ดนตรีและนาฏศิลป์

           จังหวัดสมุทรสงครามได้ชื่อว่าเมืองดนตรี จะเห็นได้จากเพลงไทยเดิมแขกมอญบางช้าง จากอดีตถึงปัจจุบันได้ให้กำเนิดนักดนตรีที่มีชื่อเสียงระดับประเทศหลายท่าน เช่น หลวงประดิษฐ์ไพเราะ (ศร  ศิลปบรรเลง)   เอื้อ  สุนทรสนาน   ดร.อุทิศ  นาคสวัสดิ์
           เพลงแขกมอญบางช้าง  เป็นเพลงไทยเดิม ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว  ครูหน่าย บ้านอยู่ข้างวัดพระยาญาติ (ปากง่าม) ตำบลบางช้าง อำเภออัมพวา เป็นผู้มีฝีมือและชื่อเสียงทางด้านดนตรีไทย ได้สอนทำนองเพลงสองชั้นให้ศิษย์ไว้ ชื่อเพลงบางช้าง มีอยู่สองเพลงคือ เพลงใบ้คลั่งบางช้าง และเพลงแขกมอญบางช้าง
           ส่วนทำนองเพลงแขกมอญบางช้างสามชั้นนั้นพระประดิษฐ์ไพเราะ (มี  ดุริยางกูร) เป็นผู้แต่ง มีความหมายคล้ายจะฝากความรักความอาลัยในอดีตไว้ข้างวัดพวงมาลัย อำเภอเมือง ฯ เคยมีตำหนักภาโณทยานของสมเด็จเจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ กรมพระยาภาณุพันธุ์วงศ์วรเดช ปลูกไว้เพื่อพักผ่อน มักโปรดให้นำวงปี่พาทย์วงบางแพของนายปน  นิลวงศ์ มาบรรเลง
           อีกตำหนักหนึ่งคือตำหนักอัมพวาของสมเด็จเจ้าฟ้าบริพัตรสุขุมพันธ์ กรมพระนครสวรรค์วรพินิต มักโปรดให้นำวงปี่พาทย์อัมพวาของนายลวด  นิลวงศ์ มาบรรเลงประชัน
           ปัจจุบัน จังหวัดสมุทรสงครามยังคงเอกลักษณ์ของศิลปะแขนงนี้อยู่ ด้วยวงปี่พาทย์อีกหลายวง ยังคงสืบทอดมรดกมาถึงปัจจุบัน เช่น วงไพรบรรเลง มิตรบรรเลง ดาวดึงส์ศิลป์ ฯลฯ มีชมรมอนุรักษ์ดนตรีไทย แสดงให้เห็นว่าในอดีต ดนตรีไทยของจังหวัดสมุทรสงคราม เคยมีชื่อเสียงโด่งดังมาก่อนแล้ว
           มูลนิธิพระบรมราชานุสรณ์พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยหรือมูลนิธิ ร.๒ ได้ดำเนินโครงการสืบทอดมรดกวัฒนธรรมด้านนาฏศิลป์ คีตศิลป์และดุริยางคศิลป์ เป็นหลักสูตรพิเศษเพื่อปลูกฝังเยาวชนในท้องถิ่นให้เห็นคุณค่าของศิลปวัฒนธรรมไทย เปิดสอนวิชาโขน ละครไทย ขับร้องเพลงไทยเดิม ดนตรีไทย (เครื่องสายและปี่พาทย์)  โครงการนี้ดำเนินมาตั้งแต่ปี พ.ศ.๒๕๓๓
ศาสนพิธี พิธีกรรม ความเชื่อ
           ชาวสมุทรสงครามเป็นพุทธศาสนิกชนประมาณร้อยละ ๙๖  เป็นคริสตศาสนิกชนประมาณร้อยละ ๓ และเป็นอิสลามิกชนประมาณร้อยละ ๑
           จังหวัดสมุทรสงครามมีวัดอยู่ ๑๐๙ วัด เป็นฝ่ายมหานิกาย ๑๐๒ วัด ฝ่ายธรรมยุติ ๗ วัด มีศาสนสถานของคริสต์อยู่สองแห่งคือ วัดพระแม่บังเกิด (อาสนวิหารมารีสมภพ) ที่บางนกแขวกและวัดนักบุญยาโกบที่แม่กลอง ส่วนศาสนสถานของศาสนาอิสลามมีอยู่เพียงแห่งเดียวคือ มัสยิดดำรงอิสลาม ตำบลปลายโพงพาง
           พิธีกรรมทางศาสนาพุทธและศาสนาพราหมณ์  พิธีกรรมของไทยแต่โบราณจะมีการทำพิธีอยู่สองอย่างคือ ทำตามคติพระพุทธศาสนาเรียกว่า พิธีสงฆ์ และทำตามคติของพราหมณ์เรียกว่า พิธีพราหมณ์
           พิธีกรรมส่วนใหญ่จะทำตามคติทางพระพุทธศาสนา และมีพิธีพราหมณ์เข้าไปเกี่ยวข้องด้วยเช่น การทำขวัญนาค งานมงคลสมรส การประกอบพิธีกรรมในวันสำคัญทางพระพุทธศาสนา เช่น การตักบาตรเทโว การแห่เทียนพรรษาในวันเข้าพรรษา การถวายผ้าอาบน้ำฝน การถวายผ้าจำนำพรรษา การถวายสังฆทาน ฯลฯ
           พิธีกรรมความเชื่อของคนไทยเชื้อสายมอญ  ชาวมอญได้อพยพเข้ามาตั้งถิ่นฐานในบริเวณลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยา และแม่น้ำแม่กลองเพราะภัยสงคราม และต้องหาแหล่งทำกินที่อุดมสมบูรณ์ มีการอพยพเข้าสู่ประเทศไทยหลายครั้ง ครั้งที่สำคัญมีอยู่แปดครั้งคือ สมัยอยุธยาห้าครั้ง สมัยรัตนธนบุรีหนึ่งครั้ง และสมัยรัตนโกสินทรตอนต้นสองครั้ง
           ตามประวัติศาสตร์ มอญได้ตั้งถิ่นฐานอยู่ในพม่าตั้งแต่ก่อนพุทธกาล และเคยสถาปนาอาณาจักรมอญในบริเวณพม่าตอนกลาง ในที่ราบลุ่มแม่น้ำอิรวดี ซึ่งเป็นอู่ข้าวอู่น้ำและมีเมืองท่าออกสู่ทะเลทำการค้ากับต่างถิ่นได้ จึงมักถูกพม่าซึ่งอยู่ในพื้นที่ตอนบนเข้ามารุกรานอยู่บ่อย ๆ  และผนวกไว้ในอาณาจักรพม่าได้หลายคราว เช่นในช่วงปี พ.ศ.๑๖๐๐ - ๑๘๓๐ มอญตกอยู่ในอำนาจของอาณาจักรพุกาม พ.ศ.๒๐๒๘ - ๒๒๘๓ ตกอยู่ในการปกครองของพม่าและในปี พ.ศ.๒๓๐๐ มอญถูกพม่าผนวกไว้เป็นส่วนหนึ่งของพม่าจนถึงปัจจุบัน
           มีการอพยพของชาวมอญเข้าสู่ประเทศไทยในสมัยอยุธยาห้าครั้งคือ
               ครั้งที่หนึ่ง  ในรัชสมัยสมเด็จพระมหาธรรมราชา  ระหว่างปี พ.ศ.๒๑๑๒ - ๒๑๓๓
               ครั้งที่สอง  ในรัชสมัยสมเด็จพระนเรศวรมหาราช  ระหว่างปี พ.ศ.๒๑๓๓ - ๒๑๔๘
               ครั้งที่สาม  ในรัชสมัยสมเด็จพระเจ้าปราสาททอง  ระหว่างปี พ.ศ.๒๑๗๓ - ๒๑๙๘
               ครั้งที่สี่   ในรัชสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช ระหว่างปี พ.ศ.๒๑๙๙ - ๒๒๓๑
               ครั้งที่ห้า  ในรัชสมัยสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ  ระหว่างปี พ.ศ.๒๒๗๕ - ๒๓๐๑
           การอพยพที่อาจเข้ามาตั้งถิ่นฐานที่จังหวัดสมุทรสงครามครั้งหนึ่งคือ สมัยธนบุรี พระยาเจ่งพาครัวมอญเข้ามาเมื่อปี พ.ศ.๒๓๑๗ และในสมัยรัตนโกสินทรสมิงสอดเบา ได้อพยพครัวมอญจากเมืองเมาะตะมะ ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ระหว่างปี พ.ศ.๒๓๕๗ - ๒๓๕๘
           เส้นทางอพยพเข้าสู่ประเทศไทยมีอยู่หลายเส้นทางด้วยกันคือ ทางด่านเจดีย์สามองค์ จังหวัดกาญจนบุรี ทางด่านแม่ละเมา จังหวัดตาก ทางจังหวัดเชียงใหม่ และทางจังหวัดอุทัยธานี
           การตั้งถิ่นฐานส่วนใหญ่มักจะอยู่ตามริมน้ำ โดยเฉพาะสองฝั่งแม่น้ำเจ้าพระยาตอนเหนือกรุงเทพ ฯ ขึ้นไป และตามริมฝั่งแม่น้ำแม่กลอง
           สำหรับในเขตจังหวัดสมุทรสงครามได้มาตั้งชุมชนอยู่ที่ตำบลบางจะเกร็ง และตำบลบางเรือหัก เป็นพวกที่มาจากเมืองหงสาวดี โดยเข้ามาทางด่านเจดีย์สามองค์ แล้วล่องมาตามลำน้ำแม่กลอง กระจายกันอยู่ตามริมฝั่งแม่น้ำ เช่น บ้านโป่ง โพธาราม จังหวัดราชบุรี ต่อลงไปถึงอำเภออัมพวา และปากอ่าวแม่กลอง ทางการได้กำหนดเขตที่อยู่ให้เพื่อความสะดวกในการควบคุมดูแล ชาวมอญจึงแบ่งส่วนหนึ่งเป็นที่อยู่อาศัย อีกส่วนหนึ่งสร้างวัดคือ วัดศรัทธารามในปัจจุบัน วัดศรัทธารามยังมีการสวดอภิธรรมแบบมอญอยู่
           ชาวมอญนับถือ ผี ปู่ ย่า ตา ยาย และผีเรือน การนับถือผีจะต้องรับกันเป็นทอด ๆ จากบรรพบุรษ ผู้มีหน้าที่รับคือ บุตรชายคนหัวปีของตระกูล บุตรหญิงรับไม่ได้ เมื่อถึงคราวพิธีรำผีบุตรชายจะเป็นผู้เข้าพิธีเรียกว่า ต้นผี บุตรหญิงถ้ายังอยู่ในบ้านและยังไม่มีสามี ก็มีสิทธิ์เข้าพิธีรำผีได้ ถ้าแต่งงานแล้วถือว่าต้องเป็นสมาชิกของผีใหม่ทางฝ่ายสามี
               - ธรรมเนียมประเพณีมอญ  การทำบุญของมอญมีการทำบุญสงกรานต์ สามวัน วันพระปวรณา และวันออกพรรษา
           การทำบุญสงกรานต์วันต้นมีการทำบุญข้าวสารสงกรานต์ คือข้าวแช่ มีการแห่แหนมีขบวนแห่ข้าวแช่ไปวัด และการเล่นสนุกสนาน ครั้นถึงวันสงกรานต์ที่เรียกว่า วันเนานั้น มอญถือว่าเป็นวันกระหน (วันปีเก่าก็ไม่ใช่ปีใหม่ก็ไม่ใช่)  กิจกรรมในวันเนาคือ เป็นวันแห่ดินไปถมถนน แห่ไม้ไปค้ำต้นโพธิตามวัด และแห่ปลาไปปล่อยในสระของวัด
           ประเพณีมอญมักนอนหันหัวไปทางทิศตะวันออก และทิศใต้ถือว่าเป็นศิริมงคล
           วันออกพรรษา มีการแห่พระภิกษุสงฆ์หลาย ๆ วัด โดยแต่งเรืออย่างสวยงาม แล้วชักจูงเรือพระภิกษุไปร่วมงานออกพรรษาในวัดเดียว ซึ่งจะเลือกวัดที่นับถือมากวัดใดวัดหนึ่ง แล้วเล่นแข่งเรือเป็นที่สนุกสนานกันตลอดวันพระกลางเดือนสิบเอ็ด เมื่อพระภิกษุเสร็จกิจปวารณาแล้ว ก็แห่พระไปส่งตามวัดที่รับมาจนครบทุกวัด
ภูมิปัญญาชาวบ้านและเทคโนโลยีท้องถิ่น