถึงหมู่บ้านประมาณ ๗ กม.ถนนแคบและไต่ขึ้นเขาตลอดผ่านโครงการพระราชดำริปางตอง ๒ ปลูกสน ๓ ใบ สวยจริง ๆ ผ่านโครงการธนาคารอาหารชุมชน (แห่งเดียวในโลก) ตามพระราชดำริ ปลูกพืชสมุนไพร ผ่านบ้านห้วยทะเขือส้ม หมู่บ้าน อพป.คือ "อาสาพัฒนาป้องกันตนเอง" มีแปลงปลูกหวาย จนกระทั่งถึงบ้านรวมไทย ซึ่งเป็นหมู่บ้านชาวจีนที่กลายเป็นไทยไปหมดแล้ว มีร้านอาหารอยู่ร้านเดียว ไม่ได้ชิมไม่ทราบว่าอาหารพื้นบ้านหรือยูนนาน มีบ้านหลายหลังที่จัดเป็นโฮมสเตย์ มีอาหารพื้นเมือง