แหล่งน้ำ
แหล่งน้ำสำคัญในเขตจังหวัดประจวบ ฯ ได้แก่ แม่น้ำปราณบุรี และลำน้ำกุย นอกจากนี้ยังมีเขื่อนกักเก็บน้ำต่าง
ๆ เพื่อใช้ในการอุปโภคบริโภค
![](prachuapkhirikihan11.jpg)
แม่น้ำปราณบุรี
ต้นกำเนิดจากเทือกเขาตะนาวศรี มีลำห้วยและลำน้ำเล็ก ๆ หลายสายไหลมารวมกัน
ที่บริเวรบ้านกร่าง อำเภอท่ายาง จังหวัดเพชรบุรี แล้วไหลลงทางทิศใต้ ผ่านพื้นที่ปกคลุมด้วยป่ามีความลาดเขามาก
ไหลเข้าเขตจังหวัดประจวบ ฯ ทางอำเภอหัวหิน แล้วไหลไปทางทิศตะวันออกเฉียงใต้
ผ่านเขตอำเภอปราณบุรีถึงเขาเจ้า แล้วไหลไปทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือ ผ่านเขาหินเทินกับเขาปากทวาร
เมื่อไหลผ่านตัวอำเภอปราณบุรีแล้ว ก็ไหลไปทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือ และไหลลงสู่อ่าวไทยที่บ้านปากน้ำปราณ
มีความยาวตลอดสายประมาณ ๑๐๐ กิโลเมตร
บริเวณฝนในเขตลุ่มน้ำปราณบุรีมีน้อย จะมีฝนตกหนักในช่วงที่มีความกดอากาศต่ำผ่านในประมาณเดือนตุลาคมเท่านั้น
ที่ราบผืนใหญ่ที่ใช้เพาะปลูกเกือบทั้งหมด ได้รับน้ำจากลำห้วยเล็ก ๆ ที่ไหลผ่าน
จึงขาดแคลนน้ำสำหรับเพาะปลูก เมื่อเวลาฝนตกหนักน้ำจะหลากจากแม่น้ำปราณบุรี
และะลำน้ำสาขาที่ไหลบ่าเข้าท่วม ทำความเสียหายแก่พื้นที่เพาะปลูก ตลอดจนเส้นทางคมนาคม
![](prachuapkhirikihan12.jpg)
ลำน้ำกุย
ต้นน้ำเกิดจากเขาหนองบอน ที่แยกจากเทือกเขาตะนาวศรี ในเขตอำเภอกุยบุรี แล้วไหลไปทางทิศตะวันออกและทิศใต้
ผ่านซอกเขาซึ่งมีความลาดเทมาก ลำน้ำตอนนี้ชื่อว่า ห้วยหุบผาก
และคลองอ่างหิน
จากนั้นไหลไปบรรจบกับห้วยตะเคียน
แล้วไหลไปทางทิศตะวันออก เรียกชื่อว่า คลองกุย
ไหลผ่านบ้านยางชุม และที่ราบฝั่งขวาของแม่น้ำปราณบุรี ในช่วงตอนปลายของลำน้ำ
ก่อนไหลลงสู่อ่าวไทยที่บ้านปากคลองเกลียว มีความยาวประมาณ ๖๗ กิโลเมตร
![](prachuapkhirikihan13.jpg)
เขื่อนยางชุม
เป็นเขื่อนดินสร้างปิดกันคลองกุย ที่บริเวณซอกเขาหาดเขือ
เหนือบ้านยางชุมประมาณ ๓ กิโลเมตร ตำบลหาดขาม อำเภอกุยบุรี ตัวเขื่อนสูง ๒๓
เมตร ยาว ๑,๕๐๐ เมตร สันเขื่อนกว้าง ๘ เมตร อ่างเก็บน้ำ กักน้ำได้ ๓๒ ล้านลูกบาศก์เมตร
ปริมาณน้ำใช้งาน ๒๘ ล้านลูกบาศก์เมตร มีพื้นที่รับน้ำฝนเหนือเขื่อน ๓๖๖ ตารางกิโลเมตร
ประโยชน์ที่ได้รับจากเขื่อนยางชุมคือ สามารถส่งน้ำให้แก่พื้นที่เพาะปลูกสองฝั่งคลองกุย
และบริเวณอำเภอกุยบุรี ในฤดูฝนส่งน้ำได้ประมาณ ๑๕,๐๐๐ ไร่ ในฤดูแล้งประมาณ
๘,๐๐๐
ไร่ นอกจากนั้นยังช่วยบรรเทาอุทกภัยบริเวณลุ่มน้ำกุย บรรเทาความเดือดร้อนจากน้ำเค็มบริเวณลุ่มน้ำกุยในฤดูแล้ง
เป็นแหล่งเพาะพันธุ์ปลาน้ำจืด และเป็นสถานที่ท่องเที่ยว
![](prachuapkhirikihan14.jpg)
เขื่อนคลองบึง
เป็นเขื่อนที่สร้างขึ้นตามแนวพระราชดำริในพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เมื่อปี
พ.ศ.๒๕๒๐ เป็นเขื่อนดิน ตั้งอยู่ในเขตนิคมสร้างตนเองจังหวัดประจวบ ฯ ตำบลอ่าวน้อย
อำเภอเมือง ฯ ตัวเขื่อนสูง ๑๘ เมตร ยาว ๑,๒๐๐ เมตร สันเขื่อนกว้าง ๘
เมตร อ่างเก็บน้ำ กักเก็บน้ำได้ ๒๒.๒ ล้านลูกบาศ์กเมตร ปริมาณน้ำใช้งาน ๑๑,๙
ล้านลูกบาศ์กเมตร
ประโยชน์ที่ได้รับจากเขื่อนคลองบึงคือ สามารถส่งน้ำให้แก่พื้นที่เพาะปลูกตำบลอ่าวน้อย
อำเภอเมือง ฯ ในฤดูฝนประมาณ ๖,๐๐๐ ไร่ ในฤดูแล้งประมาณ ๒,๐๐๐ ไร่
ช่วยบรรเทาอุทกภัยในเขตลุ่มน้ำคลองบึง และเป็นแหล่งเพาะพันธุ์ปลาน้ำจืด
![](prachuapkhirikihan15.jpg)
เขื่อนปราณบุรี
เป็นเขื่อนขนาดใหญ่ของจังหวัดประจวบ ฯ เป็นเขื่อนดินสร้างปิดกั้นแม่น้ำปราณบุรี
อยู่ในเขตตำบลหนองตาแต้ม อำเภอปราณบุรี ตัวเขื่อนสูง ๔๒ เมตร ยาว ๑,๕๐๐ เมตร
สันเขื่อนกว้าง ๘ เมตร อ่างเก็บน้ำกักเก็บน้ำได้ ๔๔๕ ล้านลูกบาศ์กเมตร
ความจุน้ำต่ำสุด ๖๐ ล้านลูกบาศ์กเมตร
ประโยชน์ที่ได้รับจากเขื่อนปราณบุรีคือ ส่งน้ำให้แก่พื้นที่เพาะปลูกของอำเภอปราณบุรี
อำเภอกุยบุรี อำเภอเมือง ฯ และกิ่งอำเภอสามร้อยยอด ในฤดูฝนส่งน้ำได้ประมาณ
๒๒๐,๐๐๐ ไร่ ฤดูแล้งประมาณ ๔๔,๐๐๐ ไร่ นอกจากนั้นยังช่วยบรรเทาอุทกภัยในเขตอำเภอปราณบุรี
เป็นแหล่งเพาะพันธุ์ปลาน้ำจืดและเป็นสถานที่ท่องเที่ยว ส่งน้ำเพื่อใช้ในการอุปโภคและบริโภคแก่อำเภอหัวหิน
และหน่วยราชการใกล้เคียง เช่น รพ.ค่ายธนะรัชต์ กองพลที่๑๖ สวนสน และเขาเต่า
ส่งน้ำลงในแม่น้ำปราณบุรี เพื่อช่วยการประปาปราณบุรี และผลักดันน้ำเค็มในช่วงฤดูแล้ง
![](prachuapkhirikihan16.jpg)
เขื่อนห้วยไทรงาม
สร้างขึ้นตามแนวพระราชดำริในพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เมื่อปี พ.ศ.๒๕๓๒
เพื่อบรรเทาความเดือดร้อน และขาดแคลนน้ำในการเพาะปลูกของราษฎรในเขตอำเภอหัวหิน
เป็นเขื่อนดินอยู่ในเขตตำบลหนองพลับ อำเภอหัวหิน ตัวเขื่อนสูง ๑๕ เมตร ยาว
๘๑๐ เมตร สันเขื่อนกว้าง ๘ เมตร เก็บกักน้ำได้สูงสุด ๑๒.๕ ล้านลูกบาศ์กเมตร
ความจุน้ำระดับต่ำสุด ๒ ล้านลูกบาศ์กเมตร เก็บกักน้ำที่ไหลหลากในฤดูฝน จากบริเวณเหนือเขื่อน
ประโยชน์ที่ได้รับจากเขื่อนห้วยไทรงามคือ ส่งน้ำให้แก่พื้นที่เพาะปลูกในเขตอำเภอหัวหิน
ในฤดูฝนส่งน้ำได้ประมาณ ๙,๐๐๐ ไร่ ช่วยบรรเทาอุทกภัยในฤดูฝนและเป็นแหล่งเพาะพันธุ์ปลาน้ำจืด
![](prachuapkhirikihan17.jpg)
เขื่อนช่องลม
สร้างขึ้นตามแนวพระราชดำริในพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เมื่อปี พ.ศ.๒๕๒๐
เพื่อบรรเทาความเดือดร้อน เนื่องจากขาดแคลนน้ำในการอุปโภค และบริโภคของราษฎรในเขตอำเภอทับสะแก
ตัวเขื่อนตั้งอยู่ในเขตตำบลเขาล้าน อำเภอทับสะแก เป็นเขื่อนดินสร้างปิดกั้นคลองช่องลม
ตัวเขื่อนสูง ๒๕ เมตร ยาว ๖๕๕ เมตร สันเขื่อนกว้าง ๘ เมตร เก็บกักน้ำได้ ๖.๕
ล้านลูกบาศ์กเมตร ความจุน้ำระดับต่ำสุด ๐.๓๐ ลูกบาศ์กเมตร
ประโยชน์ที่ได้รับจากเขื่อนช่องลมคือ ส่งน้ำให้แก่พื้นที่เพาะปลูกในเขตอำเภอทับสะแก
ในฤดูฝนส่งน้ำได้ประมาณ ๔,๐๐๐ ไร่ ในฤดูแล้งส่งน้ำได้ประมาณ ๑,๐๐๐ ไร่ และเป็นแหล่งเพาะพันธุ์ปลาน้ำจืด
![](prachuapkhirikihan18.jpg)
เขื่อนคลองลำชู
มีลักษณะเหมือนฝาย สร้างปิดกันคลองลำชู อยู่ในเขตตำบลทรายทอง อำเภอบางสะพานน้อย
สร้างขึ้นตามแนวพระราชดำริ ในพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เมื่อปี พ.ศ.๒๕๒๐
เพื่อบรรเทาความเดือดร้อนของราษฎรในเขตอำเภอทับสะแก อำเภอบางสะพาน และอำเภอบางสะพานน้อย
ซึ่งในฤดูฝนน้ำจะหลากท่วมพื้นที่เพาะปลูก แต่ฤดูแล้งจะขาดแคลนน้ำ ตัวเขื่อนสูง
๕ เมตร ยาว ๖๑ เมตร สันเขื่อนกว้าง ๕.๕ เมตร
ประโยชน์ที่ได้รับจากเขื่อนนี้คือ ส่งน้ำให้เแก่พื้นที่เพาะปลูกเขตอำเภอทับสะแก
อำเภอบางสะพาน และอำเภอบางสะพานน้อย ในฤดูฝนจะส่งน้ำได้ประมาณ ๔,๐๐๐ ไร่ ฤดูแล้งส่งน้ำได้ประมาณ
๑,๐๐๐ ไร่ ช่วยบรรเทาอุทกภัยในฤดูฝน และเป็นแหล่งเพาะพันธุ์ปลาน้ำจืด
![](prachuapkhirikihan19.jpg)
เขื่อนคลองจะกระ
เป็นเขื่อนดินสร้างขวางปิดกั้นคลองจะกระ อยู่ในเขตตำบลนาหูกวาง อำเภอทับสะแก
สร้างตามแนวพระราชดำริในพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เมื่อปี พ.ศ.๒๕๒๐
เพื่อบรรเทาและแก้ปัญหาการขาดแคลนน้ำสำหรับอุปโภคและบริโภค ในเขตอำเภอทับสะแก
และอำเภอบางสะพาน ตัวเขื่อนสูง ๒๖ เมตร ยาว ๕๑๐ เมตร สันเขื่อนกว้าง ๘ เมตร
เก็บกักน้ำได้สูงสุด ๑๐.๔๐ ล้านลูกบาศ์ก ความจุของน้ำระดับต่ำสุด ๐.๕๐ ล้านลูกบาศ์กเมตร
ประโยชน์ที่ได้รับจากเขื่อนนี้คือ ส่งน้ำให้แก่พื้นที่เพาะปลูกในเขตอำเภอทับสะแก
และอำเภอบางสะพาน ประมาณ ๔,๐๐๐ ไร่ ช่วยบรรเทาอุทกภัย และเป็นแหล่งเพาะพันธุ์ปลาน้ำจืด
แร่ทองคำ
ประเทศไทยมีแหล่งแร่ทองคำที่มีชื่อเสียงเป็นที่รู้จักกันดีทั้งในอดีต และปัจจุบันอยู่สามแห่งคือ
อำเภอกบินทรบุรี จังหวัดปราจีนบุรี อำเภอสุคิริน จังหวัดนราธิวาส และอำเภอบางสะพาน
จังหวัดประจวบ ฯ
จากพระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยากล่าวว่า เมื่อปี พ.ศ.๒๒๘๙ ผู้รั้งเมืองกุยได้ส่งทองร่อนหนักสามตำลึงที่ขุดได้จาก
บางสะพาน
ทูลเกล้า ฯ ถวายสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ
ต่อมาพระองค์ได้โปรดเกล้า ฯ ให้เกณฑ์ไพร่พลจำนวน ๒,๐๐๐ คน ไปร่อนทองที่บางสะพานจนถึงปี
พ.ศ.๒๒๙๑ ได้ทองคำหนัก ๙๐ ชั่งเศษ หรือประมาณ ๓,๖๐๐ บาท พระองค์ได้โปรดเกล้า
ฯ ให้นำทองคำทั้งหมดไปหุ้มยอดมณฑปพระพุทธบาทสระบุรี
ในอดีต อำเภอบางสะพานเดิมชื่อว่า เมืองกำเนิดนพคุณ
ซึ่งเป็นเมืองเก่ามาแต่โบราณ สันนิษฐานว่า ตัวเมืองเดิมตั้งอยู่ที่ท่ามะนาว
ฝั่งขวาแม่น้ำรำพึง ต่อมาได้ย้ายมาตั้งอยู่ที่ท่ากะหลอ ปัจจุบันเรียกว่าบ้านหลักเมือง
อยู่ริมฝั่งขวาของลำน้ำบางสะพานใหญ่ ปัจจุบันยังมีหลักฐานเสาหินหลักเมืองปรากฎอยู่
ในปี พ.ศ.๒๔๓๗ มีการจัดการปกครองท้องถิ่นเป็นมณฑลเทศาภิบาล จึงได้ยุบเมืองกำเนิดนพคุณเป็นอำเภอเมืองนพคุณ
ขึ้นต่อเมืองชุมพร ถึงปี พ.ศ.๒๔๔๙ ตั้งเมืองประจวบ ฯ จึงยกเมืองกำเนิดนพคุณขึ้นต่อเมืองประจวบ
ฯ และได้ย้ายมาตั้งที่ริมทางรถไฟสายใต้เมื่อปี พ.ศ.๒๔๕๙ และเปลี่ยนชื่อเป็นอำเภอบางสะพาน
เมื่อปี พ.ศ.๒๔๖๐ ส่วนกำเนิดนพคุณเป็นชื่อตำบลหนึ่งในอำเภอนี้
แหล่งแร่ทองในอดีตอยู่ที่ตำบลร่อนทอง อำเภอบางสะพาน โดยเฉพาะที่บ้านป่าร่อน
มีการขุดทองกันมากที่สุดบริเวณห้วยจังหัน บริเวณที่มีการขุดทองมักจะมีชื่อว่า
เนินนำหน้า เพื่อเป็นที่สังเกตของผู้ขุดทอง
เนินทองคำมีทั้งหมด ๓๓ เนิน ทุกเนินมีชื่อหมด เช่น เนินม้า เนินไก่เขี่ย เนินยายบี้
ฯลฯ เนินทองคำได้ถูกขุดไปแล้ว ๓๑ เนิน ยังเหลืออีกสองเนิน ที่เจ้าของยังไม่เปิดให้ขุดคือ
เนินขี้เหล็ก และเนินหินแก้ว
ยังมีแหล่งร่อนแร่เหลืออยู่อีกหลายแห่งคือ
- ห้วยจังหัน
เป็นลำธารขนาดเล็ก มีต้นกำเนิดจากภูเขาห้วยจังหัน กว้าง ๓ - ๑๘ เมตร ยาวประมาณ
๔ กิโลเมตร ไหลมาบรรจบกับคลองใหญ่ ณ บริเวณหมู่บ้านห้วยจังหัน มีการทำทองมาไม่น้อยกว่า
๑๐๐ ปี เป็นแหล่งแร่ทองนพคุณ
- คลองใหญ่
เป็นแม่น้ำสายสำคัญของบางสะพาน ต้นกำเนิดจากเทือกเขาตะนาวศรี กว้างประมาณ
๖ - ๓๐ เมตร เป็นที่รวมของธารน้ำที่ไหลมารวมกันเป็นคลองขนาดใหญ่ แล้วไหลลงสู่อ่าวไทยบริเวณปากคลองบางสะพาน
คลองนี้เมื่อไหลผ่านหมู่บ้านจะมีชื่อเรียกแตกต่างกันไป เช่น เมื่อไหลผ่านหมู่บ้านห้วยจังหัน
ก็เรียกว่า ห้วยจังหัน
- คลองทอง
เกิดจากคลองใหญ่และห้วยจังหันไหลมาบรรจบกัน กว้างประมาณ ๓ - ๑๘ เมตร ยาวประมาณ
๔ กิโลเมตร ไหลผ่านเนินไก่เตี้ย และหมู่บ้านเกาะยายฉิม คลองทองมีประวัติการขุดพบแร่ทองคำมากเช่นเดียวกับห้วยจังหัน
|