โนรา โนรา (มโนรา มโนห์รา โนราห์)  เป็นศิลปะการแสดงที่มีทั้งการรำและการร้อง หรือว่าบทและการแสดงเรื่องอย่างละคร บางโอกาสก็มีการแสดงคติความเชื่อ ที่เป็นพิธีกรรม
            ตามตำนานและวรรณกรรมท้องถิ่นบางเรื่องได้กล่าวถึง การแสดงของโนราว่าเป็นชาตรี หรือละครชาตรี หรือ มโนราห์ (พระสุธน) มาแสดงกัน เช่น ตอนพรานบุญจับกินรีได้นางมโนราห์ ชาวบ้านจึงเรียกการแสดงชาตรีว่า มโนราห์ ในที่สุดคำว่า ชาตรี ก็มีคนเรียกน้อยลง
            การแสดงโนราในสมัยก่อนและปัจจุบัน มีความแตกต่างกันอยู่บ้าง แต่ยังรักษาของเก่าเอาไว้ เช่น ท่ารำแบบโบราณ การแต่งกาย การเบิกโรง การโหมโรง ส่วนที่เปลี่ยนไปคือเครื่องดนตรี และแสดงเรื่องนิยายสมัยใหม่ มีการขับกลอนสลับการพูด ลักษณะคล้ายลิเก มีการจัดฉาก เปลี่ยนฉากประกอบการแสดงจนผิด ๆ ไปจากโนราสมัยก่อน
            ยังไม่พบหลักฐานปรากฎชัดว่าโนรา เกิดขึ้นที่ใดเป็นครั้งแรก บางตำรากล่าวว่าโนราได้ต้นเค้า บางตำรากล่าวว่า โนราได้แพร่หลายจากกรุงศรีอยุธยา ไปยังเมืองนครศรีธรรมราช และบางตำราก็กล่าวว่า โนราเป็นนาฎศิลป์ที่ขึ้นชื่อของคนไทยภาคใต้ที่ไม่ซ้ำแบบใคร เป็นต้นแบบของละครชาตรีในกรุงศรีอยุธยา สืบทอดมาถึงกรุงรัตนโกสินทร์
            การแสดงโนราจะต้องรวมตัวเป็นคณะ มีโรงหรือเวทีในการแสดง มีเครื่องแต่งกายเฉพาะ มีเครื่องดนตรีประกอบ แบ่งออกเป็นสี่ส่วนใหญ่ ๆ คือ
                -  คณะโนรา แต่เดิมมีอยู่ประมาณ ๑๔ - ๒๐ คน ปัจจุบันบางคณะมีถึง ๘๐ - ๖๐ คน รวมทั้งวงดนตรีประจำคณะด้วย
                    แต่เดิมตัวแสดงสำคัญอาจมีเพียงสามตัว คือ นายโรงหรือโนราใหญ่ นางหรือนางรำ และตัวตลกหรือพราน  ต่อมาเพิ่มนางรำเข้าไปอีก ๓ - ๗ คน ลูกคู่ ๓ - ๗ คน และมีพวกติดตามที่เรียกว่า พวกตาเสือ อีกจำนวนหนึ่งบางคณะอาจมีหมอประจำคณะที่เรียกว่า หมอเฒ่า และบางคณะก็มีนางรำรุ่นเด็ก ๆ เรียกว่า หัวจุกโนรา เพิ่มเข้ามา
                    การเรียกชื่อคณะโนรามักเรียกชื่อตามชื่อนายโรงไม่ว่าจะเป็นหญิงหรือชาย เช่น โนราวัน โนราหนูเขียน ฯลฯ
                -  โรงหรือเวทีแสดง  เดิมนิยมปลูกเป็นรูปสี่เหลี่ยมจตุรัสขนาด ๔ x ๕ เมตร ไม่ยกพื้น เปิดโล่งทั้งสี่ด้านหลังคาหน้าจั่วมุงจาก มีเสาอยู่กลางหลังคาเรียก เสามหาชัย เชื่อกันว่าเป็นที่ประทับของพระเวสสุวรรณ หรือพระวิษณุกรรม โรงโนราสมัยปัจจุบันมักทำเป็นโรงใหญ่สี่เหลี่ยม ยกพื้นสูง ๑ - ๒ เมตร กันข้าง หลังคาทำด้วยใบมะพร้าวสานหรือไม้กระดาน หลังคาทรงหมาแหงน มุงด้วยสังกะสีหรือผ้าเต็นท์ มีม่านกั้นเพื่อแบ่งสัดส่วนของที่แสดงกับที่แต่งตัว
                -  เครื่องแต่งกาย  ในยุคแรก ๆ แต่งกายอย่างง่าย ๆ โดยเอาของพื้นบ้านมาประดิษฐ์เป็นเครื่องประดับ เช่น เอาเปลือกหอยมาร้อยเป็นลูกปัด  สมัยต่อมาได้เปลี่ยนเป็นเครื่องทรงกษัตริย์ ซึ่งประกอบด้วยสิ่งสำคัญคือ
                    เทริด เป็นเครื่องประดับศีรษะ ทำเป็นรูปมงกุฎอย่างเตี้ย มีกรอบหน้า มีด้ายมงคล
                    เครื่องลูกปัด จะร้อยด้วยลูกปัดสีเป็นลายดอกดวง ใช้สวมท่อนบนลำตัวแทนเสื้อ ประกอบด้วยบ่าสองชิ้น ปิ้งคอสองชิ้น และพานอกหนึ่งชิ้น
                    ปีกนกแอ่นหรือปั้นเหน่ง มักทำด้วยแผ่นเงินเป็นรูปคล้ายนกนางแอ่นกางปีก ใช้สวมเหนือระดับเอวซ้าย - ขวา
                    ทับทรวง หรือซับทรวง ใช้สวมห้อยทรวงอก เป็นรูปคล้ายสี่เหลี่ยมขนมเปียกปูน
                    ปีกหรือหางหงส์ นิยมทำด้วยเขาควายหรือโลหะเป็นรูปคล้ายปีกนกหนึ่งคู่ ใช้สวมคาดทับผ้านุ่งคล้ายหางกินรี
                    เล็บ นิยมทำด้วยโลหะ ส่วนใหญ่เป็นเงิน มีลักษณะเรียวแหลมโค้งงอน  เวลาร่ายรำทำให้ดูเหมือนเล็บกินรี ส่วนใหญ่ใช้แปดเล็บ ไม่นิยมใช้สวมนิ้วหัวแม่มือ
                    นอกจากนี้ก็มีผ้านุ่ง ผ้าห้อยหน้า ผ้าห้อยข้าง หน้าพราน กำไลมือ และกำไลปลายแขน
                -  เครื่องดนตรี  เดิมมีหกชิ้นคือทับสองลูก  กลองหนึ่งใบ  ปี่หนึ่งเลา  โหน่งหนึ่งคู่  ฉิ่งหนึ่งคู่ และแกละหนึ่งคู่
                    ทับสองลูก ลูกหนึ่งเสียงทุ้มเรียกลูกเทิง  ลูกหนึ่งเสียงแหลมเรียกลูกฉับ  ตามตำนานโนรามีชื่อเรียกว่าน้ำตาตกกับนกเขาขัน  ลักษณะคล้ายกลองยาว ใช้กำกับจังหวะ เปลี่ยนจังหวะ
                    กลอง ตามตำนานโบราณโนราเรียกว่า กลองสุวรรณเภรีโลก หรือเรียกอีกอย่างว่า กลองชาตรี  มีลักษณะคล้ายกลองทัด แต่มีขนาดเล็กกว่า
                    ปี่  เป็นพวกปี่ไฉน  ตัวปี่ทำด้วยไม้เนื้อแข็ง  หัวปี่หรือทรวกปี่ทำด้วยใบโตนด
                    โหม่งหนึ่งคู่ โนรารุ่มเก่งใช้โหม่งฟาก รูปร่างคล้ายฆ้อง แขวนตรีงภายในรางไม้สี่เหลี่ยม ลูกหนึ่งเสียงแหลม ลูกหนึ่งเสียงทุ้ม มีไม้ตีหนึ่งอัน นิยมหุ้มปลายด้วยยางหรือด้ายดิบ
                    ฉิ่ง ใช้ฉิ่งขนาดใหญ่
                    แกระหรือแตระหรือกรับ โนรารุ่นเก่าใช้กรับพวง ไม้มีขนาดไล่เลี่ยกัน มีเชือกผูกร้อยและมีแกนกลางควบคุม ปัจจุบัน
เปลี่ยนมาเป็นแผ่นไม้สองแผ่น
                -  องค์ประกอบของการแสดงโนรา ที่นับว่าเป็นองค์ประกอบหลัก มีดังนี้
                    การรำ โนราแต่ละตัวต้องรำผสมท่าต่าง ๆ เข้าด้วยกันอย่างต่อเนื่องและชำนาญ  แต่ละท่าต้องถูกต้องตามแบบฉบับ
                    การร้อง โนราแต่ละตัวต้องร้องให้ไพเราะชัดเจน เร้าใจและมีปฏิภาณในการคิดกลอนอย่างรวดเร็ว สามารถร้องโต้ตอบได้อย่างฉับพลัน
                    การทำบท คือการตีความบทร้องเป็นท่ารำ ให้คำร้องกับท่ารำสัมพันธ์กันและเข้าจังหวะดนตรี  การทำบทถือว่าเป็นศิลปะชั้นยอดของโนรา
                    การรำเฉพาะอย่าง  การแสดงโนราบางครั้งอาจแสดงเฉพาะโอกาส เช่น รำในพิธีไหว้ครู  รำในการประชันโรงรำแก้บน เป็นต้น จึงต้องฝึกรำเฉพาะอย่างไว้
                    การเล่นเป็นเรื่อง มักแสดงเรื่องที่รู้จักกันดี เช่น พระสุธน พระรถ  ใช้ผู้แสดง ๒ - ๔ คน ไม่เน้นการแต่งตัวตามเรื่อง แต่เน้นที่การขับบทกลอนแบบโนรา ให้ได้เนื้อความตามท้องเรื่อง และเน้นการตลก  ต่อมานิยมแสดงโดยผูกเรื่องให้เข้ากับเหตุการณ์ในสังคมปัจจุบัน เป็นแบบนิยายสมัยใหม่ มีลักษณะคล้ายลิเกหรือละครพูด มีการขับบทกลอนสลับการพูดบ้าง  การแต่งกายเป็นแบบทันสมัย มีการจัดฉาก เปลี่ยนฉาก ใช้แสงสีประกอบการแสดง
                -  ลำดับการแสดง ที่ถือปฏิบัติเป็นขนบนิยม ดังนี้
                    ตั้งเครื่อง คือการบรรเลงดนตรีเมื่อเข้ามาประโรงแสดงเรียบร้อยแล้ว
                    เบิกโรง คือหมอประจำคณะหรือนายโรงกระทำพิธีอย่างขอที่ขอทาง (เจ้าที่)
                    โหมโรงหรือลงโรง คือการบรรเลงดนตรีเพื่อเรียกคนดู
                    กาดครู พอโหมโรงเสร็จก็๋จะว่า กาดครูหรือเชิญครู กล่าวถึงประวัติความเป็นมาของโนรา  สดุดีครูต้นและผู้มีอุปการคุณ
                    ปล่อยตัวนางรำ แต่ละตัวจะมีขั้นตอนคือขับร้องบทกลอนอยู่ในม่านเรียกว่า เกี้ยวม่าน ออกร่ายรำสี่หน้า รำสิบสองท่านั่งพนัก ว่ากลอน รำอวดมือก่อนเข้าโรง
                    ออกพรานหรือออกตัวตลก มีการแสดงท่าเดินพราน นายพราน ขับบทพราน พูดตลก เกริ่นให้ชมนายโรง
                    ออกตัวนายโรง จะอวดท่ารำและขับบทกลอนเป็นพิเศษให้สมฐานะโนราใหญ่
                    ออกพรานอีกครั้ง เพื่อบอกเรื่องที่จะแสดง
                -  เรื่องที่นิยมแสดง  เดิมนิยมแสดงเพียงสองเรื่องคือพระสุธนและพระรถ  ต่อมาเพิ่มเรื่องสังข์ทอง ไกรทอง สินนุราช เป็นต้น ปัจจุบันนิยมนำนวนิยายสมัยใหม่มาแสดง
                -  การร้องและการรับ  เมื่อโนราร้องหรือขับกล่อม จะมีลูกคู่รับไปตามจังหวะลีลาที่แตกต่างตามลักษณะของบทร้อง และจังหวะดนตรี เช่น เพลงหน้าแตระ เพลงทับ เพลงโทน  เพลงประกอบกลอนสี่ กลอนหก กลอนแปด กลอนทอย เป็นต้น
                -  การประชันโรง จะจัดให้มีตั้งแต่สองคณะขึ้นไป โนราที่จะประชันจะต้องเดินทางไปถึงที่ประชันก่อนหนึ่งวันหรือหนึ่งคืน เพื่อจับสลากเลือกโรง   ตกลงข้อสัญญาการแสดง  การตัดสิน  การแพ้ชนะ เป็นต้น
            ลิเกป่า  มีชื่อเรียกหลายชื่อด้วยกัน เช่น ลิเกรำมะนา ลิเกแขกแดง ลิเกบก ลิเกลูกบท เป็นการแสดงพื้นเมืองของภาคใต้ แพร่หลายและนิยมกันในแถบจังหวัดตรัง จังหวัดกระบี่ และจังหวัดนครศรีธรรมราช ไม่ทราบแน่ชัดว่ามีมาแต่เมื่อใด แต่เดิมมีลิเกป่าแสดงเกือบทุกหมู่บ้าน ปัจจุบันมีน้อยลงและหาดูได้ยาก
                    คำว่าลิเกหรือยี่เกนั้น กล่าวกันว่าเลือนมาจากคำว่า ดิเก ซึ่งเป็นภาษามลายู แปลว่า ขับร้อง เพราะแต่เดิมนั้นลิเกใช้สวดบูชาพระในทางศาสนา
                    การแสดงลิเกป่า ต้องมีคณะผู้แสดงมีโรงหรือเวที มีเครื่องแต่งกาย และมีเครื่องดนตรีเฉพาะ ส่วนประกอบใหญ่ของลิเกป่า แบ่งออกได้เป็นสี่ส่วน คือ
                -  คณะลิเกป่า  คณะหนึ่งจะมีผู้แสดงประมาณ ๘ คน ลูกคู่ดนตรีอีกประมาณ ๕-๖ คน รวมแล้วคณะหนึ่งมีไม่เกิน ๒๐ คน ตัวแสดงที่สำคัญมีสามตัวคือ แขกแดง ยาหยี และเสนา อาจจะมีตัวประกอบอื่น ๆ บ้าง เช่น เจ้าเมือง นายด่าน และแม่ของยาหยี
                    การเรียกชื่อคณะลิเกป่าจะเรียกชื่อตามที่เห็นว่าไพเราะ เช่น คณะนายเขียว สกุลสวน บ้านถ้ำโกบ อำเภอเขาพนม คณะรวมมิตรบรรเทิงศิลป์ บ้านโคกยาง อำเภอเมือง ฯ  ฯลฯ
                -  โรงหรือเวทีแสดง  มีลักษณะเหมือนโรงโนรา คือปลูกเป็นโรงสี่เหลี่ยม ยกพื้นหรือไม่ยกพื้นก็ได้ หลังคาเพลิงหมาแหงน พื้นโรงใช้เสื่อปู มีบานกั้นกลาง เดิมอาจแสดงบนพื้นดิน ฉากหรือม่านก็เป็นแบบง่าย ๆ แต่ต่อมาได้พัฒนามาใช้ฉากที่สวยงามเหมือนฉากลิเก หรือฉากโนราที่แสดงกันอยู่ปัจจุบัน
                -  เครื่องแต่งกาย  มีอยู่สองชุด ชุดแรกเป็นการแสดงเรื่องแขกแดง ใช้ตัวแสดงสี่ตัวคือ
                    แขกแดง แต่งตัวแบบแขกอินเดีย นุ่งกางเกงขายาว สวมโสร่งทับถึงเข่า สวมเสื้อแขนยาว สวมนอกทับอีกชั้นหนึ่ง สวมหมวกแขก ใส่หนวดหรือแต้มหนวดให้มีเครารุงรัง เสริมจมูกให้โตแบบแขกส่วนมากทำด้วยไม้ทาสีแดง
                    ยาหยี แต่งกายอย่างหญิงไทยอิสลาม นุ่งผ้าปาเต๊ะ สวมเสื้อแขนยาว ตัวเสื้อลึกถึงครึ่งขาเรียกว่า เสื้อหยอหยา สวมสร้อยมือ ตุ้มหู ใช้ผ้าโปร่งคลุมหัวให้โผล่แต่เฉพาะหน้า
                    เสนา แต่งตัวตามสะดวก แต่ให้ดูขบขันอาจจะนุ่งโสร่งหรือกางเกง หรือนุ่งโจงกระเบน ไม่นิยมสวมเสื้อ
                    เจ้าเมือง แต่งตามสมัยนิยม หรือแบบธรรมดา แต่ดูออกว่าเป็นผู้มียศศักดิ์ และฐานะ
                   ชุดที่สอง เป็นการแสดงเรื่องราวตามนิยายพื้นบ้าน เรื่องจักร ๆ วงศ์ ๆ การแต่งกายจึงเป็นไปตามบทบาท และฐานะตามเนื้อเรื่องนั้น ๆ
                -  เครื่องดนตรี ที่สำคัญมีอยู่สี่ชิ้น คือ
                    รำมะนา มีอยู่ ๒ - ๓ ใบ เป็นกลองหน้าเดียวเหมือนรองเง็ง เป็นเครื่องดนตรีหลัก
                    โหม่งหนึ่งคู่ คล้ายของโนรา ฉิ่งหนึ่งคู่  กลองหนึ่งใบ
                    นอกจากนี้บางคณะอาจมี ซอ กรับ ปี่ และฆ้องด้วย
                    เพลงที่ใช้บรรเลงมักใช้ทำนองเพลงไทยเดิม เช่น ตะลุ่มโปง เถาะถิ้น พม่ารำขวาน เป็ฯต้น ปัจจุบันมีการประยุกต์กับเพลงสมัยใหม่
                -  ลำดับการแสดง มีขนบนิยมเป็นสำคัญดังนี้
                    เบิกโรง ก่อนการแสดงจะมีการตั้งพิธีเบิกโรงโดยมีหัวหน้าคณะเป็นผู้ทำพิธี มีหมากสามคำ เทียนหนึ่งเล่ม เงินสามบาท เมื่อจุดเทียนแล้วจะตั้ง สัคเค หรือชุมนุมเทวดา เชิญครูลิเกป่าอันประกอบด้วย แขกแดง แขกดำ โต๊ะนาบี นางยวน สร้อยระย้า ตลอดจนบรรพบุรุษของแขกแดงทั้งหลาย โยกล่าวคาถาเชิญครูลิเกป่าเป็นภาษมลายู
                    โหมโรง หรือ ลงโรง เป็นการบรรเลงดนตรีเพื่อเรียกคนดู
                    ว่าดอก ผลัดกันร้องที่ละคน และรับพร้อม ๆ กันเวียนเป็นวงกลม เนื้อร้องเป็นการชมความงามของผู้หญิง หรือการพรรณนาถึงความรัก
                    ไหว้ครู บางคณะว่าพร้อมกับการว่าดอก เป็นการคารวะครู และสิ่งศักดิ์สิทธิ์
                    บอกชุด เป็นการร้องเล่าเรื่องจากนิยาย ที่จะเล่นอย่างสั้น ๆ
                    ออกแขก ในลิเกประเภทอื่นจะออกแขกพอเป็นพิธี แต่ลิเกป่าออกแขกจมีบทบาทตลอดเรื่อง เพราะจะต้องแสดงชุดแขกแดงไปจนจบเรื่องก่อน จึงจะแสดงเรื่องอื่น ๆ อีกได้ ลีลาการออกแขกแดงอยู่ที่การเต้น นับตั้งแต่เริ่มออกจะต้องเต้นตามจังหวะรำมะนาเรียกว่า เต้นกระตุกม่าน ขณะที่เต้นลูกคู่จะร้องรับจังหวะไปด้วย การร้องตอนแรกเป็นภาษาแขก ต่อจากนั้นจะต้องเป็นภาษาไทย แต่สำเนียงยังออกอย่างแขก บทร้องและรับขึ้นอยู่กับแต่ละคณะจะแต่งขึ้น ส่วนทำนองนั้นเหมือนกัน
                    ส่วนบทของยาหยี เสนา และเจ้าเมือง คำร้องเป็นไทยล้วน คำรับอาจมีแขกปน
                    บอกเรื่อง เมื่อแสดงเรื่องแขกแดงจบแล้ว ตัวตลก จะออกมาบอกเรื่องว่าลำดับต่อไปจะแสดงเรื่องอะไร เรื่องที่ใช้แสดงอาจแต่งขึ้นเองหรือเอามาจากวรรณคดีเก่า ๆ เช่น จันทโครพ ลักษณวงศ์ สุวรรณหงส์ เป็๋นต้น
                    เล่นเรื่อง การแสดงเรื่องของลิเกป่าทำนองเดียวกับละคร คือมีบทบรรยาย บทเจรจา และบทร้อง ประกอบกัน ภาษาที่ใช้จะมีลักษณะแบบ พูดทองแดงสำหรับบทร้องนั้นจะมีลักษณะเฉพาะแบบหนึ่ง เรียกว่า เพลงและเพลงใช้เฉพาะแต่ละบทบาทของเรื่อง เช่น เดินป่าด้วยความร่าเริง ใช้เพลงลมพัดชายเขา เดินทางด้วยความรีบร้อน ใช้เพลงดำเนิน เกี้ยวพาราสีใช้เพลงดอกดิน ฯลฯ

| ย้อนกลับ | หน้าต่อไป | บน |