เขาอกทะลุ  อยู่ในเขตตำบลคูหาสวรรค์ อำเภอเมือง ฯ  เป็นภูเขาหินปูน วางตัวอยู่ในแนวทิศเหนือ - ทิศใต้ ยาวประมาณ ๒ กิโลเมตร กว้างสุดประมาณ ๑ กิโลเมตร ยอดเขาสูงประมาณ ๒๔๕ เมตร จากระดับน้ำทะเล มีลักษณะพิเศษกว่าภูเขาลูกอื่น ๆ คือ ตรงบริเวณส่วนกลางค่อนไปทางส่วนยอด มีลักษณะเป็นรูกลมกลวง เส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ ๑๐ เมตร มองเห็นได้ในระยะไกลในสมัยโบราณ ฯ ที่เดินเรือในทะเลสาบสงขลา จะมองเห็นภูเขาอกทะลุเป็นที่หมายของเมืองพัทลุง  บนภูเขาอุดมสมบูรณ์ไปด้วยป่าไม้นานาชนิด พื่นที่เชิงเขามีประชาชนอยู่อาศัยและใช้เป็นพื้นทีเกษตรกรรม  ด้านทิศตะวันตกและทิศเหนือมีลำคลองไหลผ่านเรียกว่า คลองโรงตรวน ไหลไปทางด้านทิศตะวันออก ไปรวมกับคลองอื่น ๆ ที่บ้านหัวควน เรียกว่า คลองลำปำ แล้วไหลไปออกทะเลสาบสงขลาที่บ้านลำปำ ตำบลลำปำ อำเภอเมือง ฯ  ด้านทิศใต้ของภูเขามีคลองตำนานไหลผ่านไปรวมกับคลองโรงตรวน ที่บ้านหัวโคน เส้นทางน้ำเหล่านี้ในอดีตเชื่อว่า เป็นเส้นทางคมนาคมทางน้ำของชุมชนโบราณ ในแผ่นดินกับชุมชนบริเวณทะเลสาบสงขลา  เนื่องจากลำน้ำเหล่านี้ไหลผ่านชุมชนโบราณหลายแห่ง เช่น ชุมชนบ้านม่วง ชุมชนบ้านโพรงมะพร้าวหรือชุมชนบ้านพญาขัน
ชุมชนบ้านควนแร่ ชุมชนบ้านควนสาร และชุมชนบ้านลำปำ เป็นต้น
            เขาอกทะลุเป็นภูเขาที่เชื่อกันว่าศักดิ์สิทธิ์ และเป็นที่สิงสถิตของเจ้าแม่ฤดี เจ้าแห่งเขาอกทะลุ  ชาวเมืองพัทลุงถือเสมือนเสาหลักเมืองพัทลุง ด้วยเหตุนี้ทางราชการจึงนำเอาภาพเขาอกทะลุ และเจดีย์บนยอดเขามาทำเป็นตราสัญลักษณ์ของจังหวัด นอกจากนี้เขาอกทะลุยังเป็นแหล่งโบราณคดีที่สำคัญของจังหวัด ภายในถ้ำต่าง ๆ บนภูเขาได้พบพระพิมพ์ดินดิบศิลปะศรีวิชัย (พุทธศตวรรษที่ ๑๒ - ๑๓) เป็นจำนวนมาก
                - ถ้ำพิมพ์หรือถ้ำเขาอกทะลุ  อยู่ทางทิศตะวันตกของเขาอกทะลุ ปากถ้ำหันไปทางทิศตะวันตก ภายในถ้ำเดิมมีกรุพระพิมพ์ พระพิมพ์ดินดิบจำนวนหนึ่ง ได้นำไปเก็บรักษาไว้ในพิพิธภัณฑ์สถานแห่งชาติ พระนคร
                - ถ้ำคุรำ  ตั้งอยู่ทางทิศเหนือของถ้ำพิมพ์ ห่างออกไปประมาณ ๑.๕ กิโลเมตร ปากถ้ำหันไปทางทิศตะวันตก ภายในถ้ำมีกรุพระพิมพ์ดินดิบสมัยศรีวิชัยจำนวนมาก ปัจจุบันสภาพถ้ำถูกทำลายจากการขุดขี้ค้างคาวและการย่อยหิน
                - ถ้ำมาลัย  ตั้งอยู่ทางด้านทิศใต้ของถ้ำคุรำ ห่างกันประมาณ ๕๐ เมตร ปากถ้ำหันไปทางทิศตะวันตก ภายในถ้ำมีกรุพระดินดิบ สมัยศรีวิชัย
                - เจดีย์ยอดเขาจัง  ตั้งอยู่บนยอดเขาจัง ซึ่งเป็นยอดเขาหนึ่งในภูเขาอกทะลุ ทางด้านทิศเหนือ สภาพปัจจุบันทรุดโทรมมาก เหลือเพียงซากฐานเจดีย์รูปสี่เหลี่ยม พบแหวนหัวงูและเงินจำนวนมาก
                - เจดีย์ยอดเขาอกทะลุ  สร้างเมื่อปี พ.ศ.๒๔๕๓ โดยพระอธิการนุ้ย เจ้าอาวาสวัดโคกคีรี เป็นผู้นำ ได้มีการนำเอาสำเภาเงินสำเภาทองบรรจุไว้ในเจดีย์ด้วย ได้สร้างสระน้ำเล็ก ๆ ไว้กลางองค์เจดีย์ เป็นเจดีย์ก่ออิฐถือปูน มีฐานเป็นรูปสี่เหลี่ยมจตุรัส ขนาด ๔.๕๐ เมตร ฐานรากที่เหลือสูงประมาณ ๑.๕๐ เมตร ทางทิศเหนือของเจดีย์ มีแนวบันไดขึ้นสู่ฐานทักษิณ องค์เจดีย์มีรูปแบบอย่างไรไม่ปรากฎหลักฐาน
            กรมศิลปากร ได้ประกาศขึ้นทะเบียนเป็นโบราณสถาน เมื่อปี พ.ศ.๒๔๗๘
                - คูและกำแพงเมือง (เมืองพระรถ)  อยู่ในเขตตำบลควนมะพร้าว อำเภอเมือง ฯ คูและกำแพงเมืองนี้ ล้อมรอบชุมชนโบราณที่รู้จักกันในชื่อเมืองพระรถ หรือที่ชาวบ้านเรียกกันว่า บ้านคูเมือง ตั้งอยู่ระหว่างควนบ้านแร่กับควนบ้านสวน ค่อนไปทางด้านทิศตะวันออก มีลักษณะเป็นเมืองรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส  มีกำแพงเมืองและคูเมืองล้อมรอบทั้ง ๔ ด้าน ภายในเมืองมีพื้นที่ประมาณ ๖๖ ไร่
            หลักฐานทางโบราณคดีที่พบภายในเมืองพระรถ ได้แก่ เศษภาชนะดินเผาประเภทหม้อ กุณโฑ มีพวยแบบเดียวกับที่พบที่เมืองสทิงพระ สทิงหม้อ จังหวัดสงขลา แต่เนื้อหยาบกว่า ชิ้นส่วนเจดีย์จำลองดินเผา เศษเครื่องถ้วยลายครามจีนสมัยราชวงศ์ชิง สันนิษฐานว่า บริเวณที่ตั้งเมืองนี้เป็นที่ตั้งถิ่นฐานของชุมชนโบราณ มาตั้งแต่ประมาณพุทธศตวรรษที่ ๑๕ - ๑๗ คูเมืองและกำแพงเมืองน่าจะเป็นสิ่งก่อสร้างในสมัยอยุธยา อาจเป็นตัวเมืองเก่าสมัยอยุธยา มีบางแนวคิดว่าชุมชนบ้านคูเมือง น่าจะเป็นลักษณะของชุมชนชั่วคราวแบบค่ายรบในสมัยอยุธยา เนื่องจากพบกระสุนปืนใหญ่ และอาวุธโบราณในบริเวณเมือง
                - กำแพงเมืองและคูเมือง  กำแพงเมืองก่อด้วยดินมีขนาดกว้าง - ยาว ประมาณ ๒๐๐ x ๒๐๐ เมตร มีประตูเมืองอยู่ ๒ ประตู อยู่ทางด้านทิศตะวันออก และด้านทิศตะวันตกของกำแพงเมือง คูเมืองกว้างประมาณ ๑๒ เมตร ยาวเป็นแนวรอบเมืองตามแนวกำแพงเมือง
                - เนินโบราณสถาน  พบมีอยู่สองแห่ง ทางทิศเหนือของเมือง อยู่ห่างจากกำแพงเมืองประมาณ ๑๐๐ เมตร เป็นเนินดินขนาดใหญ่ มีเศษอิฐกระจายอยู่ทั่วเนิน อีกเนินหนึ่งอยู่ค่อนไปทางด้านทิศตะวันตกของตัวเมือง มีเศษอิฐกระจัดกระจายอยู่ทั่วไป
                - อู่เรือ  ตั้งอยู่ทางทิศตะวันออกของเมือง นอกแนวกำแพงและคูเมืองเดิมเชื่อมต่อกับคลองใหญ่ เรียกว่า คลองตลาด ซึ่งไหลไปบรรจบกับคลองหัววัง ทางด้านทิศตะวันออกของศาลาโต๊ะวัก แล้วรวมกับคลองลำปำ ไหลออกสสู่ทะเลสาบสงขลา แนวคลองกว้างประมาณ ๑๕ เมตร
            กรมศิลปากร ได้ประกาศขึ้นทะเบียนเป็นโบราณสถาน และประกาศเขตโบราณสถาน เป็นพื้นที่ประมาณ ๖๖ ไร่ เมื่อปี พ.ศ.๒๕๒๐