ในบริเวณใกล้เคียงถ้ำเขาน้ำพราย ยังมีหลักฐานทางโบราณคดีได้แก่ เครื่องมือประเภทขวานหินขัดไม่มีบ่า เศษภาชนะดินเผาลายเชือกทาบ ชิ้นส่วนภาชนะแบบหม้อสามขา ชิ้นส่วนกระดูกสัตว์เผาไฟ สันนิษฐานว่า เป็นพื้นที่กระทำกิจกรรมการอยู่อาศัยของมนุษย์สมัยก่อนประวัติศาสตร์ และอาจมีการใช้พื้นที่อย่างต่อเนื่องในช่วงระยะเวลาหนึ่ง
           แหล่งโบราณคดีถ้ำเขาปินะ  เขาปินะอยู่ในเขตตำบลนาวง อำเภอห้วยยอด มีถ้ำใหญ่น้อยสลับซับซ้อนจัดตามระดับความสูงได้หกระดับ
               - ระดับที่ ๑  พื้นที่ถ้ำต่ำกว่าระดับพื้นดินมีน้ำขังอยู่ตลอด มีทางน้ำไหลลอดภูเขา ชาวบ้านเรียกถ้ำน้ำ
               - ระดับที่ ๒  พื้นถ้ำอยู่สูงกว่าระดับพื้นดินประมาณ ๓ เมตร มีอยู่สามถ้ำด้วยกัน ได้แก่ ถ้ำฤาษี พบกระดูกคนโบราณจำนวนมาก เดิมเรียกว่า ถ้ำกระดูก ถ้ำต่อไปคือถ้ำแกลบ อีกถ้ำหนึ่งไม่มีชื่ออยู่ระหว่างถ้ำฤาษี และถ้ำแกลบ
               - ระดับที่ ๓  มีถ้ำพระบรรทม  เป็นที่ประดิษฐานพระบรรทม เมื่อร้อยปีเศษมาแล้ว ก่อด้วยปูนเพชร
               - ระดับที่ ๔  มีถ้ำพระองค์กลาง เป็นที่ประดิษฐานพระพุทธรูปห้าองค์ก่อด้วยปูนเพชร องค์หนึ่งมีมาแต่เมื่อใดไม่ปรากฎ ส่วนที่เหลือทำขึ้นสมัยหลัง
               - ระดับที่ ๕  มีถ้ำเจดีย์ เป็นที่ประดิษฐานพระเจดีย์องค์หนึ่ง ไม่ปรากฎว่าสร้างเมื่อใด มีการบูรณะใหม่เมื่อปี พ.ศ.๒๔๖๐
               - ระดับที่ ๖  มีอยู่สี่ถ้ำคือ ถ้ำลบ ถ้ำจำปา แอ่งน้ำธรรมชาติ ถ้ำมะขาม ถ้ำหอยโข่ง เคยมีผู้พบโบราณวัตถุในถ้ำหอยโข่งหลายอย่าง เช่น ขวานหินขัด หม้อสามขา
            แหล่งโบราณคดีวัดคีรีวิหาร  วัดคีรีววิหารตั้งอยู่ที่บ้านทาน ตำบลเขากอบ อำเภอห้วยยอด เมื่อปี พ.ศ.๒๔๔๕ สมเด็จ ฯ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ เคยเสด็จมา ณ วัดแห่งนี้ ทรงบันทึกสภาพของวัดและกล่าวถึงหลักฐานทางโบราณคดีว่า มีรูปพระพิมพ์ดินดิบหลายชนิด ในพระพิมพ์มีอักษรเทวนาครี จารึกไว้ด้วย
            ที่วัดแห่งนี้ยังมีพระพุทธรูปฝีมือช่างพื้นเมือง คือพระนอน ยาว ๙.๕๐ เมตร ประดิษฐานอยู่ตรงปากถ้ำในเพิงผา และพระบริวารของเก่าเจ็ดองค์ สร้างขึ้นใหม่สามองค์
            แหล่งโบราณคดีภูเขาสาย  ภูเขาสาย  อยู่ในเขตตำบลบางดี อำเภอห้วยยอด ในบันทึกของสมเด็จ ฯ พระยานริศรานุวัดติวงศ์ ทรงกล่าวถึงถ้ำนี้ไว้ว่า
               "......ปากถ้ำสูงกว่า พื้นดินสัก ๘ วา เป็นผาชัน .....รวมเทวรูปได้ ๖ ชนิดคือ  ๑.รูปพระโพธิสัตว์สี่กรนั่งขัดสมาธิ  ๒.รูปอย่างเดียวกันแต่ขนาดย่อม  ๓.รูปพระโพธิสัตว์สองกรนั่งห้อยพระบาท  ๔.รูปพระโพธิสัตว์สองกรยืน  ๕.รูปพระพุทธเจ้านั่งขัดสมาธิ  ๖.รูปอย่างเดียวกันแต่องค์เล็ก ยังมีอีกไม่รู้ว่าอะไร  เป็นที่เม็ดยอดอะไรก็มี มีลายชิ้นอะไรแตก ๆ มีตราหนังสือ และมีขอบไม่ซ้ำกับรูปที่ได้ชัดเจนนั้นก็มี..."
           แหล่งโบราณคดีถ้ำเขาขาว  ถ้ำเขาขาวอยู่ในภูเขาหินปูนโดด อยู่ในเขตตำบลเขาขาว อำเภอห้วยยอด ในถ้ำมีผู้พบพระพิมพ์ดินดิบ สถูปเล็ก ๆ ลักษณะพระพิมพ์เหมือนกับที่วัดคีรีวิหาร และถ้ำเขาสาย
           แหล่งโบราณคดีวัดเขาพระ  วัดเขาพระอยู่ในเขตตำบลคลองปาว อำเภอรัษฎา ส่วนที่เป็นแหล่งโบราณคดีคือ ภูเขาด้านตะวันตกของวัด ตัววัดเริ่มสร้างเมื่อปี พ.ศ.๒๔๗๘
            หลักฐานทางโบราณคดีที่พบมีสองส่วนคือ บริเวณเพิงผาหน้าถ้ำ เป็นประดิษฐานพระพุทธรูปฝีมือช่างพื้นบ้าน ที่ผนังถ้ำเหนือเศียรพระพุทธรูป มีลายเขียนเป็นรูปวงกลมบ้าง คล้ายดอกบัวบ้าง มีอักษรไทยจารึกอยู่ด้วย ลักษณะคล้ายอักษรถ้ำเขาสามบาตร แต่ลบเลือนมากจนอ่านเอาความไม่ได้ ส่วนที่สองคือบริเวณในถ้ำมีพระพุทธรูปไม้เล็ก ๆ วางกองอยู่เป็นอันมาก มีผู้พบเศษภาชนะดินเผาประเภทหม้อสามขา เศษกระดูก และเศษเปลือกหอยปะปนอยู่ด้วย
            แหล่งโบราณคดีเขาหลักจัน  เขาหลักจันอยู่ที่ตำบลปากแจ่ม อำเภอห้วยยอด มีถ้ำอยู่หลายถ้ำ เช่น ถ้ำแพะ ถ้ำพราน ในถ้ำมีโบราณวัตถุประเภทเครื่องมือหิน มีทั้งหินลับ ขวานหินขัด และมีเศษภาชนะดินเผา ลายเชือกทาบ และผิวเรียบ
            นอกจากแหล่งโบราณคดีดังกล่าวแล้ว ยังมีคำบอกเล่าถึงการพบโบราณสถานที่อื่น ๆ อีกหลายแห่ง เช่นพบเศษภาชนะดินเผา รวมทั้งโอ่งดินเผาที่ยังมีรูปทรงสมบูรณ์ ที่ทะเลสองห้อง อำเภอห้วยยอด พบขวานหินขัดเรียงรายตามลุ่มแม่น้ำ พบพระพิมพ์ที่เขาพระวิเศษ อำเภอวังวิเศษ และเศษภาชนะดินเผา ในถ้ำของภูเขาบริเวณใกล้เคียง พบพระพุทธรูปที่ถ้ำเขาพลู ตำบลบางสัก อำเภอกันตัง พบเศษเครื่องปั้นดินเผา และเครื่องประดับ คนโบราณที่ถ้ำบริเวณแหลมโต๊ะบนเกาะลิบง เขาโต๊ะแนะ ริมคลองเจ้าไหม
แหล่งประวัติศาสตร์
            แหล่งประวัติศาสตร์ของเมืองตรังส่วนใหญ่เกี่ยวเนื่องด้วยสถานที่ตั้งเมือง ในยุคแรก ๆ นั้น หาร่องรอยเดิมได้ยาก เพราะการเปลี่ยนแปลงสภาพทางภูมิศาสตร์ มีเพียงแต่ข้อสันนิษฐานโดยอาศัยชื่อบ้านผนวกกับแนวคิดที่ว่า การตั้งเมืองมักจะอยู่ริมแม่น้ำ ทั้งนี้เพื่อความสะดวกในการติดต่อคมนาคม
           แหล่งประวัติศาสตร์เกาะลิบง  ตามประวัติเมืองตรัง โต๊ะเฮ้าหวา หรือโต๊ะบังกะหวา ผู้นำชุมชนในเกาะลิบง ได้เป็นพระยาลิบงตำแหน่งเจ้าเมือง เมื่อสิ้นพระยาลิบงแล้ว หลวงฤทธิ์สงครามได้เป็นเจ้าเมือง
            ในปี พ.ศ.๒๓๕๒ เกิดศึกถลาง ได้ใช้เกาะลิบงเป็นที่ชุมนุมทัพเรือจากเมืองต่าง ๆ ในฝ่ายใต้ ยกกำลังไปรบพม่าจนได้ชัยชนะ ห้วงเวลาดังกล่าว หลวงฤทธิ์สงครามเป็นเจ้าเมือง
            ในปี พ.ศ.๒๓๕๔ หลวงฤทธิ์สงครามถึงแก่กรรม เกาะลิบงได้คลายความสำคัญลง
            ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้เป็นที่ตั้งด่านภาษีอยู่ที่บริเวณแหลมจุโหย
           แหล่งประวัติศาสตร์เมืองเก่าควนธานี พบร่องรอยความเป็นที่ตั้งเมือง ในบริเวณตั้งแต่ศาลหลักเมืองไปจนจดชายคลอง จากท่าแก้มดำจนถึงท่าหัวไทร ถัดจากศาลหลักเมืองลงไปมีร่องรอยคุกโบราณ กระสุนปืนใหญ่ ใกล้ริมน้ำจะมีซากอิฐและแนวกำแพง ซึ่งสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ มาสร้างไว้ ตั้งใจจะให้เป็นที่ว่าราชการเมือง พบเหรียญที่ขุดได้ในบริเวณนี้ มีเส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ ๓.๘ เซนติเมตร จารึกปี ค.ศ.๑๗๙๙ (ตรงกับปี พ.ศ.๒๓๔๒) ด้วยอักษรภาษาต่างประเทศ
            บริเวณท่าแก้มดำคือบริเวณสะพานข้ามแม่น้ำตรังในปัจจุบัน ส่วนท่าที่จะขึ้นควนธานีคือ ท่าหัวไทร มีคลองขุดเชื่อมระหว่างสองท่านี้ ผู้ดำเนินการขุดคลองคือ พระยามนตรีสุริยวงศ์ ข้าหลวงหัวเมืองฝ่ายตะวันตก ซึ่งมาประจำที่เมืองตรัง
            ใกล้ไปทางท่าเรือแก้มดำ มีซากเตาเผาอิฐและฐานเจดีย์เก่า เตาเผาอิฐมีลักษณะเป็นหลุมลึกขอบหลุมเป็นฐานอิฐที่ก่อขึ้นมาจากพื้น มีอิฐเก่า ๆ เหลืออยู่หลายก้อน เป็นชนิดเดียวกับที่พบที่ทำเนียบของสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ ส่วนฐานเจดีย์เก่าเป็นเพียงเนินดิน ตรงกลางจะมีเสาที่เป็นไม้อยู่สามเสา สูงประมาณ ๑๕๐ เซนติเมตร ฐานรากเจดีย์กว้างประมาณ ๙ x ๙ เมตร แผ่นอิฐที่สำรวจพบมีสภาพที่สมบูรณ์ และมีขนาดเดียวกันกับอิฐที่พบที่เตาเผาอิฐ สันนิษฐานว่า มาจากเตาเผาเดียวกัน
           แหล่งประวัติอศาสตร์อำเภอกันตัง  เมื่อปี พ.ศ.๒๔๓๖ พระยารัษฎา ฯ ได้ย้ายที่ตั้งเมืองควนธานีไปตั้งที่กันตัง โดยได้จัดสร้างสวถานที่ราชการต่าง ๆ เป็นเครื่องผูกฝาจากชั่วคราวขึ้นก่อน จนถึงปี พ.ศ.๒๔๔๐  จึงขอจัดสร้างสถานที่ราชการเหล่านี้ขึ้นใหม่ พร้อมกับพัฒนาเมืองตรังให้เป็นเมืองท่าค้าขาย จัดสร้างท่าเรือ และสะพาน ท่าเทียบเรือ เช่น สะพานเจ้าฟ้า เมื่อปี พ.ศ.๒๔๔๕ ในย่านนี้ยังมีบริษัทที่ทำการค้าทางเรือกับต่างประเทศ สืบทอดกิจการมาจนถึงปัจจุบัน

| ย้อนกลับ | หน้าต่อไป | บน |