กำแพงชั้นนอก  เป็นกำแพงดินมีคูน้ำขนานทั้งสองด้าน เรียกว่า คูในและคูนอก  ลักษณะกำแพงชั้นนอกเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า สันนิษฐานว่าสร้างในสมัยขอมที่เรียกว่า สมัยลพบุรี กำแพงชั้นนอกถูกรื้อลงเป็นถนนบ้าง สร้างอาคารพาณิชย์ที่เป็นตึกแถว และที่พักอาศัยบ้าง คงเหลือสภาพเดิมเป็นช่วง ๆ คูน้ำที่เหลือให้เห็นอยู่ทางทิศตะวันตกของสำนักงานป่าไม้จังหวัด เรียกว่า สระถลา  ได้ประกาศขึ้นทะเบียนโบราณสถานกำแพงเมือง คูเมืองสุรินทร เมื่อปี พ.ศ.๒๕๒๑  กำหนดพื้นที่ ๑๑ บริเวณ มีพื้นที่รวมประมาณ ๔๑๑ ไร่
                ชุมชนโบราณบ้านยะวึก  อยู่ในตำบลยะวึก อำเภอชุมพลบุรี  มีลักษณะเป็นเนินดิน มีคูน้ำคันดินล้อมรอบชั้นเดียว รูปร่างทรงกลมรี กว้างประมาณ ๑.๕ กิโลเมตร ยาวประมาณ ๒ กิโลเมตร  มีพื้นที่ประมาณ ๓ ตารางกิโลเมตร พบศาสนสถาน และมีหนองน้ำโดยรอบ ได้แก่ หนองอ้ายมนต์ หนองคู หนองกกใหญ่ และหนองโบสถ์  พบโบราณวัตถุเช่น พระพุทธรูป ใบเสมาหิน โครงกระดูก และเศษภาชนะดินเผา กระจายอยู่จำนวนมาก สันนิษฐานว่า น่าจะเป็นชุมชนโบราณสมัยทวารวดี และคงจะมีการอยู่อาศัยต่อเนื่องมาจนถึงปัจจุบัน
                ชุมชนโบราณบ้านช่างปี่  อยู่ที่บ้านช่างปี่ ตำบลช่างปี่ อำเภอศีขรภูมิ ลักษณะเป็นเนินดิน มีคูน้ำคันดินล้อมรอบชั้นเดียว ผังเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า กว้างประมาณ ๖๐๐ เมตร ยาวประมาณ ๑,๐๐๐ เมตร พบศาสนสถานเป็นปราสาทศิลาแลงหนึ่งหลัก มีสระน้ำขนาดใหญ่ (บาราย)  อยู่ทางด้านทิศตะวันออกของปราสาท พบวัตถุโบราณ เช่น เทวรูปหิน เครื่องประดับ เศษภาชนะดินเผา สันนิษฐานว่ามีอายุในสมัยลพบุรี อาจเป็นที่อยู่อาศัยมาตั้งแต่สมัยนั้นจนถึงปัจจุบัน
                - ชุมชนโบราณบ้านภูมิโปน  อยู่ในตำบลดม อำเภอสังขะ  มีคูน้ำคันดินล้อมรอบ มีศาสนสถานที่สร้างด้วยอิฐคือ ปราสาทภูมิโปน มีอายุอยู่ประมาณพุทธศตวรรษที่ ๑๑ - ๑๓  นับเป็นโบราณสถานที่เก่าแก่ที่สุด ในประเทศไทยตั้งอยู่กึ่งกลางเมือง
                ชุมชน ฯ แห่งนี้ ตั้งอยู่บริเวณเนินสูง  ทางฝั่งขวาของลำห้วยเสนง ห่างจากทิวเขาพนมดงรักไปทางทิศเหนือ ไม่ถึง ๒๐ กิโลเมตร ลักษณะกำแพงดินด้านทิศตะวันตก ยังคงสภาพเดิมไว้อย่างชัดเจน กำแพงดินนี้จะตีโค้งไปทางทิศใต้ และวกมาทางด้านหน้าปราสาท ทางทิศตะวันตก จรดกับคันดินของสระตา ซึ่งเป็นกลุ่มสระน้ำที่อยู่ทางทิศตะวันออกของปราสาท
                ชุมชน ฯ แห่งนี้น่าจะมีความเจริญขนาดเป็นนครรัฐ  เนื่องจากมีพื้นที่กว้างใหญ่มาก ปรากฎกลวิธีขุดสระน้ำหลายขนาด และกลวิธีสร้างความสวยงามของผังสระน้ำ เช่น ขุดสระซ้อนสระ ได้แก่ สระเล็กอยู่กลางสระใหญ่ เรียกว่า สระกนาล (สระกลาง)  สำหรับกลวิธีสร้างความสวยงามให้สระคล้ายอุทยาน ได้แก่ สระปรือ เป็นสระน้ำใหญ่มากยาวเกือบ ๑ กิโลเมตร  มีต้นไม้เป็นป่าอยู่กลางสระ
                ในพื้นที่ชมุชน ฯ ชั้นใน พบสระน้ำขนาดกว้างประมาณ ๔๐ เมตร ไม่ต่ำกว่า ๑๐ สระ กระจายอยู่ตามพื้นที่ทั่วไป การขุดคูเมืองด้านทิศตะวันตก และทิศตะวันตกเฉียงเหนือ มีแนวคันดินขนาดใหญ่ทอดตัวยาวเป็นเส้นตรง ไปยังลำห้วยเสน เป็นการบังคับให้ลำน้ำเปลี่ยนทิศทางเดิน  เพื่อให้น้ำไหลเข้าไปในพื้นที่ของชมุชน นอกจากนี้ยังมีการสร้างทำนบดินยาวเหยียดขวางทางเดินของน้ำ ชาวบ้านเรียกว่า หน็อกคัลย์ (ถนนขาด)  ส่วนในพื้นที่บริเวณที่ติดต่อกับชมุชนอื่น พบการออกแบบคูน้ำคันดิน เพื่อใช้น้ำร่วมกับชุมชนใกล้เคียง เช่น สระคลวก สระปรือ สระปรือเล็ก และสระหนองดม
                จากการพิจารณาลักษณะของชมุชน ฯ แห่งนี้ พบว่าผังเมืองมีลักษณะคล้ายเลขแปดอารบิค ด้านตะวันตกเป็นที่อยู่อาศัยของชมุชน ด้านทิศตะวันออกเป็นกลุ่มสระที่มีการใช้คูน้ำคันดินร่วมกัน นับว่าเป็นความฉลาดของคนในชุมชน ฯ  ที่คิดระบบชลประทานได้อย่างน่าพิศวง
                โบราณวัตถุที่พบได้แก่ศิลาจารึกอักษรปัลลวะและอักษรขอมโบราณ เศษภาชนะ เครื่องปั้นดินเผา เครื่องมือหินขัด และเครื่องประดับที่ทำด้วยแก้ว
                ความเจริญของชุมชน ฯ แห่งนี้น่าจะมีความเกี่ยวข้องกับศูนย์กลางอำนาจของอาณาจักรฟูนัน ซึ่งสันนิษฐานว่า อยู่บริเวณลุ่มแม่น้ำโขงตอนกลาง บริเวณปราสาทเมืองภู ในประเทศลาว

| ย้อนกลับ | บน | หน้าต่อไป |