วัดถ้ำเขาวง คือ ธรรมสถาน เป็นสถานที่ปฎิบัติธรรมตั้งอยู่บนเชิงเขาวง ในท้องที่อำเภอบ้านไร่ จังหวัดอุทัยธานี ไปเห็นแล้วก็นึกไม่ถึงว่า จะมีการสร้างธรรมสถานไว้เพื่อปฎิบัติธรรมอยู่บนเขา มีถ้ำ มีน้ำตก มีลักษณะเป็นศาลาทรงไทยประยุกต์ อยู่ห่างไกลในป่าเช่นนี้ ไปเห็นแล้วก็ติดใจ คงจะต้องไปอีก
            ก่อนจะไปยังวัดถ้ำเขาวง ผมจะพาแวะระหว่างทางเสียก่อน
            ไปวัดถ้ำเขาวง ซึ่งอยู่เลยอำเภอบ้านไร่ ไปอีกประมาณ ๑๒ กม. มีเส้นทางไปได้ ๒ เส้นทางคือ เส้นทางแรก สายตรง จากอุทัยธานี ไปตามถนนสาย ๓๓๓ (ถึงสามแยก หากเลี้ยวซ้ายไปวัดท่าซุง ไปเกาะเทโพ ไปชัยนาทได้)  ตามป้ายไปอำเภอหนองขาหย่าง อำเภอหนองฉาง หักเลี้ยวซ้ายไปหน่อย ก็จะมีทางแยกขวาเข้าถนนสาย ๓๔๓๘ ตามป้ายไปอำเภอลานสัก เลยทางแยกซ้ายเข้าหุบป่าตาด เขาปลาร้า ที่ กม.๒๑.๕๐๐ ก่อนถึงตัวโครงการอ่างเก็บน้ำห้วยขุนแก้ว ผ่านทางแยกซ้ายไปบ่อน้ำพุร้อนสมอทอง (เขตอำเภอห้วยคด)  ผ่านทางแยกขวาไปน้ำตกอีซ่า. น้ำตกไซเบอร์ และน้ำตกพาร่มเย็น ถึงอำเภอบ้านไร่ แต่วันนี้ผมไม่ได้ไปตามเส้นทางนี้ เพราะอยากเห็นเมืองเก่าการุ้ง จึงไปตามถนนสายตรง ไปยังบ้านไร่ คือ
            อุทัยธานี ไปตามถนนสาย ๓๓๓ ผ่านหนองขาหย่าง หนองฉาง (ไปเมืองอุไทเก่า)  ผ่านทางแยกขวาเข้าถนน ๓๔๓๘ ตรงต่อไปตามถนน ๓๓๓ จะมาผ่านศาลเจ้าแม่การุ้ง ที่ กม. ๕๔ ไปต่อถึงสายแยกด่านช้าง (เลี้ยวซ้ายไป อ.เดิมบางนางบวช สุพรรณบุรี)  ตรงต่อไปอีก ๘ กม. ก็จะถึงตัวอำเภอบ้านไร่ ที่ศาลเจ้าพ่อเขารัก (ตรงทางโค้ง เข้าอำเภอ)  จาก อ.บ้านไร่ วิ่งไปผ่านโรงพยาบาล (เยื้องโรงพยาบาล คือ ร้าอาหารชวนชิม ยกป้ายคลีนฟู๊ด กู๊ดเทสท์)  จากโรงพยาบาลไปตามถนนสาย ๓๐๑๑ อีกประมาณ ๖ กม. มีทางแยกซ้ายไปวัดถ้ำเขาวง ไปอีกประมาณ ๘ กม. จะพบทางแยกซ้ายเลี้ยวไปอีก ๓๐๐ เมตร จะถึงวัดถ้ำเขาวง ที่งดงาม แปลกตาอย่างยิ่ง
            อำเภอหนองขาหย่าง ที่อยู่ห่างจากตัวเมืองเพียง ๑๐ กม. ไปตามถนนสาย ๓๓๓ ซึ่งเป็นสายที่จะไปยังอำเภอบ้านไร่ จะผ่านวัดหนองพลวง กม.๙.๕๐๐  วัดจะอยู่ทางขวามือ ติดกับโรงเรียนหนองขาหย่างวิทยาคม สิ่งสำคัญภายในวัดคือ อุโบสถ เป็นโบสถ์ท้องสำเภา ทรงจั่วหน้าบันด้านหน้า ประกอบลวดลายปูนปั้น ไม่มีช่อฟ้า มีทางเข้าทางเดียว เสมาเป็นหินสลักลวดลายสวยงาม บนฐานดอกบัว
                วัดหนองขุนชาติ  ตรงเข้าอำเภอหนองฉาง ถึงสามแยกเลี้ยวซ้าย เป็นวัดใหญ่ สร้างในสมัยรัตนโกสินทร์ มีมณฑปประดิษฐานพระพุทธบาทจำลอง มีอุโบสถสวย
                เมืองอุไทยธานีเก่า  ตรงสามแยกที่เลี้ยวซ้ายมาวัดหนองขุนชาติ ให้เลี้ยวขวา เลี้ยวตามป้ายไป "บ้านอุทัยเก่า"  จะถึงบริเวณที่เคยเป็นที่ตั้งของเมืองอุไทยธานี มาตั้งแต่ครั้งกรุงศรีอยุธยา ที่ยังพมีซากโบราณสถานหลงเหลืออยู่ให้ชม แต่น้อยเต็มที
            ก่อนเข้าหมู่บ้านคือ วัดแจ้ง อยู่ริมถนนทางขวามือ มีพระปรางค์ซึ่งสร้างไว้ตั้งแต่ พ.ศ.๒๐๘๑ มาบูรณะเมื่อ พ.ศ.๒๕๒๘ ในโบสถ์มีภาพประวัติสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช ไม่มีโบราณสถานหลงเหลือ บอกว่าพระเจ้าตากสินเคยมาเรียนวิชาที่นี่
                วัดหัวเมือง  มีโบสถ์เก่า หลังเล็ก ๆ แบบอยุธยาเหลืออยู่ และเจดีย์โบราณ
                วัดทุ่งหลวง  แยกขวาก่อนถึงวัดหัวเมือง มาประมาณ ๒.๒ กม. ในวัดต้นไม้ร่มครึ้มไปทั่ว ศาลามีหน้าบันปูนปั้น ที่เก่าแก่คือ กลุ่มชาวบ้านล้วนสูงอายุระดับเดียวกับผู้เขียน แต่ผมหงอกขาวโพลน จอดรถมอเตอร์ไซด์ จับกลุ่มคุยกันอยู่หน้าวัด ตำบลนี่มีสถานีอนามัย มีกลุ่มนวดฝ่าเท้า หนองฉาง ห่างจากตัวเมืองอุทัย ฯ ๒๑ กม.
                กลับมาสามแยก เลี้ยวขวาไป อ.บ้านไร่  ผ่านทางแยกขวาไป อ.ลานสัก พอมาถึง กม.๔๔  ก็จะมีทางแยกซ้ายไปตามถนน ๓๒๑๓  ไปวัดปากคลองมะขามเฒ่า จ.ชัยนาท
                กม. ๕๔ บ้านการุ้ง หรือเมืองโบราณการุ้ง มีศาลเจ้าแม่การุ้ง อยู่ริมถนน ชาวบ้านนับถือกันมาก พวงมาลัยแขวนเต็ม ชาวบ้านมาบนบานเจ้าแม่ถวายไข่ต้ม พวงมาลัย โบราณสถานไม่มีเหลือให้ชม คงเหลือแต่คูเมืองเก่า กว้างมาก อยู่หลังศาลเจ้าแม่การุ้ง
                กม.๗๑  สามแยกด่านช้าง ถ้าเลี้ยวซ้ายจะไปยัง อ.ด่านช้าง จ.สุพรรณบุรี แต่ถ้าตรงไปจะเป็นถนน ๓๐๑๑ ไปอีก ๘ กม. ก็จะถึงโค้งถนนเจ้าพ่อเขารัก เลี้ยวซ้ายไปคือ ทางไปตลาดบ้านไร่ ไปโรงพยาบาลและไปวัดถ้าเขาวง วนอุทยานเขาวง ถ้ำพุหวาย
                ที่ตัวอำเภอมีศูนย์บริการข้อมูลท่องเที่ยว ของแขวงการทางซึ่งมีเอกสารแจก มีห้องน้ำสะอาด บริการน้ำดื่ม ที่พักรถ เป็นการบริการฟรี อยู่ใกล้ ๆ กัน ร้านที่มีเค้ก กาแฟสด อร่อยนัก สังเกตว่า อ.บ้านไร่ ไม่ใหญ่โต แต่มีร้านทำเบเกอรี่ มากถึง ๓ ร้าน ได้ชิมเพียงร้านเดียว ไปถึงบ่ายขนมปังสังขยาหมด อดชิม
                ผ่านศูนย์ ฯ ไปแล้ว ถึงสามแยก เลี้ยวขวาไปโรงพยาบาล ไปวัดถ้ำเขาวง ลองเลี้ยวซ้ายไปก่อน ผ่านร้านค้าย่านชุมชนสุดทางที่วัดบ้านไร่ เป็นวัดใหญ่ มีศาลขอลหลวงพ่อ
                วัดถ้ำเขาวง  ตำบลบ้านไร่ จังหวัดอุทัยธานี ไปตามทางหลวง ๓๐๑๑ ประมาณ ๖ กม. แล้วเลี้ยวซ้ายไปอีกประมาณ ๘ กม. แยกซ้ายไปอีก ๓๐๐ เมตร ถนนตั้งแต่ออกจากอำเภอ จะลาดชันขึ้นเนินตลอด แต่ค่อย ๆ ลาดขึ้น รถกำลังดีจะไม่รู้สึก ตอนกลับจึงจะรู้ว่ารถวิ่งลงจากเนินตลอดทาง เมื่อไปถึงมีที่จอดรถริมสระน้ำใหญ่ มีทางเดินไปสู่อาคารวัด เดินเลียบริมสระน้ำ ทางขวามีร้านสหกรณ์ของวัด ขายกาแฟ ไอศคริม เครื่องดื่ม ของที่ระลึก วัตถุมงคล เทปธรรมะ ฯ รายได้เข้าวัด
                ติดกับร้านสหกรณ์ เป็นถ้ำภายในถ้ำมีพระพุทธรูป มีพระบรมสารีริกธาตุ ถังสังฆทาน จำหน่าย และพระสงฆ์ คอยรับถวายสังฆทาน
                ทางซ้ายเป็นทางเดินเลียบสระน้ำใหญ่ มีสะพานไม้ เป็นไม้ตามธรรมชาติ ทอดข้ามสระน้ำ เพื่อข้ามไปยังฝั่งตรงข้าม ที่งามด้วยต้นไม้เช่นกัน ในสระน้ำเลี้ยงปลาจำนวนมาก และริมทางเดินมีถังใส่อาหารปลา และตู้หยอดเงินค่าอาหารปลา
                เดินเลียบสระน้ำต่อไป จนถึงเชิงบันได ทางขวามีวิหารพระพุทธรูป "หลวงพ่อปุญสิทธิ์" บันไดขึ้นสู่ตัววัดค่อนข้างชัน และเป็นการขึ้นไปสู่ถ้ำต่าง ๆ ที่มีอยู่หลังอาคารวัดจำนวน ๗ - ๘ ถ้ำ บางถ้ำเป็นที่นั่งวิปัสสนาสำหรับพระภิกษุ บางถ้ำเป็นถ้ำค้างคาว บางถ้ำมีหินงอก หินย้อยให้ชม
                ตัววัดเป็นอาคาร ๔ ชั้น สร้างด้วยไม้สัก ไม้มะค่า เป็นไม้ที่ได้รับบริจาค จากชาวบ้านและเป็นไม้เก่าจากเรือนไทยที่อยุธยา อ่างทอง ส่วนหลังคานำมาจากลำพูน ช่างที่เข้าตัวเรือน รวมทั้งทำในส่วนตัวเหงา ป้านลม และจั่ว ช่างมาจากอยุธยา
                ขึ้นบันไดหิน ไปยังชั้นแรก เป็นห้องเอนกประสงค์ เมื่อก่อนเป็นร้านขายของ แต่ร้านขายของ หรือสหกรณ์ วัดไปสร้างใหม่แล้ว สร้างสวยด้วย ห้องนี้จึงว่าง เป็นห้องปฎิบัติธรรมได้ ชั้นที่ ๒ เป็นวิหาร ชั้นที่ ๓ เป็นกุฎิ ส่วนชั้นที่ ๔ มีพระพุทธรูป ใช้เป็นอุโบสถด้วย และมีป้ายบอกว่า เป็นจุดชมวิวบริเวณวัด มองลงไปแล้วสวยจริง ๆ
                ธรรมสถานเขาวง  เป็นสาขาที่ ๑๓ ของวัดสังฆทาน ที่อยู่ฝั่งนนทบุรี เชิงสะพานพระราม ๕ วัดสังฆทาน มีทั้งหมด ๑๙ สาขา เช่น ที่ เชียงใหม่ อุ้มผาง อังกฤษ อินเดีย ฯ  ธรรมสถานวัดเขาวง ก่อสร้างเมื่อปี พ.ศ.๒๕๓๐ มูลค่าในการก่อสร้างประมาณ ๓๐ ล้านบาท ระหว่างทางที่ขึ้นไปชมถ้ำ จะพบน้ำตกเทียม การจัดภูมิทัศน์ในวัดถือว่าสวยงามมาก ฉากหลังเป็นเขาหินปูน ด้านหน้ามีสระน้ำใหญ่ มีสวนตกแต่งด้วยหิน ไม่ดัด
                วนอุทยานถ้ำเขาวง  ไปตามถนน ๓๐๑๑ เลยทางแยกเข้าวัดไปประมาณ ๓ กม. ติดกับอุทยานแห่งชาติพุเตย สุพรรณบุรี เป็นภูเขาหินปูนสูงชัน เป็นแหล่งต้นน้ำลำธาร สถานที่น่าสนใจคือ ถ้ำพุหวาย เป็นถ้ำขนาดใหญ่ มีหินงอก หินย้อย ในถ้ำมีค้างคาวอาศัยอยู่ ๙ ชนิด คือ ค้างคาวหน้ายักษ์ทศกรรณฐ์ ค้างคาวปีกพับดำใหญ่ ค้างคาวยอดปีกกล้วยไม้ ค้างคาวยักษ์สามหลืบ ค้างคาวมงกุฎยอดสั้นเล็ก ค้างคาวมงกุฎจมูกใหญ่ ค้างคาวกินผลไม้ ค้างคาวหน้ายักษ์เล็ก และค้างคาวปีกตุงเคราดำ และยังมีสวนสมุนไพร
                สินค้าพื้นเมือง และของที่ระลึกของอุทัยธานี เช่น ปลาแรดสะแกกรัง ปลาย่าง ส้มโอเกาะเทโพ หน่อไม้รวกเขาสะแกกรัง เห็ดโคนดอง "ผ้าทอพื้นเมือง"  เครื่องจักสานท่ารากหวาย  "ข้าวเกรียบปลากราย" ขนมกงหนองแก ขนมปังสอดไส้สังขยา ผมไม้แช่น้ำผึ้ง "มีด"  (แพงมาก) ร้านของฝากเยื้องโรงพยาบาลอุทัยธานี ส.ฉัตรอุทัย ถนนเติบศิริ ยาจีนลือชื่อ ก็ยาหอม
                ไปวัดถ้ำเขาวงในตอนเช้า กลับมากินกลางวันที่สวนอาหาร อ.บ้านไร่ อยู่เยื้องโรงพยาบาลบ้านไร่ จัดร้านสวยสมเป็นสวนอาหาร ร่มเย็น
                แกงป่าปลาเนื้ออ่อน ปลาเนื้ออ่อน มีรายการ ทอดกระเทียมพริกไทย ฉู่ฉี่ ทอด สามรส อยากซด เลยสั่งแกงป่า เสริฟมาในชามใบโต มะเขือเปราะ มะเขือพวง พริกหยวก ถั่วฝักยาว พริกไทยอ่อน กระชาย ปลาเนื้ออ่อน หั่นมาเป็นชิ้น ร้อนน่าซด ขนาดน้ำแกงร้อน ๆ แต่ผักที่ใส่ในเวลาที่พอเหมาะ จึงยังเขียวสดและกรอบ ราดข้าวก็ดี
                ปลาเนื้ออ่อนราดพริก หั่นมาเป็นชิ้นทอด ราดพริก โรยใบโหระพา จานนี้ต้องกินกับข้าวสวย ที่ยกมาร้อน ๆ พริกที่ราดมา เป็นพริกแกง ไม่ใช่พริกตำ คลุกข้าวยังได้
                ห่อหมกทะเล มาไกลถึงในป่า แต่ทำห่อหมกทะเลอร่อยนัก มีรสหวานนิด ๆ เสริฟมาในกระดาษฟอยร์ ร้อนโฉ่ อมความร้อนดีนัก เนื้อน้ำพริกไม่ข้นมาก ค่อนข้างจะเหลวคล้าย ๆ แกงเผ็ดที่ข้นมากๆ แต่รสชาตินั้นเด็ดนัก ใส่มาทั้งกุ้ง ลูกชิ้นปลากรายแบบลูกชิ้นนครสวรรค์คือ ลูกเล็ก แต่เหนียวหนึบ หอยแมลงภู่ และปลาหมึก
                ของหวานไม่มี ย้อนกลับเข้าอำเภอ เพื่อจะไปยัง อ.ด่านช้าง เลยแวะชิมเค้ก และกาแฟ ที่ร้านเบเกอรี่ ตรงข้ามสถานีตำรวจบ้านไร่ และติดกันเป็นร้านอาหาร ยกป้ายว่ามี ก๋วยเตี๋ยวต้มยำ และส้มตำกรอบ วันหลังจะแวะมาชิม