แม้ว่าโลกเราจะเคลื่อนตัวหมุนไป วัฒนธรรมทั่วทุกมุมโลกถูกผสมกลมกลืนจนเป็นสากล แต่…เอกลักษณ์ และความงดงามของวิถีชีวิตไทยนั้นยังคงซึมซาบอยู่ โดยสะท้อนออกมาหลายรูปแบบ ไม่ว่าจะเป็นงานศิลปะชั้นสูงหลากหลายแขนง หรืองานฝีมือพื้นบ้าน หนึ่งในชิ้นงานที่สะท้อนเอกลักษณ์ไทยได้ดีที่สุดอย่างหนึ่งก็คือ เครื่องเบญจรงค์ บ้านดอนไก่ดี จ.สมุทรสาคร
ครับ….วันนี้ดูเอเซีย จะพาเพื่อนๆไปดูเครื่องเบญจรงค์บ้านดอนไก่ดี จ.สมุทรสาคร เครื่องเบญจรงค์ที่นี่ ถือได้ว่าสวยงามและมีเอกลักษณ์อันโดดเด่นของลวดลายที่เสนอเรื่องราววิถีชีวิตความเป็นไทยได้อย่างประณีตสวยงามและทรงคุณค่าน่าสะสม และถือว่าเป็นมรดกของประเทศชาติที่น่าหวงแหนและอนุรักษ์ให้คงอยู่คู่บ้านคู่เมืองเราตลอดไป
เอกลักษณ์อันโดดเด่นของลวดลายที่ปรากฏอยู่บนเครื่องเบญจรงค์ของที่นี่ กลายมาเป็นจุดดึงดูดที่น่าประทับใจต่อผู้คนที่พบเห็น เพราะนำเสนอเรื่องราววิถีชีวิตไทยฝากไว้บนเครื่องเบญจรงค์เป็นเอกลักษณ์ไม่ซ้ำใครและไม่มีใครเหมือนผ่านฝีมืองานช่างที่ถ่ายทอดกันมานานนับสิบปีจากช่างฝีมือในบ้านดอนไก่ดีที่ถ่ายทอดวิชาความรู้สู่รุ่นลูกรุ่นหลาน ทำให้เคล็ดลับอันล้ำค่าชั้นครูไม่เคยตายไปจากชุมชนแห่งนี้
คำว่า เบญจรงค์ นั้นแปลว่า ห้าสี ชามเบญจรงค์ จึงหมายถึง ชามที่เขียนด้วยสีห้าสี แต่ที่ปรากฎใช้มีสีตั้งแต่ 3 สี ขึ้นไปจนถึง 8 สี สีหลักได้แก่ แดง เหลือง ขาว ดำ เขียว หรือน้ำเงิน และสีอื่นๆ ได้แก่ ม่วง แสด น้ำตาล ฯลฯ เครื่องเบญจรงค์มีการพัฒนาด้านลวดลายอย่างเช่น ลายน้ำทอง ซึ่งเป็นเอกลักษณ์เฉพาะของเครื่องเบญจรงค์ไทยที่ใช้สีทองนำมาตัดเส้นก่อให้เกิดลวดลายที่สวยงามเป็นเอกลักษณ์ทรงคุณค่าและถือว่าเป็นมรดกของประเทศชาติที่น่าหวงแหนและอนุรักษ์
สำหรับ หมู่บ้านเบญจรงค์คอนไก่ดี หนึ่งในหมู่บ้านท่องเที่ยวOTOP เป็นกลุ่มอาชีพที่ทำเครื่องเบญจรงค์คุณภาพดี ที่นี่มีจุดกำเนิดมาจาก 2 กลุ่มใหญ่ คือ กลุ่มดั้งเดิมที่เป็นตระกูลเก่าแก่เชื้อสายจีนอยู่ในเขตพื้นที่ ต. คลองมะเดื่อ ซึ่งทำเครื่องลายครามอยู่ก่อนแล้ว มาเริ่มเขียนเป็นลวดลายเบญจรงค์ในคราวหลัง และมีการแตกแขนงออกมาเป็นอีกหลายกลุ่มย่อย
ส่วนอีกกลุ่มคือบรรดาลูกจ้างที่เคยทำงานอยู่ในโรงชาม หรือโรงงานเสถียรภาพ ซึ่งเป็นโรงงานผลิตถ้วยชามขนาดใหญ่ ซึ่งในปัจจุบันได้เลิกกิจการไปแล้ว ลูกจ้างที่มีฝีมือในการทำถ้วยชามเหล่านี้จึงรวมตัวกันเป็นกลุ่มธุรกิจขนาดเล็กผลิตเครื่องถ้วยชามเขียนลายแบบอย่างเบญจรงค์พัฒนาฝีมือขึ้นมาเรื่อย ๆ และตั้งตัวเป็นกลุ่มหมู่บ้านเบญจรงค์ ต. ดอนไก่ดี ซึ่งได้เปิดเป็นศูนย์สาธิตเยี่ยมชมการผลิตเครื่องเบญจรงค์ดอนไก่ดี
คุณอุไร แตงเอี่ยม ประธานกลุ่มหมู่บ้าน เบญจรงค์ ดอนไก่ดีกล่าวถึงกลุ่มหมู่บ้านฯว่า เดิมเป็นหมู่บ้านเล็กๆ ที่ทำเครื่องเบญจรงค์อยู่แล้ว และทางราชการก็ส่งเสริมโดยการส่งผลงานของทางหมู่บ้านเข้าประกวด จนได้รับรางวัลหมู่บ้านหัตถกรรมดีเด่น แต่ด้านความพร้อมของหมู่บ้านในการผลิตเครื่องเบญจรงค์นั้นยังจำกัด เพราะหากมี Order จำนวนมากแล้วทางหมู่บ้านไม่สามารถผลิตได้ทันก็ต้องยกเลิกไป จึงได้คิดที่จะรวบรวมกลุ่มหัตถกรรมของหมู่บ้านขึ้น แต่เมื่อแก้ปัญหาด้วยการรวมกลุ่มกันทำ ตอนนี้สามารถรับได้ทั้งงานเล็กงานใหญ่ จึงส่งเสริมให้เกิดการกระจายทั้งงานและทั้งรายได้โดยทั่วถึงกัน
หมู่บ้านเบญจรงค์ที่นี่เคยได้รับรางวัล สินค้า OTOP ระดับ 5 ดาว ในปี พ.ศ. 2546 ด้วยผลงานการผลิตเครื่องเบญจรงค์ที่หลากหลายลวดลายไม่ว่าจะเป็น ลายพุ่มข้าวบิณฑ์ ลายไม้เลื้อย ลายจักรี ลายประเพณีไทย ประเพณีสงกรานต์ ลายตลาดน้ำดำเนิน ลายดอกพิกุล ลายก้านแย่ง และลวดลายดอกไม้จีนต่างๆ ฯลฯ สีแบบต่างๆเช่น แบบด้าน แบบมัน แบบด้านนูนซึ่งหาได้ยากในปัจจุบันที่นี่ก็นำมาฟื้นฟู สามารถหาได้จากที่นี่แทบทั้งสิ้น
นอกเหนือจากเครื่องเบญจรงค์ในขนาดมาตรฐานแล้วก็ยังมีการผลิตเครื่องเบญจรงค์ขนาดจิ๋วออกมาเพื่อเป็นการเอาใจลูกค้าอีกด้วย ที่หมู่บ้านแห่งนี้นักท่องเที่ยวและลูกค้าที่สนใจสามารถ เลือกชมเลือกซื้อเครื่องเบญจรงค์ได้ ตามบ้านที่เปิดเป็นร้านค้าอยู่ตลอดสองข้างทาง ส่วนใหญ่คุณภาพจะอยู่ในระดับเดียวกันเนื้อดีฝีมือประณีต และยังมีการแสดงโชว์กรรมวิธีการผลิตสินค้าให้นักท่องเที่ยวได้ชมหากนักท่องเที่ยวคนไหนสนใจอยากทำที่นี่เขาก็บริการโฮมสเตย์ให้ในราคาที่ไม่แพงคือคนไทยคนละ250 บาทชาวต่างชาติคนละ 600 บาทมีกิจกรรมให้ทำคือ การเขียนลายเครื่องเบญรงค์แถมยังได้ชิ้นงานตัวเองกลับบ้านอย่างภาคภูมิใจอีกต่างหาก
ขั้นตอนการผลิตชิ้นงานเบญจรงค์ของชาวบ้านดอนไก่ดี เริ่มต้นด้วยการเลือกเครื่องปั้นขาวเนื้อดี แล้วนำมาเขียนลาย และการลงสีนั้นก็มีทั้งแบบดั้งเดิมคือแบบมัน จนถึงรูปแบบใหม่ แบบนูนและด้าน จากนั้นนำเครื่องเบญจรงค์เข้าเตาเผา การอบในเตาเผานั้นก็ต้องอบที่อุณหภูมิ 800-1,200 องศา หรือใช้เวลาประมาณครึ่งวัน การอบสีหลังจากเขียนลวดลายแล้วจะนำเข้าเตาอบที่อุณหภูมิ 800 ํC ใช้เวลาประมาณ 3 ชม. ซึ่งถ้าอุณหภูมิแรง และใช้เวลานานกว่านี้จะทำให้สีไม่สดอาจละลายได้ จึงมีข้อห้ามว่าก่อนจะนำเข้าเตาอบห้ามนำมือไปแตะต้องสีที่เขียนเคลือบไว้เด็ดขาด
ลวดลายที่สร้างชื่อเสียงให้กับหมูบ้านเบญจรงค์ดอนไก่ดี ก็มี ลวดลายวิถีไทย ลายประเพณีสงกรานต์และลายตลาดน้ำ ซึ่งทางกลุ่มเป็นผู้ริเริ่มทำก่อน จนสร้างชื่อเสียงเรื่องลายให้เป็นที่รู้จักกันส่วนสินค้าจะถูกหรือแพงนั้นก็พิจารณาจากลวดลายในการเขียน ความประณีตของงาน ชนิดของวัสดุที่ใช้ และปริมาณของวัสดุที่ใช้ ส่วนชิ้นงานที่ได้รับรางวัลก็มีมากมายยกตัวอย่าง เช่น เครื่องเบญจรงค์ชุดกาแฟ ชุดแจกัน ชุดโถ ประเภทรางวัลพวกเครื่องใช้ เช่นชุดพริกไทย ชุดโตกใส่อาหารแบบไทยๆ ฯลฯ
ดูเอเซีย ขอแนะนำเพื่อนๆคนไหนสนใจอยากไปดูการทำเครื่องเบญจรงค์ซึ่งในปัจจุบันค่อนข้างที่จะหาดูได้ยากหรือถ้าผ่านไปผ่านมาแถว ต. ดอนไก่ดี จังหวัดสมุทรสาคร ก็อย่าลืมแวะชมแวะอุดหนุนซื้อหาไว้ประดับบ้าน หรือเป็นของฝากให้ผู้หลักผู้ใหญ่ในช่วงเทศกาลปีใหม่หรืองานมงคลต่างๆได้นะครับ ของดีทรงคุณค่าอย่างเครื่องเบญจรงค์ถือว่าเป็นของขวัญที่มีคุณค่าแก่ผู้รับไม่น้อยเลย แถมยังได้ช่วยให้ศิลปะแขนงนี้ไม่เลือนหายไปจากประเทศเราอีกด้วยครับ
ที่ตั้งหมู่บ้านเบญจรงค์ ต.ดอนไก่ดี อ.กระทุ่มแบน จ.สมุทรสาคร 74110 การเดินทางก็สะดวกเพียงไปถึงอำเภอกระทุ่มแบนจะเห็นหอนาฬิกาให้เลี้ยวซ้ายไปจนเห็นป้ายทางเข้าหมู่บ้านเบญจรงค์เลี้ยวซ้ายก็จะเห็นป้ายกลุ่มอาชีพและร้านต่างๆสามารถเดินชมได้ทุกบ้าน เข้าชมได้ทุกวัน สนใจสามารถติดต่อได้ที่ร้านคุณอุไร เบญจรงค์ หรือกลุ่มหมู่บ้านเบญจรงค์ดอนไก่ดี จ.สมุทรสาคร โทร. 0-3447-3480, 081-861-4626
