วัดควนกรวดตั้งอยู่ที่บ้านควนกรวด ตำบลปางหมู่ อำเภอเมือง ฯ ตามทำเนียบวัดจังหวัดพัทลุง ระบุว่าสร้างเมื่อปี พ.ศ.๒๐๘๓  ในรัชสมัยสมเด็จพระเจ้าจักรพรรดิ์ แห่งกรุงศรีอยุธยา
           เจดีย์  ตั้งอยู่หน้าอุโบสถ เป็นเจดีย์ก่ออิฐถือปูนย่อไม้สิบสอง ขนาดฐานกว้าง ๖.๕ เมตร สูงประมาณ ๒๐ เมตร ตามประวัติกล่าวว่า เจดีย์องค์นี้สร้างขึ้นแทนเจดีย์องค์เดิม
           อุโบสถ  ตั้งอยู่บนเนินสูง ฐานเนินก่อด้วยอิฐ แต่ชำรุดหักพังเป็นส่วนใหญ่ แต่เดิมเป็นอุโบสถไม้ทรงโถง ต่อมาสร้างใหม่เป็นคอนกรีตเสริมเหล็ก ภายในอุโบสถเคยมีพระพุทธรูปปูนปั้นปางมารวิชัยอยู่ ๕ องค์ รูปพระภิกษุณีปูนปั้น ๒ องค์ ปัจจุบันเหลือแต่พระประธานเพียงองค์เดียว รอบอุโบสถมีใบเสมาหินทรายแดงจำนวน ๘ ใบ ลักษณะเป็นศิลปะสมัยอยุธยา มีอายุอยู่ประมาณพุทธศตวรรษที่ ๒๓ ปัจจุบันเหลืออยู่เพียง ๒ ใบ
           กรมศิลปากร ได้ประกาศขึ้นทะเบียนเป็นโบราณสถาน เมื่อปี พ.ศ.๒๕๒๘ และประกาศเขตโบราณสถาน มีพื้นที่ประมาณ ๑ งาน ๓๗ ตารางวา เมื่อปี พ.ศ.๒๕๓๓
วัดควนปรง
           วัดควนปรง อยู่ในเขตตำบลท่ามิหรำ อำเภอเมือง ฯ เป็นวัดโบราณ ตามหนังสือประวัติวัดทั่วราชอาณาจักรกล่าวว่า สร้างขึ้นเมื่อปี พ.ศ.๒๑๔๒ ตรงกับสมัยสมเด็จพระนเรศวรมหาราชแห่งกรุงศรีอยุธยา
           อุโบสถ  เป็นอาคารก่ออิฐถือปูน เดิมเป็นอุโบสถไม้ทรงโถง ไม่มีฝาผนังแบบศิลปะพื้นบ้านทั่วไป ภายในอุโบสถมีพระประธานปูนปั้นปางมารวิชัยฝีมือช่างพื้นเมืองสมัยรัตนโกสินทร์ สองข้างพระประธานมีพระพุทธรูปศิลาขาว (หินอ่อน)  ศิลปะพม่าอยู่สามองค์ เดิมอยู่ที่หอไตร
           เจดีย์  ก่อด้วยอิฐถือปูน ปัจจุบันชำรุดหักพังเหลือแต่ฐานรูปแปดเหลี่ยม องค์ระฆังเดิมเข้าใจว่าเป็นทรงลังกา พังลงเพราะฟ้าผ่าเมื่อปี พ.ศ.๒๔๙๖ ปรากฎว่าได้พบพระพุทธรูปบูชาพระพิมพ์เนื้อชิน พระเงิน พระทอง พระสำริด เงินดอกจันทร์ และเงินนะโม จำนวนมาก
           หอไตร  เป็นอาคารไม้ทรงสี่เหลี่ยมจตุรัส หลังคามุงด้วยกระเบื้องดินเผา อิทธิพลศิลปะจีน
           กรมศิลปากร ประกาศขึ้นทะเบียนเป็นโบราณสถาน เมื่อปี พ.ศ.๒๔๗๘ และประกาศเขตโบราณสถาน เป็นพื้นที่ประมาณ ๒ ไร่ เมื่อปี พ.ศ.๒๕๓๓
วัดควนแร่

           วัดควนแร่  อยู่ในเขตตำบลควนมะพร้าว อำเภอเมือง ฯ ตั้งอยู่ทางทิศเหนือติดกับกำแพง เมืองพัทลุงโบราณสถานในสมัยอยุธยา ไม่มีประวัติการสร้างที่แน่ชัด สันนิษฐานจากรูปแบบทางศิลปกรรมของโบราณสถาน น่าจะสร้างในสมัยอยุธยา
           เจดีย์  ตั้งอยู่ด้านหน้าอุโบสถ ก่ออิฐถือปูนฐานสี่เหลี่ยมกว้างด้านละประมาณ ๑๐ เมตร รองรับฐานเขียงกลม ส่วนที่เป็นองค์ระฆังหักพังไปหมดเข้าใจว่าเป็นเจดีย์ทรงกลม ความสูงของเจดีย์ประมาณ ๕ เมตร จากรูปแบบของศิลปกรรมน่าจะสร้างในสมัยอยุธยา
           พระโพธิสัตว์อวโลกิเตศวร  หล่อด้วยสำริด สูงประมาณ ๓๔ เซนติเมตร ขุดพบทางด้านทิศตะวันตกของกำแพงเมืองโบราณ
           พระพุทธรูปปางห้ามญาติ  หล่อด้วยสำริดขุดพบในเจดีย์วัดควนแร่ เป็นศิลปะสมัยอยุธยา
           นอกจากนี้ภายในอุโบสถยังมีพระพุทธรูปปูนปั้นปางมารวิชัยอีกสามองค์ เป็นพระพุทธรูปทรงเครื่อง พระเศียรสวมเทริดยอดแหลม ด้านหน้าพระประธาน มีพระพุทธรูปปูนปั้นปางมารวิชัยสมัยรัตนโกสินทร์จำนวน ๓ องค์ นำมาจากวัดควนแร่ตก (ร้าง)
           กรมศิลปากรได้ประกาศขึ้นทะเบียนเป็นโบราณสถาน และประกาศแนวแขตโบราณสถาน มีพื้นที่ประมาณ ๒ งาน เมื่อปี พ.ศ.๒๕๒๘
วัดโดนคลาน
           วัดโดนคลาน อยู่ในเขตตำบลบ้านพร้าว อำเภอควนขนุน เป็นวัดเก่าแก่ไม่ปรากฎหลักฐานการสร้างที่แน่ชัด พิจารณาจากโบราณวัตถุที่พบภายในวัด สันนิษฐานว่าน่าจะสร้างในสมัยอยุธยาตอนปลาย จากคำบอกเล่าสืบต่อกันมามีความว่า เมื่อปี พ.ศ.๒๓๒๘ พม่าส่งกองทัพมาตีหัวเมืองปักษ์ใต้ วันหนึ่งกองเสบียงของแกงหวุ่นแมงยี ผ่านมาถึงวัดโดนคลาน ซึ่งขณะนั้นมีสมภารชื่อบัวราม ทหารพม่าได้ขอมะพร้าวกินหนึ่งลูก แต่ตัดเอาทั้งทะลาย ปรากฎว่ากินได้เพียงลูกเดียว นอกนั้นเป็นมะพร้าวที่ไม่มีน้ำและเนื้ออยู่เลย ชาวบ้านจึงนับถือว่า ท่านสมภารบัวราม มีวาจาสิทธิ์และมีวิชาอาคมแก่กล้า และมีผู้เล่าว่า ท่านสมภารบัวรามได้ใช้ไม้เท้าขีดเส้นกั้น มิให้พม่าลงมาถึงเมืองพัทลุง เส้นขีดดังกล่าวได้กลายเป็นคลองปัจจุบันเรียกว่า คลองบันแต เมื่อท่านมรณภาพ ชาวบ้านได้เก็บอัฐิไว้ทางทิศเหนือของอุโบสถ เรียกกันว่า เขื่อนสมภารบัวราม
           อุโบสถ  เป็นอาคารก่ออิฐถือปูน สร้างใหม่เมื่อปี พ.ศ.๒๔๘๔ เป็นฝีมือช่างพื้นเมือง สร้างได้สัดส่วนงดงาม ภายในอุโบสถมีพระประธานปางมารวิชัย ทำด้วยหินทรายแดงถูกปูนฉาบทับไว้ทั้งองค์ สันนิษฐานว่าเป็นพระพุทธรูปสมัยอยุธยาตอนปลาย
           พระพุทธรูปปางมารวิชัย  ทำด้วยหินทรายแดง  ฉาบปูนปิดไว้  เช่นเดียวกับพระประธานในอุโบสถ ประดิษฐานอยู่ที่ศาลาการเปรียญ
           พระพุทธรูปปางห้ามสมุทร  ทำด้วยไม้ มี ๒ องค์
           แผ่นหินชนวนรูปทรงกลม  เป็นของเก่าแก่คู่มากับวัด มีเส้นผ่าศูนย์กลางประมาณหนึ่งเมตร หนาประมาณ ๘ เซนติเมตร ตรงกลางมีร่องเจาะรูเป็นรูปสี่เหลี่ยมด้านเท่า ยาวด้านละ ๒๓ เซนติเมตร
           กรมศิลปากร ได้ประกาศขึ้นทะเบียนเป็นโบราณสถาน เมื่อปี พ.ศ.๒๔๗๘
วัดทุ่งขุนหลวง
           วัดทุ่งขุนหลวง  อยู่ในเขตตำบลหารเทา อำเภอปากพะยูน เป็นวัดโบราณไม่ปรากฎหลักฐานว่า สร้างขึ้นในสมัยใด ตามตำนานกล่าวว่า เมื่อพระเจ้าศรีธรรมาโศกราช เจ้าเมืองนครศรีธรรมราช ได้สร้างพระบรมธาตุเจดีย์ขึ้นที่หาดทรายแก้ว บรรดาหัวเมืองขึ้นต่างก็นำเอาทรัพย์สมบัติ และผู้คนไปช่วยกันสร้างพระบรมธาตุด้วย ทางฝ่ายหัวเมืองปัตตานี ก็ได้รวบรวมเงินทอง โดยมีขุนหลวงผู้หนึ่งซึ่งพระเจ้าศรีธรรมาโศกราช ส่งไปเป็นผู้ควบคุมทรัพย์สมบัติ ในระหว่างทางได้หยุดพักแรม ณ สถานที่แห่งหนึ่ง พอตกกลางคืนมีพวกโจรเข้ามาปล้น แต่ขุนหลวงได้ใช้อุบายขนทรัพย์สินทิ้งลงในคลอง เมื่อโจรไปแล้วจึงได้ขนทรัพย์สมบัติขึ้นมา แล้วให้สร้างวัดขึ้นบริเวณนั้นเรียกว่า วัดทุ่งขุนหลวง
           ตามประวัติในทำเนียบวัดของอำเภอปากพะยูน ระบุว่าสร้างขึ้น เมื่อปี พ.ศ.๒๑๗๑ ต่อมาได้กลายเป็นวัดร้าง จนล่วงมาถึงปี พ.ศ.๒๔๖๗ - ๒๔๖๘ ได้มีพระสงฆ์จากวัดเสื้อเมือง จังหวัดสงขลาร่วมมือกับชาวบ้านบูรณะวัดขึ้นมาใหม่
           สิ่งสำคัญในวัดคือ พระประธานในศาลาการเปรียญ เป็นพระพุทธรูปปางมารวิชัย ปูนปั้นแบบนนูนสูงติดกับผนัง เป็นฝีมือช่างท้องถิ่นสมัยอยุธยา ของเดิมมีเฉพาะพระพักตร์เท่านั้น ชาวบ้านเรียกว่า ยายทองตาหลวง หรือตาหลวงยายทอง ปัจจุบันได้ซ่อมแซมขึ้นมาใหม่
           กรมศิลปากรได้ประกาศขึ้นทะเบียนเป็นโบราณสถาน เมื่อปี พ.ศ.๒๔๗๘
วัดบางม่วง
           วัดบางม่วง ตั้งอยู่ที่บ้านประดู่เรียง ตำบลมะกอกเหนือ อำเภอควนขนุน  เป็นวัดร้างไม่ทราบประวัติการก่อสร้างแน่ชัด พื้นที่บริเวณวัดเป็นพื้นที่ราบ มีคลองปากประหรือคลองท่าแนะไหลผ่านทางทิศเหนือ บริเวณวัดมีซากเนินโบราณสถานรูปสี่เหลี่ยม เดิมเป็นที่ตั้งอุโบสถ ยังคงมีซากหลงเหลืออยู่บ้าง ในอดีตเคยมีพระพุทธรูปห้าองค์ ใบเสมาหนึ่งใบ ปัจจุบันได้ย้ายไปเก็บรักษาไว้ที่วัดประดู่เรียง ตำบลมะกอกเหนือ
           กรมศิลปากร ได้ประกาศขึ้นทะเบียนเป็นโบราณสถาน เมื่อปี พ.ศ.๒๔๗๘
วัดป่าขอม
           วัดป่าขอม  อยู่ในเขตตำบลลำปำ อำเภอเมือง ฯ เดิมเรียกว่า วัดป่าขัน ตามตำนานพื้นเมืองกล่าวว่า สร้างโดยนางเลือดขาว ในหนังสือกัลปนาวัดจังหวัดพัทลุง ในสมัยอยุธยากล่าว่า พระมหาอินทร์ได้สร้างวิหารขึ้นที่วัดป่าขัน (ป่าขอม) และเข้าไปยังกรุงศรีอยุธยาขอพระราชทานญาติโยมผู้มีจิตศรัทธาเป็นข้าวัด โดยไม่ต้องเสียส่วยให้แก่หลวงอีกต่อไป ต่อมาวัดร้างไปจนกระทั่งถึงปี พ.ศ.๒๔๙๗ จึงได้มีการบูรณะขึ้นใหม่ ได้รับพระราชทานวิสุงคามสีมา เมื่อปี พ.ศ.๒๕๑๙ ในชื่อวัดป่าขอม
           อุโบสถ  เป็นอุโบสถก่ออิฐถือปูน ได้สร้างอุโบสถหลังใหม่บนฐานอุโบสถเดิม เมื่อปี พ.ศ.๒๕๑๓ ภายในอุโบสถมีพระพุทธรูปหินทรายแดงปางมารวิชัยอยู่ ๓ องค์ พระประธานมีขนาดใหญ่ ชาวบ้านเรียกว่า ท่านนั่ง หรือพระพุทธ หรือพระพุทธนิมิตร ศิลปะสมัยอู่ทอง มีอายุอยู่ประมาณพุทธศตวรรษที่ ๑๙ หน้าพระประธาน มีพระสาวกประทับนั่งชันเข่าประนมมืออยู่ ๒ องค์
           ใบเสมา  จำหลักจากหินทรายแดงจำนวนสองใบ ส่วนยอดมีลวดลายรูปดอกจันทน์ สมัยอยุธยาตอนต้น เดิมมีอยู่แปดใบ ต่อมาเมื่อวัดนี้ร้างไป ได้มีผู้นำไปไว้ที่วัดเขาแดงสามใบ อีกสามใบเก็บรักษาไว้ที่พิพิธภัณฑ์วัดภูผาภิมุข
           เจดีย์  ตั้งอยู่ด้านหลังอุโบสถ ก่ออิฐถือปูน ปัจจุบันหักพังเหลือแต่ฐานเป็นรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส เล่ากันว่าเดิมเป็นเจดีย์รูปแบบ เดียวกันกับพระบรมธาตุเจดีย์นครศรีธรรมราช  เมื่อสมัยเจดีย์พัง ได้พบถ้วยชาม พระพุทธรูปและเงินนะโม เป็นจำนวนมาก
          อนุสาวรีย์หลวงพ่อจอมสิทธิชัย  ปั้นด้วยปูน เล่ากันว่าหลวงพ่อจอมสิทธิชัยเป็นเจ้าอาวาสวัดป่าขอมและเป็นเพื่อนกับสมเด็จเจ้าเกาะใหญ่ สมเด็จเจ้าพังไกรและสมเด็จเจ้าพะโคะ ปัจจุบันเป็นที่เคารพสักการะของชาวบ้านมาก
           บัวเก็บอัฐิจอมพุทธราชศักดา  ก่อด้วยอิฐถือปูน ตั้งอยู่ทางด้านหลังอนุสาวรีย์หลวงพ่อจอมสิทธิชัย จอมพุทธราชศักดาเป็นกวี และปราชญ์ชาวเมืองพัทลุง มีชีวิตอยู่ระหว่างรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว และพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้แต่งหนังสือไว้หลายเล่ม เช่น เรื่องสุวรรณหงส์ ตำราไสยศาสตร์และตำราดูลักษณะ เป็นต้น
           กรมศิลปากรได้ประกาศขึ้นทะเบียนเป็นโบราณสถาน และประกาศแนวเขตโบราณสถาน มีพื้นที่ประมาณ ๒ ไร่ ๒ งาน เมื่อปี พ.ศ.๒๕๒๘

| ย้อนกลับ | หน้าต่อไป | บน |