สุพรรณบุรี เมืองหน้าด่านสำคัญในสมัยกรุงศรีอยุธยา เป็นดินแดนของนิยายอมตะเรื่อง "ขุนช้าง ขุนแผน" เป็นนิยายรักของ ๑ หญิง ๒ ชาย เป็นเมืองที่สมเด็จพระนเรศวรมหาราช ทรงกระทำยุทธหัตถี มีชัยชนะเหนือพระมหาอุปราชาแห่งพม่า ซึ่งเป็นผลให้กรุงศรีอยุธยาดำรงความเป็นเอกราชต่อมาอีกกว่าร้อยปี และในปัจจุบันสุพรรณบุรี (อำเภอเมืองฯ) คือเมืองที่ถนนหนทาง สะอาด เป็นระเบียบเรียบร้อย งดงามน่าจะยิ่งกว่าอำเภอใด ๆ ของไทยเลยทีเดียว
            ตามตำนานประวัติของเมืองสุพรรณบุรี เป็นเมืองเก่าแก่ มีชุมชน มีความเจริญมาตั้งแต่สมัยทวาราวดี ตำนานกล่าวว่าผู้สร้างเมืองสุพรรณบุรี คือ "พระยาพาน" ได้สร้างเมืองขึ้นที่ริมฝั่งแม่น้ำท่าจีนหรือแม่น้ำสุพรรณบุรี (แม่น้ำเดียวกันแต่มีหลายชื่อ แล้วแต่ว่าจะผ่านที่ใด) ได้สร้างเมืองขึ้นที่บริเวณบ้านรั้วใหญ่ เมื่อประมาณปี พ.ศ.๑๔๒๐ - ๑๔๒๕ (พระธาตุจอมกิติ ที่เชียงแสน พ.ศ.๑๔๘๓) ตั้งชื่อเมืองนี้ว่า เมืองพันธุมบุรี แล้วต่อมาจึงได้เพี้ยนไปเป็นเมืองสองพันบุรี และมาเป็นสุพรรณบุรีในทุกวันนี้
            ในพงศาวดารเหนือกล่าวว่า "พระเจ้ากาแต" เชื้อสายไทยที่มาจากเมืองมอญ ได้มาเสวยราชย์อยู่ที่เมืองอู่ทอง แล้วได้มาบูรณะเมืองพันธุมบุรี ซึ่งเมืองนี้เป็นเมืองร้างมากว่าสองร้อยปีแล้ว (หลังพระยาพานครองเมือง) เมื่อบูรณะแล้วก็ได้บูรณะพระวัดป่าเลไลยก์ในปัจจุบัน หรือเวลานั้นเรียกว่า วัดลานมะขวิด เมื่อบูรณะแล้วก็มีข้าราชการและชาวเมืองมีจิตศรัทธาได้ออกบวชกันถึง ๒ พันคน เป็นผลให้เมืองพันธุมบุรี ที่พระเจ้ากาแต บูรณะกลายชื่อมาเป็น "เมืองสองพันบุรี" แล้วน่าจะเพี้ยนมาเป็นสุพรรณบุรี เป็นอีกเหตุผลหนึ่งของชื่อเมืองในปัจจุบัน
            เมืองสุพรรณบุรีเป็นหัวเมืองใหญ่ เคยเป็นถึงเมืองลูกหลวง เมื่อพระเจ้าอู่ทอง หรือพระรามาธิบดีที่ ๑ ได้เป็นปฐมกษัตริย์ของกรุงศรีอยุธยา เมื่อ พ.ศ.๑๘๙๓ ได้โปรด ฯ ให้พี่ของพระมเหสีคือ "ขุนหลวงพะงั่ว" ไปครองเมืองสุพรรณบุรี (ท่านผู้นี้ต่อมากลับมาเป็นกษัตริย์ครองกรุงศรีอยุธยา ) เมืองสุพรรณบุรีเป็นเมืองหน้าด่านมาตลอดสมัยกรุงศรีอยุธยาตอนต้น แต่เมื่อสงครามไทยกับพม่าเกิดขึ้น สุพรรณบุรีก็กลับเป็นเมืองหน้าด่านอีกครั้งหนึ่งและในปี พ.ศ.๒๑๓๕ ก็เกิดสงครามยุทธหัตถีที่ยิ่งใหญ่
            สมัยรัชกาลที่ ๕  เปลี่ยนแปลงการปกครองเป็นแบบมณฑลเทศาภิบาล เมืองสุพรรณบุรี รวมอยู่ในมณฑลนครชัยศรี อันมีเมือง นครชัยศรี สุพรรณบุรี และสมุทรสาคร ต่อมาระหว่างปี พ.ศ.๒๔๓๘ จนถึง พ.ศ.๒๔๕๖ ได้ทยอยเปลี่ยนชื่อเมืองมาเป็นจังหวัด สุพรรณบุรีจึงกลายเป็นจังหวัดสุพรรณบุรีตั้งแต่นั้นมา
            ตัวเมืองสุพรรณบุรี  ดั้งเดิมอยู่บนฝั่งตะวันตกของแม่น้ำท่าจีนตรงตำบลรั้วใหญ่ มีแนวกำแพงเมืองเก่าปรากฏอยู่ แต่มารื้อทิ้งเสียในสมัยสมเด็จพระมหาจักรพรรดิ์ ประสงค์มิให้กลายเป็นที่มั่นของข้าศึก ส่วนที่ตั้งเมืองในปัจจุบัน สันนิษฐานว่า ย้ายมาตั้งที่ตำบลท่าพี่เลี้ยงในรัชสมัยของรัชกาลที่ ๑ "จบตำนานฉบับย่อ"
            ผมไปเที่ยวสุพรรณบุรีหลังจากที่ไม่ได้ไปมาหลายปี ไปแล้วก็ตกใจว่าทำไมเจริญมากขนาดนี้ นามผู้สร้างความเจริญให้แก่เมืองคือ นามท่านบรรหาร พบเห็นได้ทั่วไปว่าท่านเป็นผู้นำในการพัฒนา หรือหางบประมาณมาให้ เห็นแล้วก็ชื่นใจแทนชาวเมืองสุพรรณบุรี ในวันที่ผมกลับมาหนนี้เจริญมาก ข้อสำคัญคือความสะอาดของเทศบาลเมืองสุพรรณ ฯ ยกนิ้วให้ทั้งมือเลยทีเดียวว่าสะอาดจริง ๆ ผมเดินทางรอบประเทศไทยมาหลายรอบ และเดินทางด้วยการขับรถเองด้วย จึงเห็นรายละเอียดต่าง ๆ มาก ทุกจังหวัดไปมาแล้วแต่ไม่กล้ายืนยันว่าครบทุกอำเภอหรือเปล่า เพราะอำเภอเกิดใหม่มีมาก และเกิดเร็วด้วย จึงพอกล้ายืนยันว่า อำเภอเมืองสุพรรณบุรี สะอาด เรียบร้อย มีความเป็นระเบียบสูง เกาะกลางถนนปลูกหญ้าเอาไว้เขียวชะอุ่ม  ตัดพื้นหญ้าเรียบปลูกไม้ดอก ไม้ประดับสีสด ออกดอกสวย ขยะมูลฝอยตามท้องถนนหายาก มหาดไทย ไม่ลองประกวดในพื้นที่อำเภอเมืองทั่วประเทศสักที หรือตั้งกรรมการไปตรวจให้คะแนนแต่อย่าไปแจ้งล่วงหน้า สงสัยว่าสุพรรณบุรีจะมาลำดับหนึ่ง
            ผมไปจากบ้านลาดพร้าว ก็ตัดออกสี่แยกเกษตรที่เดี๋ยวนี้จากบ้านผมไปง่ายมาก เพราะสามแยกเกษตรศาสตร์นั้นกลายเป็นสี่แยกเพราะถนนนวมินทร์ วิ่งข้ามถนนงามวงศ์วานไปออกถนนบางบัวทอง - สุพรรณบุรี ระยะทางประมาณ ๑๐๐ กิโลเมตร ไปผ่านอำเภอบางปลาม้า (มื้อกลางวันจะพามาชิมอาหารที่นี่) ประมาณหลักกิโลเมตร ๘๖.๕ เลยต่อไปประมาณหลักกิโลเมตร ๙๐ จะถึงสี่แยก ที่สี่แยกนี้หากมองทางขวาจะเห็น "ชลอม" ยักษ์ ตั้งเด่นอยู่หน้าตลาดซึ่งเป็นศูนย์ของดีเมืองสุพรรณบุรี ซึ่งการก่อสร้างยังไม่เรียบร้อยนัก มีอาคารถาวรอยู่ ๒ หลัง นอกนั้นกางเต้นท์ขายของ ต้นไม้ใหญ่ยังไม่มี จึงยังขาดความร่มรื่น แต่ของดีก็มีขายแยะเหมือนกัน ผมจะกลับมาแวะตอนกลับจากเที่ยวในเมืองแล้ว หากเลี้ยวซ้ายที่สี่แยกนี้จะเข้าไปยังวัดโพธิ์คอย ซึ่งที่วัดนี้ร่มรื่นดีแท้ น่าจะยกศูนย์ของดีมาไว้ในบริเวณวัด เพราะร่มดีเหลือเกิน วัดนี้มีอุโบสถอยู่กลางน้ำ ในน้ำมีปลามากเป็นวังมัจฉา ปลาตัวโตยังกับเด็กอายุสัก ๓ เดือนมากมาย ซื้ออาหารปลาของวัดให้เป็นทานได้ ภายในโบสถ์วัดโพธิ์คอยมีวัตถุมงคลจำหน่าย แต่ผมว่าแปลกหรือน่าชม ก็ไม่แน่ใจที่ทางวัดได้สร้างรูปเหมือนของพระสุพรรณกัลยา พระพี่นางของสมเด็จพระนเรศวรมหาราช ขนาดเท่าคนจริง ๆ ประทับยืนอยู่ในโบสถ์ ทางด้านซ้ายของพระพุทธรูปที่เป็นพระประธานของอุโบสถ รูปเหมือนสตรีอยู่ในอุโบสถ ไม่ทราบว่าถูกหรือผิด แต่ก็มีคนไปกราบไหว้บูชากัน
            จากสี่แยกวัดโพธิ์คอย ต่อไปอีกไม่กี่กิโลเมตร ก็จะถึงทางแยกซ้ายเข้าตัวเมืองสุพรรณบุรี หากวิ่งตรงเรื่อยไปจนถึงสี่แยกมีไฟสัญญาณ ถ้าเลี้ยวซ้ายจะเข้าเมือง หากตรงต่อไปจะข้ามสะพานข้ามแม่น้ำท่าจีน พอลงสะพานวิ่งต่อไปตามถนนสายนี้คือสาย ๓๒๑ จะผ่านโบราณสถานมากมายหลายแห่ง เรียกว่ามีเวลาครึ่งวันเที่ยวกันในถนนสายเดียวนี่แหละหมดเวลาพอดี ไม่หมดเปล่าหิวด้วย เพราะมีหลายแห่งและผมต้องย้อนกลับมากินอาหารที่ร้านกุ่ยหมง ที่บางปลาม้า กินแล้วกลับบ้านเลย จึงขอนำเที่ยวไว้บนถนนสายเดียวนี่แหละ จะให้ดีหากท่านกะเที่ยวสุพรรณบุรีให้ทั่ว "พอสมควร" ต้องค้างสัก ๑ - ๒ คืน เดี๋ยวนี้มีโรงแรมดี ๆ หลายแห่งแต่ยังไม่เคยพักสักที แล้วจะไปสำรวจใหม่เอามาเล่าให้ท่านฟัง รวมทั้งสถานที่ท่องเที่ยวในอำเภออื่น ๆ ของสุพรรณบุรีด้วย ผมไปมาแล้วทุกอำเภอแต่ห่างไปนานกลัวจะพาท่านไปหลงทาง หลงเพราะความเจริญของเมืองสุพรรณ ฯ
            ผมเริ่มต้นที่ศาลากลางจังหวัด ตรงกันข้ามคือพิพิธภัณฑ์สถานแห่งชาติชาวนาไทย ได้รวบรวมเครื่องมือและอุปกรณ์ต่าง ๆ ที่สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช ได้ทรงใช้ทำปุ๋ยหมัก หว่าน เก็บเกี่ยวข้าวด้วยพระองค์เอง ณ แปลงสาธิต บึงไผ่แขก ตำบลดอนโพธิ์ทอง เมื่อ พ.ศ.๒๕๒๙ เมื่อข้ามสะพานข้ามแม่น้ำท่าจีนมาแล้ว ถ้าเลี้ยวขวาจะมีโบราณสถานที่สำคัญคือ
            วัดพระศรีรัตนมหาธาตุ  แยกจากถนนไปประมาณ ๓๐๐ เมตร ในสมัยก่อนถือว่าวัดนี้คือ ศูนย์กลางของเมืองสุพรรณบุรี เป็นวัดคู่บ้านคู่เมืองมีอายุไม่ต่ำกว่า ๖๐๐ ปี ปรางค์องค์ประธานเป็นที่ประดิษฐานพระบรมสารีริกธาตุไว้ พระพิมพ์ที่ลือลั่นเป็นพระในชุดเบญจภาคี คือพระพิมพ์ผงสุพรรณบุรี ที่โด่งดังก็ได้จากกรุวัดพระศรีรัตนมหาธาตุนี้
            อนึ่งให้สังเกตว่า จังหวัดที่เคยเป็นเมืองใหญ่ เมืองสำคัญ หรือเมืองหลวงมาตั้งแต่สมัยโบราณนั้นมักจะต้องมีวัดพระบรมธาตุ หรือ วัดพระศรีรัตนมหาธาตุ เช่น ลพบุรี กำแพงเพชร นครศรีธรรมราช สุพรรณบุรี และอีกหลายเมือง มีพระปรางค์ที่ประดิษฐานพระบรมสารีริกธาตุ จึงเป็นเครื่องยืนยันว่า สุพรรณบุรีเป็นเมืองสำคัญมาตั้งแต่อดีตกาล
            วัดแค  เลยวัดพระธาตุเข้าไป เป็นวัดเก่าแก่ปรากฏชื่อในวรรณคดี ขุนช้าง ขุนปแผน ภายในวัดมีต้นมะขามยักษ์ โคนต้นวัดได้ประมาณ ๑๐ เมตร เชื่อกันว่า ขุนแผนได้เรียนวิชาเสกใบมะขามให้เป็น ตัวต่อ ตัวแตน โดยเสกใบมะขามของต้นนี้และอาจารย์ผู้ประสิทธิ์ประสาทวิชาให้คือ พระอาจารย์คง และทางจังหวัดยังได้สร้างเรือนไทยโบราณ เรียกว่า คุ้มขุนแผน ไว้ใกล้กับต้นมะขามยักษ์ด้วย
            วัดพระลอย  มีอุโบสถจัตุรมุขใหญ่ มีพระพุทธนวราชมงคล และพระพุทธรูปเนื้อหินทรายปางต่าง ๆ ที่เก่าแก่มาก หน้าวัดเป็นอุทยานมัจฉา ปลาตัวโต ๆ มากมายหลายชนิด
            วัดหน่อพุทธางกูร  ในอุโบสถหลังเก่า มีภาพจิตรกรรมฝาผนัง เกี่ยวกับพุทธประวัติที่มีความงดงามยิ่ง
            วัดพระนอน  มีอุทยานมัจฉา มีพระนอนเป็นพระพุทธรูปลักษณะแปลกคือ ประทับนอนหงายขนาดองค์โตเท่าคนโบราณ มีลักษณะเหมือนกับพระพุทธรูปนอนที่เมืองกุสินารา สถานที่ประนิพพานของพระพุทธองค์ในประเทศอินเดีย
            วัดต่าง ๆ ที่เล่ามานี้ล้วนอยู่ริมแม่น้ำท่าจีน ลงสะพานแล้วเลี้ยวขวาเรียงไปตามลำดับทั้งสิ้น และหากเลี้ยวขวาก่อนขึ้นสะพาน เลาะริมน้ำไปเช่นกันจะมีอีกวัดหนึ่งคือ วัดสุวรรณภูมิ มีพิพิธภัณฑ์ที่เก็บโบราณวัตถุและมีบาตร "สังคโลก" ซึ่งในประเทศไทยมีเพียงชิ้นเดียวเท่านั้น
            ทีนี้หากลงสะพานข้ามแม่น้ำแล้วเลี้ยวซ้ายมาตามถนนขุนช้างบ้าง ก็มีโบราณสถานที่สำคัญคือ
            วัดประตูสาร  มีจิตรกรรมฝาผนัง พุทธประวัติ ฝีมือช่างหลวง และแปลกที่ยังมีจิตรกรรมที่เขียนไว้บนพื้นไม้เป็นแผ่น ๆ เกี่ยวกับพุทธประวัติและมหาชาติ เหมือนลอกมาจากในโบสถ์ที่เป็นฝีมือช่างหลวงเก็บไว้ในวิหาร
            วัดพระรูป  เกจิอาจารย์องค์สำคัญของสุพรรณบุรี ในปัจจุบันอยู่ที่วัดนี้ คือหลวงพ่อดี วัดพระรูป วัดนี้มีพระพุทธรูปสำคัญปางไสยาสน์ ที่ชาวบ้านเรียกว่า เณรแก้ว เป็นพระนอนที่ว่ากันกันว่าพระพักตร์งามที่สุด
            กลับออกมายังถนนสาย ๓๒๑ หรือมาลัยแมนกันใหม่ เมื่อข้ามสะพานมาแล้ว หากตรงไปเลยจะผ่านศาลหลักเมือง แยกขวาจากถนนเข้าไปหน่อยหนึ่ง ตรงต่อไปจะถึงวัดสำคัญคือ วัดป่าเลไลยก์ หรือวัดลานมะขวิด ซึ่งในวิหารประดิษฐาน "พระป่าเลไลยก์" องค์มหึมา พระพุทธรูปประทับนั่ง องค์ของท่านโตเกือบจะเต็มพระอุโบสถ ไปสุพรรณบุรีจะกี่ครั้งก็ตาม หากเป็นชาวพุทธแล้วอย่าผ่านเลยไปเป็นอันขาด แวะกราบไหว้นมัสการหลวงพ่อโตวัดป่าองค์นี้ทุกครั้งจะเจริญ ในตำนานพุทธเจดีย์ของสมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงกล่าวไว้ว่า
            "พระพุทธรูปป่าเลไลยก์องค์ใหญ่ที่เมืองสุพรรณบุรี เดิมก็สร้างแบบทวาราวดี เป็นปางประทานปฐมเทศนา ครั้นนานมาหักพังมาปฏิสังขรณ์ในสมัยลังกาวงศ์ จึงแปลงเป็นพระป่าเลไลยก์..."
            ในรัชสมัยของรัชกาลที่ ๔ โปรดเกล้า ฯ ให้บูรณะวัดป่าเลไลยก์อีกครั้งหนึ่ง จึงปรากฏเครื่องหมาย "พระมหามงกุฎอยู่ระหว่างฉัตรคู่" ที่หน้าบันพระวิหารพระป่าเลไลยก์ องค์พระป่า ฯ สูงถึง ๒๓.๕ เมตร มีงานเทศกาลไหว้พระป่าปีละ ๒ ครั้ง คือวันขึ้น ๖ - ๘ ค่ำ เดือน ๑๒ และกลางเดือน ๕ ตอนสงกรานต์
            วัดป่าในปัจจุบันได้รับการบูรณะงดงามไปหมดตั้งแต่หลังคาพระอุโบสถ หลังคาวิหารมาจนถึงพื้นดินเลยทีเดียว เรียกว่าไม่ได้ไปมาหลายปี ไปเห็นแล้วแปลกตาแปลกใจจริง ๆ
            แหล่งพาเที่ยวในอำเภอเมือง แหล่งสุดท้ายคงพาเที่ยวได้แค่นี้ เพราะเริ่มหิวข้าวแล้วจะต้องกลับไปกินที่ร้าน กุ่ยหมง ที่บางปลาม้า ซึ่งตั้งใจเอาไว้ว่าวันนี้จะมากินกุ้งทอดเกลือ