แม่ น้ำเงาเป็นแม่น้ำสายใหญ่ซึ่งมีความใสสะอาดมาก โดยเฉพาะในหน้าแล้งสามารถมองเห็นเงาที่สะท้อนอยู่ในน้ำได้ จึงเป็นที่มาของชื่อแม่น้ำ รวมทั้งยังมีสภาพป่าดงดิบริมฝั่งน้ำอันบริสุทธิ์งดงามที่หาพบได้ยากจากแม่ น้ำอื่น อุทยานแห่งชาติแม่เงามีพื้นที่ทั้งหมดประมาณ 257,650 ไร่ หรือ 412.24 ตารางกิโลเมตร ครอบคลุมพื้นที่อำเภอแม่สะเรียง อำเภอสบเมย จังหวัดแม่ฮ่องสอน และอำเภอท่าสองยาง จังหวัดตาก

จากการที่อุทยานแห่งชาติแม่โถ จังหวัดเชียงใหม่ ได้ดำเนินการสำรวจพื้นที่ป่ารอบเขตอุทยานแห่งชาติแม่โถ เพื่อที่จะผนวกเข้าเป็นอุทยานแห่งชาติเพิ่มเติม และได้พบว่าพื้นที่ป่าบริเวณใกล้เคียง ซึ่งอยู่ในจังหวัดแม่ฮ่องสอนยังมีสภาพป่าที่สมบูรณ์เหมาะสมที่จะจัดตั้งเป็น อุทยานแห่งชาติแห่งใหม่ และรายงานผลการสำรวจนี้ให้กรมป่าไม้ทราบ กรมป่าไม้จึงได้ออกคำสั่งที่ 1061/2536 ลงวันที่ 24 มิถุนายน 2536 ให้นายนิรันดร์ กมลาพร นักวิชาการป่าไม้ 5 ปฏิบัติงานประจำอุทยานแห่งชาติภูกระดึง กองอุทยานแห่งชาติไปดำเนินการสำรวจข้อมูลรายละเอียดเบื้องต้น พื้นที่ป่าบริเวณป่าสงวนแห่งชาติป่าแม่ยวมฝั่งซ้าย แปลงที่ 2 และพื้นที่ป่าบริเวณใกล้เคียง ในระหว่างวันที่ 19 กรกฎาคม - 17 สิงหาคม 2536

ต่อมากรมป่าไม้ได้ออกคำสั่งที่ 614/2537 ลงวันที่ 17 เมษายน 2537 ให้นายนิรันดร์ กมลาพร ไปดำเนินการสำรวจข้อมูลเพิ่มเติมป่าแม่ยวมฝั่งซ้าย จังหวัดแม่ฮ่องสอน รวมทั้งป่าท่าสองยาง จังหวัดตาก ป่าอมก๋อย จังหวัด เชียงใหม่ และจัดตั้งพื้นที่ดังกล่าวเป็นอุทยานแห่งชาติ โดยให้ทำหน้าที่เป็นหัวหน้าอุทยานแห่งชาตินี้ด้วย และในการประชุมคณะกรรมการอุทยานแห่งชาติ ครั้งที่ 2/2538 วันที่ 18 พฤษภาคม 2538 มีมติเห็นชอบให้จัดตั้งเป็นอุทยานแห่งชาติ ขณะนี้อยู่ระหว่างเสนอร่างพระราชกฤษฎีกา เพื่อกำหนดเป็นอุทยานแห่งชาติต่อไป มีเนื้อที่ประมาณ 257,650 ไร่

ลักษณะภูมิประเทศ

สภาพ พื้นที่ที่จัดตั้งอุทยานแห่งชาติมีสภาพเป็นเนินเขาสูงชัน จึงเป็นต้นน้ำลำธารของแม่น้ำหลายสายซึ่งส่วนใหญ่ลำน้ำเหล่านี้ไหลไปลงแม่น้ำ สาละวิน จึงมีสภาพเป็นต้นน้ำลำธารของ สหภาพพม่าด้วยระบบทางน้ำธรรมชาติของพื้นที่จัดตั้งอุทยานแห่งชาตินี้ส่วน ใหญ่มีรูปแบบคล้ายต้นไม้ ซึ่งรูปแบบชนิดนี้มีแม่น้ำใหญ่เปรียบเสมือนลำต้นและมีสาขาย่อย ๆ แยกออกเป็นกิ่งก้านของลำต้น ลำน้ำส่วนใหญ่จะไหลจากทิศตะวันออกลงสู่ทิศตะวันตก ลำน้ำจะมีน้ำไหลตลอดปี มีลำน้ำและลำห้วยที่สำคัญ ได้แก่

น้ำแม่เงา เป็นลำน้ำสายสำคัญที่สุดในพื้นที่นี้ เนื่องจากเป็นลำน้ำที่ยาวที่สุดไหลผ่านพื้นที่จัดตั้ง อุทยานแห่งชาติ ซึ่งไหลผ่านพื้นที่มีความยาวประมาณ 42 กิโลเมตร โดยเริ่มจากบริเวณบ้านสบโข่งไหลขึ้นเหนือถึงบริเวณสบเงา มาบรรจบกับแม่น้ำยวม แม่น้ำเงาเป็นเส้นแบ่งของจังหวัด โดยพื้นที่ตะวันตกเป็นอำเภอท่าสองยาง จังหวัดตาก และพื้นที่ทางตะวันตกจะเป็นอำเภอสบเมย จังหวัดแม่ฮ่องสอน ลักษณะของลำน้ำมีความใสมาก จึงได้ชื่อว่าแม่น้ำเงา ความกว้างประมาณ 10-20 เมตร ไหลคดเคี้ยวไปมาในฤดูฝนน้ำจะเชี่ยวมาก ชาวเขาจะใช้ลำน้ำนี้เป็นเส้นทางคมนาคมโดยทางเรือ ในการติดต่อกับอำเภอสบเมย ลำห้วยในพื้นที่ที่ไหลลงสู่ แม่น้ำเงามีหลายสาย เช่น ห้วยแม่เลาะน้อย ห้วยแม่บาง ห้วยแม่เละละโคร ห้วยโอโละโกร ห้วยโกงอูม เป็นต้น

น้ำแม่ยวม ไหลมาจากอำเภอขุนยวม ผ่านอำเภอแม่ลาน้อย อำเภอแม่สะเรียง มาบรรจบกับแม่น้ำเงาที่บ้านสบเงา ตำบลแม่สอด อำเภอสบเมย และไหลไปบรรจบกับแม่น้ำเมยที่บ้านสบยวม ตำบลแม่สามแลบ แล้วไหลลงสู่แม่น้ำสาละวิน แม่น้ำสายนี้ยาวประมาณ 215 กิโลเมตร เป็นแม่น้ำสายสำคัญสายหนึ่งของจังหวัด แม่ฮ่องสอน ช่วงที่ไหลผ่านอุทยานฯ ยาวประมาณ 14 กิโลเมตร อยู่ทางทิศตะวันตกของพื้นที่ แม่น้ำสายนี้ไหลจาก ทางทิศเหนือลงสู่ทางใต้

แม่น้ำริด ไหลผ่านตำบลกองก๋อย ตำบลแม่สวด บรรจบกับแม่น้ำยวมทางด้านใต้ของบ้านแม่สวด ลำน้ำนี้ไหลจากทางทิศตะวันออกมาทางตะวันตก อยู่เหนือสุดของพื้นที่อุทยานแห่งชาติแม่เงา ห้วยแม่โขง ไหลมาจากอำเภออมก๋อย จังหวัดเชียงใหม่ มาบรรจบกับน้ำแม่เงาที่บ้านสบโขง

ลักษณะภูมิอากาศ
 

เนื่อง จากอุทยานแห่งชาติแม่เงาประกอบด้วยเทือกเขาสูงสลับซับซ้อน และเป็นแหล่งต้นน้ำลำธาร ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงของฤดูกาลต่างๆ ดังนี้ ฤดูฝน ระหว่างเดือนมิถุนายน-ตุลาคม มีปริมาณน้ำฝนเฉลี่ยต่อปี 1,120 มิลลิเมตร ฤดูหนาว เริ่มตั้งแต่เดือนพฤศจิกายน-กุมภาพันธ์ ด้วยสภาพเป็นพื้นที่สูงและเทือกเขา จึงทำให้อากาศหนาวเย็นและมีหมอกมาก ฤดูร้อน ระหว่างเดือนมีนาคม-พฤษภาคม ซึ่งจะมีอุณหภูมิเฉลี่ยสูงสุด 35 องศาเซลเซียส

พรรณไม้และสัตว์ป่า

สภาพป่าไม้ในบริเวณที่จัดตั้งอุทยานแห่งชาติแม่เงา จะพบได้ 3 ชนิด คือ
ป่าเบญจพรรณ เป็นป่าที่มีไม้ชนิดต่างๆ ขึ้นอยู่มาก และส่วนใหญ่เป็นพันธุ์ไม้ชนิดผลัดใบ ป่าชนิดนี้มักจะเกิดตามเนินเขาซึ่งส่วนใหญ่เป็นดินร่วนปนทรายหน้าดินลึก จะพบสองฝั่งลำน้ำเงา ต้นไม้ที่ขึ้นอยู่มีทั้งไม้ขนาดใหญ่และขนาดกลางหลายชนิด ทำให้ป่าดูแน่นทึบเขียวชอุ่มในฤดูฝน พันธุ์ไม้ที่สำคัญที่พบมาก ได้แก่ สัก แดง รกฟ้า เก็ดแดง เก็ดดำ ประดู่ ขึ้นปะปนอยู่ ส่วนพืชพื้นล่างประกอบด้วย หญ้าชนิดต่างๆ และไผ่หลายชนิด เช่น ไผ่บง ไผ่ซาง ไผ่ข้าวหลาม เป็นต้น

ป่าดิบเขา ครอบคลุมพื้นที่ส่วนใหญ่ของพื้นที่จัดตั้งอุทยานแห่งชาติมักจะเกิดขึ้นบน พื้นที่ ซึ่งมีระดับความสูงจากระดับน้ำทะเลปานกลางตั้งแต่ 1,000 เมตรขึ้นไป สภาพป่ามองดูเขียวชอุ่มตลอดปี และมีต้นไม้ขึ้นหนาแน่น พบมากตามยอดเขาสูง พันธุ์ไม้ที่สำคัญได้แก่ ก่อชนิดต่างๆ และพันธุ์ไม้จำพวกอิงอาศัย เช่น กระเช้าสีดา มอส ซึ่งเกาะตามกิ่งไม้ ส่วนพืชพื้นล่างประกอบด้วยเฟิน กล้วยไม้ดิน พืชตระกูลขิงข่า เป็นต้น

ป่าเต็งรัง พบในบริเวณเนินเขา ไหล่เขาและเชิงเขา โดยเฉพาะพื้นที่ที่มีหินโผล่ มีลักษณะเป็นป่าโปร่ง มีพันธุ์ไม้เด่น ได้แก่ เต็ง รัง พลวง เหียง ส้าน มะขามป้อม ยอป่า พืชพื้นล่างเป็นพวกหญ้าตระกูลต่างๆ

เนื่องจากพื้นที่จัดตั้งอุทยานแห่งชาติเป็นภูเขาสูง มีเทือกเขาสลับซับซ้อน อีกทั้งสภาพป่าที่สมบูรณ์เป็นแหล่งอาหาร และที่อยู่อาศัยของสัตว์ป่าเป็นอย่างดี การลักลอบล่าสัตว์ป่ายังมีน้อย ทำให้สัตว์หลากหลายชนิดอยู่ชุกชุมบริเวณพื้นที่ สามารถจำแนกออกเป็นประเภทต่างๆ ดังนี้

สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม จากการสอบถาม จากร่องรอยและจากการสำรวจในพื้นที่ประกอบด้วย หมูป่า อีเห็นข้างลาย หมีควาย เก้ง ลิง ค่าง ชะนี เลียงผา กระรอกบิน หมาจิ้งจอก หมาไน กระต่ายป่า อ้นเล็ก

นก ที่สามารถพบเห็น ได้แก่ ไก่ป่า นกกาเหว่า นกเอี้ยง นกเขาหลายชนิด นกแซงแซว สาลิกา นกกระปูด นกคุ้มอกลาย นกกาฮัง นกไต่ไม้ นกบั้งรอกใหญ่ นกฮูก นกกระรางหัวขวาน นกขุนแผน นกกระจิบ นกตะขาบทุ่ง

สัตว์เลื้อยคลาน ที่พบมากได้แก่ งูเห่า งูสามเหลี่ยม งูเหลือม งูสิง

สัตว์สะเทินน้ำสะเทินบก มีอยู่หลายชนิดทั่วไปในพื้นที่ โดยเฉพาะเขียดแลว พบมากในบริเวณน้ำแม่เงา

ปลา จะพบอยู่ตามลำน้ำสายต่างๆ ได้แก่ ปลากระทิง ปลาแรด ปลาเขียวหางแดง ปลาบู่ ปลากดคัง ปลาแข้ เป็นต้น

เริ่ม จากตัวจังหวัดเชียงใหม่ ไปตามทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 108 ถึงอำเภอแม่สะเรียง แยกเข้าทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 105 ถึงอำเภอสบเมย ระยะทาง 25 กิโลเมตร เดินทางต่อไปอีก 15 กิโลเมตร ถึงบ้านแม่เงา แยกซ้ายไปตามถนนคอนกรีต ระยะทาง 4 กิโลเมตร ก็จะถึงที่ทำการอุทยานแห่งชาติแม่เงา ในฤดูฝนและฤดูหนาวสามารถเดินทางโดยเรือยนต์จากบ้านแม่เงาไปยังที่ทำการ อุทยานแห่งชาติถึงบ้านแม่เงาได้

ท่านสามารถจองที่พักได้ด้วยตนเองผ่านทางอินเตอร์เน็ต www.dnp.go.th ของกรมเท่านั้น (กรมไม่มีตัวแทนการจองที่พักกับภาคเอกชนรายใดทั้งสิ้น) จองล่วงหน้าได้ 60 วัน จองต่อเนื่องได้ครั้งละ 3 วัน กำหนดชำระเงินภายใน 2 วันทำการ ณ เคาน์เตอร์ บมจ.ธนาคารกรุงไทย ทุกสาขาทั่วประเทศเท่านั้น หรือติดต่อเจ้าหน้าที่ทำการจองให้โดยโทรมาที่ 0 2562 0760 หรือติดต่อจุดจองที่พักในส่วนภูมิภาค

กรณีที่ชำระเงินกับทางธนาคาร กรมจะทราบข้อมูลการชำระเงินได้โดยออนไลน์กับทางธนาคาร ก็จะทราบว่ารายการจองใดได้ชำระเงินแล้ว จึงไม่จำเป็นต้องโทรสารเอกสารแสดงการชำระเงินมาที่กรมอีก โปรดนำหลักฐานการจองและเอกสารการชำระเงิน เฉพาะบมจ.ธนาคารกรุงไทย เท่านั้น ไปยื่นแสดงในวันเข้าพัก และในกรณีที่ชำระเงินกับหน่วยงานในสังกัดกรม ให้นำใบเสร็จรับเงินไปยื่นแสดงในวันเข้าพัก ดูคำแนะนำเพิ่มเติม คลิกที่นี่

ถ้ำปลา  มี ลักษณะเช่นเดียวกับอุทยานแห่งชาติถ้ำปลา-ผาเสื่อ อยู่ใกล้กับแม่น้ำเงาทางเหนือของหมู่บ้านอุมโล๊ะ ปัจจุบันเป็นจุดที่ตั้งของบ้านสบแม่แพ ภายในถ้ำจะมีปลาอยู่จำนวนมาก เพราะชาวบ้านเชื่อว่าปลานี้เป็นปลาศักดิ์สิทธิ์ หากใครนำมารับประทานจะพบภัยพิบัติ

ถ้ำแม่อมกิ  จุดที่ตั้งอยู่ใกล้หมู่บ้านแม่อมกิ ลักษณะเป็นถ้ำน้ำลอดไหลออกมาสู่ปากถ้ำ สภาพภายใน ถ้ำยังมีหินงอก หินย้อยที่สวยงามมาก

น้ำตกบูรณประภา  เกิดจากลำห้วยทีเปอโกร อยู่ใกล้เส้นทางสายอำเภอแม่สอด-แม่สะเรียง บ้านแม่เหว่ยโพคี เส้นทางเดินเท้าเข้าไปประมาณ 500 เมตร

น้ำตกแม่แจ  เกิด จากลำห้วยแม่ลาคีไหลลงสู่แม่น้ำเงา อยู่ในบริเวณบ้านแม่ลาคี เดินทางจากริมถนนสายแม่สอด-แม่สะเรียง เข้าจุดน้ำตกประมาณ 1 กิโลเมตร

น้ำตกแม่ลออ  เกิด จากลำห้วยแม่ลออไหลลงสู่น้ำเงา ตั้งอยู่ใกล้เส้นทางสายอำเภอแม่สอด-แม่สะเรียง เป็นน้ำตกที่สวยงาม เส้นทางเดินเท้าเข้าไปประมาณ 400 เมตร

น้ำตกแม่วะหลวง  เกิด จากลำห้วยแม่วะอยู่ที่บ้านแม่วะหลวง อำเภอท่าสองยาง จังหวัดตาก อยู่ในเขตพื้นที่ของอุทยานแห่งชาติ เป็นน้ำตกที่สวยงาม ความสูงประมาณ 35 เมตร ลดหลั่นกันลงไปหลายชั้น สำหรับเส้นทางเดินเท้า จะเริ่มเดินทางจากที่ทำการอุทยานแห่งชาติแม่เงาขึ้นสู่น้ำตก ระหว่างการเดินทางจะแวะชมพันธุ์ไม้ป่าต่างๆ หรือส่องนกพันธุ์แปลกๆ ก็ได้

น้ำตกโอโละโกร  เกิด จากลำห้วยโอโละโกร อยู่ทางทิศตะวันออกเฉียงใต้ของพื้นที่ เป็นน้ำตกที่สูงใหญ่สวยงามมาก มีความสูงไม่น้อยกว่า 150 เมตร มีน้ำตกตลอดปีแสดงให้เห็นสภาพป่าที่ยังอุดมสมบูรณ์ แต่ยังไม่มีเส้นทางคมนาคมที่จะเข้าไปถึงน้ำตกแห่งนี้ นอกจากเดินเท้าใช้เวลาในการเดินทางไป-กลับ รวม 2 คืน 3 วัน โดยระหว่างทางจะต้องมีการพักค้างแรมที่บ้านชาวเขาเผ่ากระเหรี่ยง 1 คืน จากนั้นออกเดินทางประมาณ 3 ชั่วโมง ถึงน้ำตก เวลากลับจะพักค้างคืนบ้านชาวเขาอีก 1 คืน เดินทางกลับ

ป่าสักธรรมชาติ  ใน พื้นที่อุทยานแห่งชาติแม่เงา พบว่า มีไม้สักที่เกิดตามธรรมชาติอยู่เป็นจำนวนมาก ซึ่งป่าสักในสภาพนี้นับวันจะหาดูได้ยากขึ้น นอกจากไม้สักแล้วยังมีพันธุ์ไม้อื่น ๆ โดยเฉพาะไม้พื้นล่างที่มีลักษณะแปลก ๆ อีกมากมาย จึงเหมาะที่จะจัดให้เป็นที่เดินป่า เพื่อศึกษาหาความรู้จากธรรมชาติ ตลอดจนเป็นสถานที่ค้นคว้าวิจัยอย่างดีต่อไป

แม่น้ำเงา  เป็น แม่น้ำสายสำคัญของพื้นที่นี้เหตุที่ว่าแม่เงา เนื่องจากน้ำที่มีความใสมากจนแลเห็นเงาในน้ำได้ ลักษณะของลำน้ำจะมีความคดเคี้ยวไปตามเกาะแก่งต่างๆ ในฤดูฝนกระแสน้ำจะเชี่ยวมาก ในฤดูแล้งจะเหมาะแก่การล่องแพชมธรรมชาติ เพราะสองฝั่งของลำน้ำจะมีต้นไม้ พันธุ์ไม้ออกดอกให้เห็น เช่น อินทนิล ซึ่งอยู่ริมน้ำจำนวนมาก บริเวณที่ทำการอุทยานแห่งชาติเป็นจุดกางเต็นท์นอนริมแม่น้ำเงาที่สะดวกที่ สุด บริเวณต้นน้ำของแม่น้ำเงาเป็นที่ตั้งของชุมชนชาวกะเหรี่ยงหลายหมู่บ้านที่ ยังคงวิถีชีวิตแบบดั้งเดิม สามารถนั่งเรือหางยาวเข้าไปเที่ยวชมหมู่บ้านเหล่านี้ในช่วงเดือนมิถุนายน -มกราคม

ยอดดอยปุย  สถาน ที่อยู่ใกล้หมู่บ้านแม่ปะหลวง เส้นทางเข้ามีอยู่ 2 เส้นทาง โดยเส้นทางแรกเข้าทางบ้านห้วยม่วงและแม่ปะหลวง เส้นทางนี้สามารถใช้ยานพาหนะได้ เส้นทางที่ 2 เป็นเส้นทางสายบ้านกองอูม ทางนี้เหมาะสำหรับผู้ที่นิยมเดินป่าผจญภัย ทางเข้าสู่หมู่บ้านต่างๆ ไปจนถึงจุดยอดดอยปุย สำหรับจุดชมทิวทัศน์มีความสูงจากระดับน้ำทะเล 1,000 เมตร สามารถมองเห็น ทิวทัศน์ไปได้ไกลถึงพื้นที่อำเภออมก๋อย โดยเฉพาะฤดูหนาวจะมองเห็นคลื่นทะเลหมอกอย่างสวยงาม สภาพภูมิอากาศหนาวเย็นและคลื่นลมตลอดปี

ยอดดอยปุยหลวง  สถาน ที่อยู่บนสันเขาดอยปุยหลวงใกล้กับบ้านผาแดง ใช้เส้นทางเดียวกับน้ำตกโอโละโกร ปัจจุบันยังไม่มีเส้นทางคมเข้าไปถึง นอกจากการเดินเท้าใช้เวลาไป-กลับ รวม 2 วัน สำหรับจุดชมทิวทัศน์แห่งนี้มีความสูงระดับ 1,600-1,700 เมตรจากระดับน้ำทะเล สันดอยจะทอดยาวตลอดแนวไปจนถึงเขตอำเภออมก๋อย ในฤดูหนาวจะมองเห็นคลื่นทะเลหมอกอย่างสวยงาม สภาพภูมิอากาศจะหนาวเย็นและคลื่นลมตลอดปี เหมาะสำหรับนักท่องเที่ยวที่ชอบเดินป่าแบบผจญภัย และกางเต็นท์พักแรม

ห้องน้ำ-ห้องสุขาชาย    มีห้องสุขาชายให้บริการ

ห้องน้ำ-ห้องสุขาหญิง    มีห้องสุขาหญิงให้บริการ

ลานกางเต็นท์    มี พื้นที่กางเต็นท์ พร้อมห้องน้ำ-ห้องสุขารวม ไว้ให้บริการ ท่านสามารถนำเต็นท์มากางเอง หรือติดต่อขอใช้บริการเต็นท์ของอุทยานแห่งชาติ ซึ่งมีค่าบริการอยู่หลายอัตราขึ้นอยู่กับชนิด ขนาดของเต็นท์ และอุปกรณ์ประกอบอื่นๆ รายละเอียดเกี่ยวกับที่พักเต็นท์ขอให้ติดต่อสอบถามกับอุทยานแห่งชาติโดยตรง

ระบบสาธารณูปโภค    อุทยาน แห่งชาติยังไม่มีระบบไฟฟ้าของการไฟฟ้าส่วนภูมิภาค ใช้ไฟฟ้าจากเครื่องกำเนิดไฟฟ้า (เครื่องปั่นไฟฟ้า) เปิดให้บริการระหว่าง 18.00 - 22.00 น. โดยประมาณ