ค่ายบางระจัน  อยู่ในเขตตำบลบางระจัน อำเภอค่ายบางระจัน มีประวัติความเป็นมาโดยสังเขปคือ เมื่อเดือนสาม ปีระกา พ.ศ.๒๓๐๘ พระเจ้ามังระ กษัตริย์พม่าแห่งกรุงอังวะ ให้เนเมียวสีหบดี (มังโปสุพลา) เป็นแม่ทัพฝ่ายเหนือยกกำลังมาทางเหนือเข้าตีเมืองรายทาง แล้วลงไปตั้งค่ายอยู่ที่วัดป่าฝ้าย (ในเขตอำเภอบางบาล จังหวัดพระนครศรีอยุธยา ในปัจจุบัน)
            ให้มังมหานรธาเป็นแม่ทัพฝ่ายใต้ พร้อมด้วยติงจา แมงข่อง จอกาโม งาจุนหวุ่น และจิกแก ปลัดเมืองทวาย ยกกำลังมาทางด่านพระเจดีย์สามองค์ แล้วมาตั้งค่ายอยู่ที่ตำบลสีกุก (ในเขตอำเภอบางบาล จังหวัดพระนครศรีอยุธยา ในปัจจุบัน)
            เนเมียวสีหบดีให้สุรินทจอข่องเป็นแม่ทัพถือพลหนึ่งพันเศษ ยกไปตั้งค่ายอยู่ที่เมืองวิเศษไชยชาญ เที่ยวออกปล้นสะดมชาวบ้านเป็นที่เดือดร้อนไปทั่ว
            ได้มีชาวบ้านสี่คนคือนายแทน นายอิน นายเมือง และนายโชติ เป็นชาวบ้านศรีบัวทอง แขวงเมืองสิงห์บุรี และอีกสองคนคือ นายดอกและนายทองแก้ว เป็นชาวเมืองวิเศษไชยชาญ บ้านสี่ร้อย  ทั้งหกคนได้ร่วมสาบานกันและขอเป็นศิษย์พระอาจารย์ธรรมโชติ สำนักวัดเขาขึ้น ยอดเขานางบวช
            ขุนสรรค์สรรพกิจ กรมการเมืองสรรคบุรี ศิษย์ของพระอาจารย์ธรรมโชติ ได้อพยพครอบครัวและราษฎรประมาณสองร้อยคน
มาพึ่งพระอาจารย์ธรรมโชติ พระอาจารย์ธรรมโชติจึงหาทำเลที่ตั้งค่ายที่วัดโพธิ์เก้าต้น ตำบลบ้านบางระจันทร์ แขวงเมืองสิงห์บุรี เพราะมีภูมิประเทศคล้ายเป็นเกาะ เหมาะแก่การตั้งรับข้าศึกและป้องกันตัว มีเสบียงอาหารสมบูรณ์
            ขณะนั้นได้มีกลุ่มคนซ่องสุมกำลังฝึกอาวุธอยู่บริเวณเหนือวัดโพธิ์ทะเล อยู่หลายกลุ่มด้วยกันคือ
                   นายพันเรือง กำนันตำบลบางระจัน
                   นายจันเขียว  หรือนายจันหนวดเขี้ยว นายบ้านโพธิ์ทะเล
                   นายทองเหม็น ผู้ใหญ่บ้านกลับ
                   นายทองแสงใหญ่  ผู้ช่วยกำนันตำบลบางระจัน
            ทั้งสี่คนเป็นชาวเมืองสิงห์บุรี ทุกคนเป็นศิษย์พระอาจารย์ธรรมโชติ ได้มารวมตัวกันกับพระอาจารย์ธรรมโชติ ได้มีการสร้างค่ายสองค่าย ค่ายใหญ่อยู่บริเวณวัดโพธิ์เก้าต้น ค่ายเล็กอยู่บริเวณวัดประโยชน์ (วัดยวด) ให้นายแท่นเป็นแม่ทัพใหญ่ ให้นายทองเหม็นเป็นนายกอง ทางปีกขวา นายพันเรืองเป็นนายกองทางปีกซ้าย ขุนสรรค์สรรพกิจ เป็นกองหน้า ชาวบ้านบางระจันได้รวมกำลังกันดังกล่าวต่อสู้กับพม่าหลายครั้งดังนี้
                     - ครั้งที่ ๑ สุรินจอข่อง รู้ว่ามีการจัดตั้งค่ายบางระจัน จึงให้จัดกำลังร้อยคนมุ่งหน้าไปบางระจัน ทางค่ายบางระจันให้นายแท่นเป็นนายกองออกไปสู้พม่า เมื่อพม่ายกมาถึงด้านใต้ลำราง ชาวค่านบางระจันก็เข้าโจมตีพม่าได้ฆ่าฟันพม่าตายเกือบหมด เมื่อข่าวนี้แพร่ออกไปก็ทำให้ผู้ที่หลบซ่อนอยู่ตามหัวเมืองต่าง ๆ อพยพเข้ามาอยู่ในค่ายบางระจันมากขึ้นจนมีกำลังเกือบพันคน
            สุรินจอข่อง เห็นสถานการณ์เช่นนั้น จึงมีใบบอกไปยังแม่ทัพใหญ่ เนเมียวสีหบดีจึงให้งาฉุนหวุ่นถือพล ๕๐๐ ยกออกไปปราบเมื่อมาถึงบ้านแสวงหา พระอาจารย์ธรรมโชติให้นายดอกกับนายทองแก้วคุมกำลังออกรบ ฝ่ายพม่าแตกกลับไป
                     - ครั้งที่ ๒  เนเมียวสีหบดีจัดกำลังเจ็ดร้อยคน ให้เยกินหวุ่นยกกำลังไปปราบ ทางค่ายบางระจันยกกำลังไปตั้งรับที่บ้านห้วยไผ่ เมื่อปะทะกับฝ่ายค่ายบางระจัน ได้ชัยชนะฆ่าฝ่ายพม่าตายเป็นจำนวนมาก
                     - ครั้งที่ ๓  เนเมียวสีหบดีจัดกำลังเก้าร้อยคน ให้ติงจาโปคุมกำลังไปปราบ ฝ่ายค่ายบางระจันซุ่มคอยที่อยู่ เมื่อพม่ายกมาถึงทุ่งขุนโลก (ปัจจุบันอยู่ที่วัดประดับ) ฝ่ายไทยยกกำลังเข้าตีพม่าแตกกลับไป
                     - ครั้งที่ ๔  เนเมียวสีหบดีจัดกำลังหนึ่งพันคน ให้สุรินจอข่องนำไปปราบค่ายบางระจัน เมื่อมาถึงบ้านหัวไผ่ แขวงเมืองวิเศษชัยชาญใกล้ค่ายบางระจัน ทางค่ายบางระจันให้นายแท่นเป็นกองกลาง นายทองเหม็นเป็นปีกขวา นายพันเรืองเป็นปีกซ้าย มีกำลังพลกองละสองร้อยคน และให้ขุนสรรค์คุมพลแม่นปืน ร้อยคนเป็นกองหน้า กำลังทั้งหมดไปพร้อมกันที่สะตือสี่ต้น ริมคลองบางระจัน ตั้งรับพม่าอยู่ด้านเหนือบ้านห้วยไผ่ เมื่อเข้ารบกันได้มีกองม้าบ้านโพธิคำหยาด แขวงเมืองวิเศษชัยชาญ มีม้า ๓๐ ตัว ผ่านมาพบเหตุการณ์จึงได้เข้าร่วมรบด้วย ฝ่ายพม่าแตกยับเยินกลับไป สุรินจอข่องนายทัพพม่าตายในที่รบ นายแท่นถูกปืนพม่าได้รับบาดเจ็บ
                     - ครั้งที่ ๕  เนเมียวสีหบดีให้แยจอฮากา ถือพลพันสองร้อยคนมาตีค่ายบางระจัน ทางค่ายบางระจันจัดกำลังออกไปซุ่มระหว่างทาง ฝ่ายพม่าเดินทัพเข้าสู่ที่ล้อมที่บ้านขุนโลก กองทัพพม่าแตกร่นไปไม่เป็นขบวนล้มตายเป็นจำนวนมาก แยจอฮากาหนีกลับไปได้
                     - ครั้งที่ ๖  เนเมียวสีหบดีจัดกำลัง ๑,๒๐๐ คน ให้จิกแกปลัดเมืองทวาย ยกไปตีค่ายบางระจันกำลังทั้งสองฝ่ายประจันหน้ากันที่ชายทุ่งบ้านกระทุ่มรายและวัดบ้านสร้าง ฝ่ายพม่าแตกกลับไป
                     - ครั้งที่ ๗  เนเมียวสีหบดีจัดกำลัง ๑,๕๐๐ คน ให้อากาปันคยีเป็นเม่ทัพ มีทั้งทหารราบและทหารม้า ยกไปตีค่ายบางระจัน ใช้วิธีเดินทัพช้า ๆ ตั้งค่ายเป็นระยะ ๆ สุดท้ายมาตั้งที่ชายป่าบ้านขุนโลก ตอนนี้ทางค่ายบางระจันมีกำลังคนมากขึ้น ได้จัดกำลัง ๑,๐๐๐ คนเศษ ให้นายจันหนวดเขี้ยวเป็นเม่ทัพมีกำลัง ๓๐๐ คน นายโชติเป็นปีกขวามีกำลัง ๒๐๐ คน นายทองแก้วเป็นปีกซ้ายมีกำลัง ๓๐๐ คน ขุนสรรมีกำลัง ๑๒๐ คน กองม้ามี ๔๐๐ ตัว มอบให้นายทัพเป็นนายกองม้าประจันบาน ฝ่ายค่ายบางระจันตีพม่าแตกพ่ายกลับไป
                     - ครั้งที่ ๘ หลังจากการรบคร้งที่ ๗ ต่อมาอีก ๒๐ วัน มีมอญคนหนึ่งอาศัยอยู่ในเมืองไทยมานาน พม่าได้ตั้งตัวให้เป็นพระนายกอง รับอาสาคุมกำลังไปตีค่ายบางระจัน ได้คุมกำลังผสมพม่ามอญจำนวน ๒,๐๐๐ คน พร้อมยุทธภัณฑ์ เครื่องม้า ปืนเล็ก ปืนใหญ่ เดินทัพอย่างระมัดระวัง เมื่อถึงที่เหมาะสมก็จะตั้งค่าย โดยตัวค่ายแต่ละครั้งจะมีสามค่าย แล้วรื้อค่ายหลังไปตั้งค่ายหน้า ทำเช่นนี้ตลอด ๒๐ วัน ก็เข้าประชิดบ้านขุนโลกใกล้เขตบ้านบางระจัน ฝ่ายค่ายบางระจันจัดทัพเข้าโจมตี แต่ฝ่ายพม่าตั้งมั่นอยู่ในค่ายแล้วใช้ปืนใหญ่ปืนเล็กยิงต่อสู้ นายทองเหม็นออกรบถุฝ่ายพม่ารุมตีตาย นับเป็นครั้งแรกที่ชาวบางระจันแพ้ ส่วนนายแท่นถูกพม่ายองบาดเจ็บและตายในที่สุด พม่าพยายามขุดอุโมงค์เข้าประชิดค่ายบางระจัน เพื่อตั้งปืนใหญ่ยิงได้สะดวกขึ้น
            ชาวค่ายบางระจัน ได้ทำใบบอกไปยังกรุงศรีอยุธยา ขอปืนใหญ่กับกระสุนดินดำมาต่อสู้พม่า แต่ทางกรุงศรีอยุธยาเกรงว่าจะถูกพม่าช่วงชิงระหว่างทาง แต่ได้ให้พระยารัตนาธิเบศร์มาแนะนำช่วยเหลือ โดยได้เรี่ยไรทองเหลือง ทองแดง ตลอดจนโลหะที่พอมีมาหล่อปืนใหญ่ แต่ปรากฎว่า ปืนใหญ่ที่หล่อทั้งสองกระบอกร้าวใช้การไม่ได้ เมื่อพม่าขุดอุโมงค์เข้าประชิดค่ายบางระจัน แล้วใช้ปืนใหญ่ระดมยิงติดต่อกันสามวัน พม่าก็เข้ายึดค่ายเล็กไว้ได้ ต่อมาอีก ๒๐ วันพม่าก็รวมกำลังกันเข้าตีค่ายบางระจันได้ เมื่อวันแรมสองค่ำเดือนแปด พ.ศ.๒๓๐๙ รวมเวลาที่ชาวบ้านบางระจันได้ตั้งค่ายสู้พม่าอยู่ถึงห้าเดือน
            ร่องรอยของค่ายบางระจันคงเหลือแต่คันดินเป็นแนวอยู่ทางทิศใต้ของวัดโพธิ์แก้ว ทางราชการได้แต่งตั้งคณะกรรมการบูรณะฟื้นฟูค่ายบางระจัน เมื่อปี พ.ศ.๒๔๙๓ โดยให้กรมศิลปากรขุดแต่งตัวค่ายและสระ ต่อมาในปี พ.ศ.๒๕๑๓ คณะกรรมการได้มีดำริให้สร้างค่ายจำลองแทนค่ายเก่าซึ่งสร้างด้วยไม้ประกอบด้วยเชิงเทิน ระเนียด ป้อมและหอคอยห้าป้อม เป็นป้อมใหญ่สองป้อม ป้อมเล็กสามป้อม อยู่ที่มุมทิศตะวันออกหนึ่งป้อม ทิศตะวันตกสองป้อม ตัวป้อมสูง ๘ เมตร กว้าง ๔.๖๐ เมตร มีหอคอยหลังคาเหลี่ยมมุงด้วยแฝก กว้าง ๒.๕๐ เมตร ป้อมใหญ่มีพื้นสามชั้น ป้อมเล็กมีสองชั้น มีบันไดขึ้นกำแพงค่ายหรือระเนียด กำแพงป้อมรักษาการณ์ มีลักษณะการเรียงเสาสามต้นให้สูงขึ้น มาสลับกับเสาสองต้นเป็นระยะ สำหรับบังตัวตามแบบใบเสมาของกำแพงเรียกว่า ลูกป้อม เสาระเนียดทั้งหมดเสี้ยมปลายแหลม หลังค่ายยกเป็นเนินดินสูง ๑.๒๐ เมตร ตัวค่ายจำลอง มีความยาวประมาณ ๑.๗๕ เมตร

| ย้อนกลับ | หน้าต่อไป | บน |