รู้จักกับ “ฮีต 12 ครอง 14” ของคนลาว
ประเทศลาวเป็นประเทศที่อุดมไปด้วยวัฒนธรรมที่หลากหลายของชนเผ่าต่างๆ ซึ่งในแต่ละชนเผ่าก็มีความเชื่อ และประเพณีที่แตกต่างกัน สำหรับ “ฮีต 12 ครอง 14” นี้ถือเป็นความเชื่อและขนบธรรมเนียมประเพณีของชนเผ่าลาวลุ่ม ที่ยึดถือปฏิบัติสืบต่อกันมาแต่บรรพบุรุษ
“ฮีตสิบสอง” คำว่า “ฮีต” มาจากคำว่า “จารีตประเพณี” หรือสิ่งที่ยึดถือประพฤติปฏิบัติสืบต่อกันเป็นระยะเวลายาวนาน ส่วนคำว่า “สิบสอง” หมายถึง เดือนทั้ง 12 เดือนในรอบหนึ่งปี ดังนั้นความหมายโดยรวมๆ จึงหมายถึง งานบุญประเพณีในแต่ละเดือนของชาวลาวลุ่ม ซึ่งยึดถือปฏิบัติสืบต่อกันมาแต่ครั้งโบราณ จุดมุ่งหมายเพื่ออุทิศส่วนกุศลให้แก่บรรพบุรุษผู้ที่ล่วงลับ ตอบแทนบุญคุณของธรรมชาติ สิ่งศักดิ์สิทธิ์ ที่ช่วยดลบันดาลให้มีชีวิตความเป็นอยู่ที่ดี ในแต่ละเดือนจะจัดให้มีงานบุญที่แตกต่างกันดังนี้
เดือนเจียง บุญเข้ากรรม
ช่วงที่จัด เดือนธันวาคม
ลักษณะงาน จุดประสงค์ของงานนี้เพื่อให้พระภิกษุสงฆ์ ผู้ต้องอาบัติขั้นสังฆาทิเสส (มีความรุนแรงรองลงมาจากอาบัติขั้นปาราชิก) เข้าพิธีกรรมปลงอาบัติด้วยการอยู่ในเขตที่จำกัด เพื่อชำระจิตใจให้สะอาด
เดือนยี่ บุญคูนลาน (บางท้องถิ่นเรียก “บุญกองข้าว”)
ช่วงที่จัด หลังฤดูเก็บเกี่ยว
ลักษณะงาน ก่อนที่จะนำข้าวที่นวดแล้วไปเก็บในยุ้งฉาง จะมีการทำบุญขวัญข้าว มีการนิมนต์พระภิกษุมาสวดเพื่อให้เกิดความเป็นสิริมงคล และเป็นนิมิตหมายที่ดีให้ปีต่อๆ ไปทำนาเกิดผลดียิ่งๆ ขึ้น
เดือนสาม บุญข้าวจี่
ช่วงที่จัด หลังงานมาฆบูชา
ลักษณะงาน ชาวนาจะนำข้าวจี่ (ข้าวเหนียว) นึ่งสุก ปั้นเป็นก้อนเท่าไข่เป็ดทาเกลือ นำไปเสียบไม้ย่าง จากนั้นตีไข่ทาให้ทั่วแล้วย่างจนไข่สุก และถอดไม้ออกนำน้ำตาลอ้อยยัดใส่ตรงกลางเป็นไส้ นำไปถวายพระสงฆ์ในช่วงที่หมดฤดูทำนาแล้ว เพื่อเป็นการทำบุญ
เดือนสี่ บุญพระเวส
ช่วงที่จัด เดือนมีนาคม ข้างขึ้นหรือข้างแรมก็ได้
ลักษณะงาน งานบุญพระเวส หรืองานบุญมหาชาติ เช่นเดียวกับงานฟังเทศน์เวสสันดรชาดก ซึ่งถือว่าเป็นชาดกที่ยิ่งใหญ่ ชาวบ้านจะช่วยกันตกแต่งประดับประดาโรงธรรมด้วยดอกไม้ ของหอม ใช้ดอกบัวประดับธรรมมาสน์ มีการจัดรูปขบวนแห่พระเวส และนางมัทรีออกจากป่าเข้าในเมืองไปสิ้นสุดที่พระอุโบสถ และมีการเทศน์มหาพระเวสตลอดวัน
เดือนห้า บุญสงกรานต์
ช่วงที่จัด ตรุษสงกรานต์
ลักษณะงาน นับเป็นงานบุญที่ยิ่งใหญ่ที่สุดของคนลาว โดยมีการจัดงานติดต่อกันหลายวัน บางแขวงเช่น หลวงพระบางจะมีการจัดงานบุญสงกรานต์ติดต่อกันเป็นสัปดาห์ มีประกวด และขบวนแห่นางสังขาร (นางสงกรานต์) จึงได้รับความสนใจจากนักท่องเที่ยวมากที่สุด นอกจากนั้นยังถือเป็นวันปีใหม่ลาวเช่นเดียวกับของไทยอีกด้วย
เดือนหก บุญบั้งไฟ
ช่วงที่จัด เดือนหกก่อนฤดูการทำนาจะมาถึง ย่างเข้าฤดูฝน
ลักษณะงาน คล้ายกับงานบุญบั้งไฟในภาคอีสานของไทย จุดประสงค์เพื่อบูชาหลักเมือง และขอให้ฝนตกต้องตามฤดูกาล ปีใดที่ไม่มีการทำบุญบั้งไฟเชื่อว่าปีนั้นจะเกิดเภทภัยต่างๆ และถือเป็นสัญญาณว่าฤดูทำนากำลังจะเริ่มต้นแล้ว นับเป็นงานที่สืบทอดมาแต่ครั้งโบราณกาล
เดือนเจ็ด บุญซำฮะ
ช่วงที่จัด เดือนมิถุนายน
ลักษณะงาน งานเล็กๆ แต่มีความสำคัญ จุดประสงค์เพื่อเป็นการล้างเสนียดจัญไรที่เกิดกับบ้านเมือง เพื่อให้บ้านเมืองมีแต่ความสงบสุข
เดือนแปด บุญเข้าพรรษา
ช่วงที่จัด วันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 8
ลักษณะงาน เป็นการเริ่มต้นฤดูเข้าพรรษาเหมือนชาวไทย พระสงฆ์จะออกบิณบาตรเป็นเวลา 3 เดือน ตามพุทธบัญญัติ นับแต่วันเข้าพรรษาเป็นต้นไป ในวันแรกนี้จะมีการทำบุญตักบาตรตามวัดต่างๆ
เดือนเก้า บุญห่อข้าวประดับดิน
ช่วงที่จัด เดือนสิงหาคม
ลักษณะงาน บุญห่อข้าวประดับดินเป็นการทำพิธีกรรมอุทิศส่วนกุศลให้กับวิญญาณบรรพบุรุษ และวิญญาณไร้ญาติให้ออกมารับส่วนบุญ ชาวบ้านจะนำอาหารคาว หวาน บุหรี่ หมาก พลู ใส่ลงในกรวยใบตอง นำไปวางตามพื้นดิน หรือใต้ต้นไม้บริเวณรั้วบ้าน รั้ววัด ในช่วงเวลาดังกล่าวที่แขวงหลวงพระบางมีการซ่วงเฮือ (แข่งเรือพาย), ออกร้านตลาดนัดขายสินค้าของชาวบ้าน จึงเป็นอีกงานที่ได้รับความสนใจจากนักท่องเที่ยวทั้งภายใน และต่างประเทศเป้นจำนวนมาก
เดือนสิบ บุญข้าวสลาก
ช่วงที่จัด วันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 10
ลักษณะงาน จุดประสงค์ของการจัดงานเพื่ออุทิศส่วนกุศลให้คนตาย หรือเปรต ห่างจากงานวันห่อข้าวประดับดิน 15 วัน อันเป็นเวลาที่เปรตต้องกลับไปยังที่อยู่ของตน
เดือนสิบเอ็ด บุญออกพรรษา
ช่วงที่จัด วันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 11
ลักษณะงาน เป็นการตักบาตรเทโว มีการจัดอาหารไปถวายพระภิกษุสงฆ์ สามเณร มีการกวนข้าวทิพย์ (กระสาสารท) ถวาย มีการถวายผ้าจำพรรษา และปราสาทผึ้ง โดยนำไม้ไผ่มาสานเป็นรูปปราสาท ตกแต่งสวยงามจัดขบวนแห่ปราสาทผึ้งไปถวายพระในตอนค่ำเพื่ออุทิศส่วนกุศลให้แก่ผู้ล่วงลับ ที่หลวงพระบาง จะมีไหลเรือไฟ และลอยกระทง ส่วนที่นครหลวงเวียงจันทน์ จะมีการส่วงเฮือ (แข่งเรือพาย)
เดือนสิบสอง บุญกฐิน
ช่วงที่จัด วันแรม 1 ค่ำ เดือน 11 – วันเพ็ญเดือน 12
ลักษณะงาน เป็นการถวายผ้าแด่พระสงฆ์ที่จำพรรษาตลอดช่วงเข้าพรรษา นับเป็นงานบุญที่กระทำมาแต่โบราณ
“ครอง 14” คำว่า “ครอง” หมายถึง ข้อกำหนดหรือ ข้อควรปฏิบัติ 14 ข้อของพุทธศาสนิกชนคนลาวในการครองตนเป็นคนดี ซึ่งในปัจจุบันก็ยังยึดถือสืบต่อกันมา “ครอง 14” ประกอบด้วย
- อย่าเดินเหยียบเงาพระสงฆ์
- อย่านำอาหารเหลือไปถวายแก่พระ
- อย่ามีเพศสัมพันธ์ในวันพระ, วันเข้าพรรษา, วันมาฆบูชา, วันวิสาขบูชาและ วันบุญสงกรานต์ โดยเด็ดขาด
- เมื่อพระสงฆ์เดินผ่านหน้าต้องนั่งลงพร้อมพนมมือไหว้
- เมื่อไปวัดให้เตรียมดอกไม้ ธูป เทียน พร้อมเครื่องอัตถบริขารไปถวายพระสงฆ์
- ก่อนเข้านอนต้องอาบน้ำและ ล้างเท้าก่อน
- ในวันพระ (ทั้งข้างขึ้นและข้างแรม) ให้ทำบุญตักบาตร หรือนิมนต์พระมาสวดที่บ้านเพื่อความเป็นสิริมงคล
- ในวันพระ (ข้างขึ้น) ให้จัดพานดอกไม้ ธูป เทียน ขอขมาแก่สามีตน
- เมื่อพระสงฆ์หรือสามเณรมาบิณบาตร ต้องมารอก่อนหน้าที่ท่านจะมาถึง การตักบาตรระวังอย่าให้มือโดนบาตร ห้ามถืออาวุธ ใส่รองเท้า หรือใส่หมวก เอาผ้าคลุมหัว ในเวลาตักบาตร
- ในวันพระ (ทั้งข้างขึ้นและข้างแรม) ให้ขอขมาแก่เตาไฟ ขั้นบันได และประตูเรือนที่อยู่อาศัย
- ก่อนเข้าบ้านหรือขึ้นเรือนต้องล้างเท้าเสียก่อน
- วัดใดไม่มีรั้วรอบขอบชิด ก็ให้ช่วยกันกั้นรั้วให้แก่วัดนั้นๆ รวมทั้งบ้านเรือนที่อยู่อาศัยของตัวเอง
- เมื่อถึงฤดูเก็บเกี่ยว ผลผลิตที่ได้ในครั้งแรกของปี ให้นำไปถวายพระก่อน
- อย่าลัก วิ่ง ชิง ปล้น หรือพูดจาหยาบคาย ต้องประพฤติตนเป็นคนดีของสังคม
