ปล่องเหลี่ยม

ที่ตั้ง หมู่ที่ 10 บ้าน ปล่องเหลี่ยม ตำบล ท่าไม้ อำเภอ กระทุ่มแบน จังหวัด สมุทรสาคร เส้นทางเข้าสู่แหล่ง ใช้เส้นทางหลวงหมายเลข 3091 (สมุทรสาคร-กระทุ่มแบน) แล้วเลี้ยวซ้ายใช้
เส้นทางหลวงหมายเลข 4 ไปประมาณ 5 กม. เลี้ยวซ้ายเข้าถนนทางเข้าวัดเทียนดัด ตรงไปประมาณ 3 กม.ปล่องเหลี่ยมจะตั้งอยู่สุดถนนติดกับโรงเรียน

ประวัติ ปล่องเหลี่ยมเดิมเป็นปล่องไฟโรงงานน้ำตาล ในสมัยนั้นเรียกกันว่า " โรง***บนครชัยศรี " ( Nakon-Chei-See Factory ) ของ บริษัทน้ำตาลอินโดจีน ( IndoChinese Sugar Company Limited ) ประเทศอังกฤษ สร้างขึ้นในปี พ.ศ.2413 สมัยรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ 5) ซึ่งมี นายจอห์น คอสเตเกอร์ ( Jonn Costeker ) เป็นผู้จัดการทั่วไป นาย จี.เอฟ.ฮิกส์ เป็นผู้จัดการโรงงาน

โรงงานน้ำตาลอินโดจีนแห่งนี้นับว่าเป็นโรงงานเครื่องจักรไอน้ำขนาดใหญ่แห่งแรกในสยาม ในเดือนพฤศจิกายน พ.ศ.2413 มีการส่งเครื่องจักรจากอังกฤษเข้ามาใช้ในโรงงาน ซึ่งเป็นข่าวใหญ่ของกรุงเทพฯ ในสมัยนั้น หมอบรัดเล บันทึกไว้ในจดหมายเหตุบางกอกกาเลนดาร์ ( Bangkok Calendar ) ว่า 30 พฤศจิกายน เรือกลไฟ " ยูนา " ( Una ) ของอังกฤษ เข้ามาพร้อมกับเครื่องจักร ของโรงงานน้ำตาลอินโดจีน 14 ธันวาคม เริ่มติดตั้งเครื่องจักรของโรงน้ำตาลอินโดจีน มีการเฉลิมฉลองกันตาม สมควร

โรงงานน้ำตาลอินโดจีนเป็นโรงงานอุตสาหกรรมที่ทันสมัย มีวิศวกรโรงงาน 6 คน ผู้ช่วย วิศวกร 4 คน เจ้าหน้าที่แผนกขนส่ง 1 คน และเจ้าหน้าที่ประจำรถไถเครื่องจักรไอน้ำ (Steam Ploughs) 1 คน นอกจากนี้ยังมีคนงานจีนอีกจำนวนกว่า 3,000 คน ซึ่งมากกว่าโรง***บเล็กๆ แบบชาวบ้านแต่เดิมหลายสิบเท่า จึงทำให้ได้รับความสนใจจากพระมหากษัตริย์ พระบรมวงศานุวงศ์ และข้าราชการชั้น ผู้ใหญ่เสด็จและเดินทางมาเยี่ยมชมโรงงาน จดหมายเหตุสยามรีโปสิตารี (Siam Repository) ของหมอ สมิท บันทึกไว้ว่าทั้ง สมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว กรมพระราชวังบวรวิไชยชาญ (วังหน้า) และ สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ ( ช่วง บุนนาค ) ล้วนแล้วแต่ได้เคยเสด็จมาเยี่ยมชมโรงงาน แห่งนี้

ปัจจัยหลักที่ทำให้มีการก่อสร้างโรงงานอุตสาหกรรมที่เกี่ยวข้องกับการผลิตน้ำตาลขึ้นในบริเวณลุ่มน้ำท่าจีนนี้ สืบเนื่องจากภายหลังจากการทำสนธิสัญญาเบอร์นีกับอังกฤษในสมัยรัชกาลที่ 3 น้ำตาลได้กลายมาเป็นสินค้าออกที่สำคัญ พื้นที่ในแถบลุ่มแม่น้ำนครชัยศรีซึ่งมีความอุดมสมบูรณ์จึงเป็น พื้นที่เกษตรกรรมแหล่งเพาะปลูกอ้อยขนาดใหญ่ ดังนั้นจึงมีโรงงาน***บอ้อยทำน้ำตาลจำนวนมากมาตั้งดำเนินกิจการอยู่ ปัจจุบันยังคงมีชื่อหมู่บ้าน และชื่อคลองปรากฏอยู่เช่น "บ้านโรง***บ" "คลองบ้าน อ้อมโรง***บ" เป็นต้น ซึ่งโรงงานเหล่านี้ล้วนแล้วแต่ตั้งอยู่ในพื้นที่ริมแม่น้ำท่าจีนหรือลำคลองขนาดใหญ่ ซึ่งเป็นเส้นทางคมนาคมหลักที่สำคัญในการขนส่งสินค้าอ้อยหรือน้ำตาล

ลักษณะการดำเนินกิจการของโรงงานน้ำตาลอินโดจีน เริ่มต้นด้วยการทำสัญญาระหว่างตัวแทนของบริษัทกับรัฐบาลสยาม สัญญามีใจความว่า รัฐบาลสยามอนุญาตให้บริษัทน้ำตาลอินโดจีนจัดตั้งโรงงานน้ำตาลทรายในบริเวณฝั่งขวาของแม่น้ำท่าจีน ตำบลดอนกระดี อำเภอตลาดใหม่ เมืองนครชัยศรี ( ปัจจุบันคือ ตำบลท่าไม้ อำเภอกระทุ่มแบน จังหวัดสมุทรสาคร ) บริษัทมีสิทธิจับจองที่ดินเพื่อปลูกอ้อยและตั้งโรงงานไม่น้อยกว่าสามพันไร่ โดยบริษัทจะซื้อที่ดินจากราษฎรที่ครอบครองอยู่ตามราคาที่สมควร และเสียภาษีที่ดินตามราคาปกติ การปลูกอ้อยนั้นบริษัทได้จัดการแบ่งที่ดินออกเป็นแปลงเพาะปลูกขนาดย่อยๆ 20 แปลง แต่ละแปลงมีการตัดถนนผ่านเข้าไป เพื่อประโยชน์ในการใช้เครื่องจักรทำงานในไร่อ้อยและการลำเลียงอ้อยจากแปลงปลูกมายังโรงงานโดยเกวียนเป็นพาหนะหลัก

ในระยะต่อมาความต้องการน้ำตาลจากประเทศสยามลดลง ข้าว เป็นสินค้าที่สำคัญเพิ่มมากขึ้น ประกอบกับน้ำตาลจากต่างประเทศมีคุณภาพดีกว่า ชาวสยามจึงหันไปปลูกข้าวเพื่อการส่งออก แทน ทำให้โรงงานน้ำตาลในแถบนี้ลดปริมาณการผลิตลงและล้มเลิกไปในที่สุด เช่นเดียวกับโรงงานน้ำ ตาลอินโดจีนในราวปี พ.ศ.2418 หรือห้าปีหลังจากเริ่มดำเนินการก็ได้หยุดกิจการลงเช่นกัน

หลักฐานทางด้าน โบราณคดี

ปล่องไฟและฐานอาคารโรงงาน ลักษณะของปล่องไฟเป็นปล่องแปดเหลี่ยมก่ออิฐถือปูน ตั้งอยู่บนฐานสี่เหลี่ยม ขนาดความกว้างด้านละ 4 เมตร ความสูง 2 เมตร ตัวปล่องความสูงประมาณ 30 เมตร สอบเข้าหากันเล็กน้อย บริเวณพื้นที่ที่ติดกับแม่น้ำท่าจีนปรากฏซากฐานอาคารรูปสี่เหลี่ยมก่อ อิฐสอปูน ปัจจุบันถูกน้ำเซาะตลิ่งพังทำให้ฐานอาคารดังกล่าวจมอยู่ในแม่น้ำท่าจีน เนื่องจากบริเวณดัง กล่าวนั้นเป็นท้องคุ้ง นอกจากนี้ชาวบ้านยังบอกเล่าว่า เคยพบเห็นปล่องไฟซึ่งเป็นโลหะทรงกลมจมอยู่ในแม่น้ำเช่นเดียวกัน เดิมปล่องเหลี่ยมนี้ตั้งอยู่ห่างจากฝั่งแม่น้ำท่าจีนประมาณ 40 เมตร ปัจจุบันระยะห่างระหว่างตัวปล่องไฟกับแม่น้ำเหลืออยู่เพียง 14 เมตร