จารึกวัดมหาวนาราม  มีอยู่จำนวนเจ็ดหลัก สองหลักแรกจารึกบนแผ่นศิลาทำด้วยทรายผสมปูนคล้ายคอนกรีต (เรียกว่าซะทราย) อีกห้าหลักจารึกบนฐานพระพุทธรูปที่ประดิษฐานอยู่ในวิหารพระเจ้าใหญ่อินแปง ซึ่งเป็นพระพุทธรูปสำคัญของเมืองอุบล ฯ
                - หลักที่ ๑  ลักษณะเป็นใบเสมาขนาดใหญ่กว่าทุกหลักติดกับฐานพระเจ้าใหญ่อินแปงด้านพระหัตถ์ซ้าย สูง ๙๗ เซนติเมตร กว้าง ๕๓ เซนติเมตร หนา ๑๘ เซนติเมตร มีอักษรจารึก ๒๔ บรรทัด มีข้อความว่า
            จุลศักราชได้ ๑๕๙ ตัว ปีเชิงมด พระเจ้าปทุมได้มาตั้งเมืองอุบล ฯ ได้ ๒๖ ปี ศักราชได้ ๑๔๒ ตัว ปีซะง้า จึงถึงอนิจกรรมล่วงไปด้วยลำดับปีเดือน หั้นแล้ว ศักราชได้ ๑๕๔ ตัว ปีเต่าสัน พระพรหมวรราชสุริยวงศ์ ได้ขึ้นเสวยเมืองอุบล ฯ ได้ ๑๕ ปี ศักราช ๑๕๔ ตัว ปีรวงเร้าจึงได้สร้างวิหารอารามในวัดหลวงมณีโชติศรีสวัสดิ์สัสดี เพื่อให้เป็นที่สำราญแก่พุทธเจ้า ศักราชได้ ๑๖๙ ปี เมิงเม้า มหาราชศรีสัทธรรมวงศา พาลูกศิษย์สร้างพระพุทธรูปดิน หล่ออิฐซะทรายใส่วัด ล่วงเดือน ๕ เพ็ง วัน ๑ มื้อรวงไก๊ ฤกษ์ ๑๒ ลูก ชื่อว่าจิตต์อยู่ในราศีกันย์ เบิกแล้วยามแถใกล้ค่ำ จึงได้ชื่อว่าพระเจ้าอินแปง ให้คนและเทวดาคอยลำแยงรักษาบูชาอย่าให้อมาลาย อันตรายแก่พระพุทธรูปเจ้าองค์วิเศษ เพื่อให้เป็นมุงคุณแก่บ้านเมือง มหาราชครูตนสร้างจึงมีคำเลื่อมใส จึงทอดน้องหญิง ชื่อว่าแม่ปุ้ยกับทั้งอีปุ้ยหลานหญิงให้เป็นข้าโอกาสแก่พุทธรูปอินทร์เจ้าองค์นี้ ลูกหญิงชื่อว่าสาวหล้า สาวตวย สาวทุม ให้เป็นข้าโอกาสพุทธรูปเจ้านี้แล นางเพี้ยโคตรกับทั้งลูกเป็น ๔ แล นางเพี้ยแก้วกับลูกเป็น ๓ แล แม่พากับลูกเป็น ๕ มอบตนเป็นข้าโอกาสพุทธรูปเจ้าองค์นี้ แม่พระชาลีกับสาวดวงและอีบุญ ๓ คนนี้ มอบตนเป็นข้าโอกาสด้วยคำเลื่อมใส บ่ได้เอาข้าวของพุทธรูปเจ้า ครั้นว่าไผอยากออกจากโอกาสให้ปัจจัยไทยธรรมให้สมควร คำเลื่อมใสพุทธเจ้าจงออกเทอญ เป็นโทษ เป็นกรรมแล พระยาตนใดมากินบ้านกินเมืองนี้ บ่ใช้เวียกบ้านการเมืองแก่ข้าโอกาสฝูงนี้ ได้ชื่อว่าเคารพพระเจ้านัยหนึ่งชื่อว่าประกอบธรรม พระยาตนใดมานั่งเมืองนี้ มาดูศิลาเลขอันนี้ รู้ว่าพระพุทธรูปเจ้ามีข้อยโอกาสจึงบ่ใช่เวียกบ้านการเมือง พระยาตนนั้นบอกข้อยโอกาสให้ปฏิบัติพุทธรูปเจ้าจักได้กุศลบุญกว้างขวาง เหตุเคารพพุทธรูปเจ้านั้นแล นัยหนึ่งพระยาตนใดอยู่ดินกินเมืองที่นี้ให้บูชาเคารพพุทธเจ้าองค์นี้ด้วยเครื่องสักการะบูชาเยิงใดเยิงหนึ่ง คือมหรสพคบงัน เมื่อเดือน ๕ เพ็ง ดังนั้นจักได้คำวุฒิศรีสวัสดิ์แก่ชาวบ้านชาวเมือง  เหตุพระพุทธรูปประกอบด้วยบุญลักษณะ เหตุดังนั้นเทวดาจึงให้คำวุฒิศรีสวัสดิ์ด้วยเดชะคุณพุทธรูป นัยหนึ่งอาญาเมืองตนเชื่อว่าพรหมวรราชสุริยวงศ์ ได้สร้างวิหารอารามให้สถิตย์แก่พุทธรูปเจ้า ทางนรีสุดท่าทางกว้างจุแดนดง คนผู้ใดผู้หนึ่งมาเฮ็ดนาในดินโอกาสนี้ผิว่าได้เกวียน ๑ ให้เก็บค่าดินถังหนึ่ง ๒ เกวียน ๒ ถัง ให้เก็บขึ้นตามสัญญา ดังหลังนั้นเทอญ
                - หลักที่ ๒  เป็นจารึกบนใบเสมาเช่นเดียวกับหลักที่ ๑ แต่มีขนาดเล็กกว่า มีอักษรบันทึกอยู่ ๑๐ บรรทัด ติดกับฐานพระเจ้าใหญ่อินแปงด้านพระหัตถ์ขวา มีขนาดกว้าง ๓๗ เซนติเมตร สูง ๕๕ เซนติเมตร หนา ๑๐ เซนติเมตร มีข้อความดังนี้
            จุลศักราชได้ ๖๙ ตัว ปีเปิงเหม้าเดือน ๕ เพ็ง วัน ๑ มื้อรวงไก๊ ฤกษ์ ๑๒ ลูก ชื่อว่าจิตต์อยู่ในราศีกันย์เปิกแล้ว ยามแถใกล้ค่ำมหาราชครูศรีสัทธรรมวงศา ป่าหลวงมณีโชติศรีสวัสดิ์ สร้างพุทธรูปดินก่ออิฐซะทราย หมายใส่นามโคตรชื่อว่าพระเจ้าใหญ่อินแปงให้คนแลเทวดาคอยลำแยง รักษาบูชา อย่าให้มีอนาลายอันตรายแก่พระพุทธรูปเจ้าองค์ละลักษณะ ตราบท่อเท่า ๕๐๐๐ วัสสา สัพพญฺตญา ณ ปัจจโยโหติ
                - หลักที่ ๓  เป็นจารึกฐานพระพุทธรูปสำริดองค์ใหญ่ที่สุดในบรรดาที่มีจารึกด้วยกัน หน้าตักกว้าง ๕๕ เซนติเมตร สูง ๑๕๐ เซนติเมตร มีอักษรจารึก ๓ บรรทัด มีข้อความว่า
                พุทธศักราชได้ ๒ พัน ๓ ร้อย ....พระวัสสา เดือนล่วงแล้ว ๙ เดือน วันล่วงแล้ว ๒๑ วัน ปัจจุบันนี้ ปีเถาะ ตรีศกอยู่ในเหมันตฤดู เดือน ๓ ขึ้น ๗ ค่ำ วัน ๔ มหาราชครูธรรมคุตวัดป่ามณีโชติสร้าง พระพุทธรูปองค์แสน ๓ หมื่น ไว้โชตนาศาสนาตราบท่อเท่า ๕ พัน พระวัสสา นิพพานปัจจโยโหตุ
                - หลักที่ ๔  เป็นจารึกใต้ฐานพระพุทธรูปศิลาปางนาคปรก ขนาดหน้าตักกว้าง ๔๗ เซนติเมตร สูงวัดจากฐาน ๙๐ เซนติเมตร มีอักษรจารึกไว้ ๕ บรรทัด ว่าด้วยการสร้างพระพุทธรูป
                - จารึกหลักอื่น  มีอยู่สามหลัก เป็นจารึกใต้ฐานพระพุทธรูปขนาดต่าง ๆ กัน จารึกด้วยอักษรธรรมเช่นเดียวกับหลักอื่น ๆ ที่กล่าวมาแล้ว มีข้อความกล่าวถึงการสร้างพระพุทธรูปเช่นเดียวกับหลักที่ ๒ - ๔
              จารึกวัดบ้านตำแย  อยู่ในเขตอำเภอเมือง ฯ มีอยู่สามหลัก หลักที่ ๑ และหลักที่ ๒ เป็นจารึกบนฝาผนังด้านหน้าสิมวัดบ้านตำแย อยู่เหนือประตูเป็นอักษรไทยน้อย จารึกเมื่อปี พ.ศ.๒๔๑๗ หลักที่ ๓ เป็นจารึกที่ฐานพระพุทธรูปทองเหลือง ซึ่งเดิมเป็นพระประธานในสิม จารึกด้วยอักษรธรรมอีสาน เมื่อปี พ.ศ.๒๔๐๐ กล่าวถึงการสร้างพระพุทธรูป
              ศิลาจารึกหน้าที่วำการอำเภอโขงเจียม  เป็นศิลาจารึกรูปเสาเสมา ทำด้วยหินทรายสีน้ำตาลเข้ม ขนาดกว้าง ๓๙ เซนติเมตร สูง ๑๒๖ เซนติเมตร จารึกเป็นอักษรไทย และไทยน้อย เมื่อปี พ.ศ.๒๔๓๕ กล่าวถึงเจ้านายบุคคลสำคัญที่ปกครองหัวเมืองลาวกาวในขณะนั้น
            จารึกของจังหวัดอุบล ฯ ยังมีอีกมาก ทั้งจารึกสมัยก่อนตั้งเมืองอุบล ฯ ที่เป็นจารึกสมัยเจนละ และสมัยเมืองพระนคร ส่วนมากอยู่ที่วัดสุปัฏนาราม อำเภอเมือง ฯ ซึ่งมีประวัติเคลื่อนย้ายมาจากที่อื่น และจารึกสมัยหลังก่อนตั้งเมืองอุบล ฯ ในเขตอำเภอเมือง ฯ และอำเภออื่น ๆ ทั้งหมดเป็นตัวอักษรไทยน้อย และอักษรธรรมอีสาน ส่วนมากเป็นจารึกสั้น ๆ
    ตำนาน  บริเวณแถบเมืองอุบล ฯ เต็มไปด้วยเรื่องเล่า ตำนาน นิทาน และมุขปาฐะ ที่รู้จักกันแพร่หลายพอประมวลได้ดังนี้
              ตำนานเมืองอุบล (พื้นเมืองอุบล )  เป็นเรื่องเล่าเกี่ยวกับการอพยพหลบภัยของบรรพบุรุษของชาวเมืองอุบล ฯ คือ พระวอ พระตา ซึ่งอพยพลูกหลานไพร่พลหนีราชภัยจากเมืองเวียงจันทน์มาจนถึงเมืองอุบล ฯ
              ตำนานพระพือ  เป็นเรื่องราวของเทวรูปที่สร้างจากแท่นหินขนาดใหญ่ อยู่ในหลืบถ้ำกลางแม่น้ำมูล บริเวณแก่งสะพือเมื่อฤดูน้ำแล้ง จึงมองเห็นองค์เทวรูปพระพือซ่อนอยู่ในถ้ำใต้แก่งหิน เชื่อกันว่าพระพือเป็นเทวรูปศักดิ์สิทธิ์ ต่อมาเมื่อประมาณปี พ.ศ.๒๕๐๐ ได้มีการนำพระพือไปไว้ที่วัดสระแก้ว ริมฝั่งแม่น้ำมูลใกล้แก่งสะพืออันเป็นบริเวณที่เคยมีซากโบราณสถานสมัยอาณาจักรเจนละ
              ตำนานบั้งไฟ  ณ โนนสาวเอ้ ประเพณีการจุดบั้งไฟมีมูลเหตุมาจากความเชื่อเรื่องผีฟ้าพระยาแถน ผู้อยู่บนฟ้ามีหน้าที่สอดส่องดูแลมวลมนุษย์ ก่อนฤดูกาลทำนา พระยาแถนจะบันดาลให้ฝนตกมาสู่โลกมนุษย์สม่ำเสมอ ต่อมาได้เกิดมีผู้มีบุญญาธิการชื่อ พระยาคันคาก มีอิทธิฤทธิ์มาก ช่วยเหลือปัดเป่าทุกข์ภัยให้แก่คนทั่วไปเป็นอันมาก ผู้คนต่างนิยมเลื่อมใส จนลืมบูชาพระยาแถนเช่นที่เคยปฏิบัติ พระยาแถนโกรธจึงไม่ยอมให้ฝนตกในแดนมนุษย์ เป็นเวลาเจ็ดปีเจ็ดเดือน มนุษย์ทั้งหลายพากันเดือดร้อน จึงให้พญานาคไปรบกับพระยาแถนแต่แพ้กลับมา ครั้งที่สองได้ให้พญาต่อ-แตน ยกไปรบแต่ก็แพ้กลับมาอีก พระยาคันคากจึงอาสาไปรบกับพระยาแถน โดยวางแผนให้ปลวกก่อจอมปลวกให้สูงขึ้นไปถึงเมืองแถน ให้พวกมอดไปกัดแทะด้ามอาวุธต่าง ๆ ของพระยาแถน พระยาคันคากพร้อมด้วยสัตว์ต่าง ๆ เช่นแมลงป่อง งู มด ปลวก ผึ้ง ต่อ แตน ยกกำลังขึ้นไปต่อสู้กับพระยาแถน สร้างความเจ็บปวด รำคาญแก่พระยาแถนจนต้องยอมแพ้ แล้วสัญญาจะบันดาลให้ฝนตกในเมืองมนุษย์ ทั้งนี้โดยขอเพียงให้ส่งสัญญาณขึ้นไปเตือนเท่านั้น พระยาคันคากบอกว่าจะจุดบั้งไฟขึ้นไปเป็นสัญญาณบอกแถนในเดือนหก หรือเดือนเจ็ดของทุกปี นอกจากนั้นฝูงกบ เขียด อึ่งอ่างต่าง ๆ จะช่วยส่งเสียงขึ้นมาด้วย และผู้คนจะแกว่งโหวตส่งเสียงเตือนว่าหมดฤดูทำนาแล้ว เมื่อถึงฤดูเก็บเกี่ยวในเดือนสิบเอ็ด เดือนสิบสอง ให้ฝนหยุดตก เกิดเป็นประเพณีบุญบั้งไฟบอกแถน ถือปฏิบัติกันสืบมา
            บุญบั้งไฟเป็นบุญใหญ่ประจำปี เป็นประเพณีรวมพี่น้อง และญาติจากหมู่บ้านข้างเคียงทั้งใกล้และไกลมาช่วยบุญ ส่วนใหญ่จะพักกันในป่า หรือเนินดินก่อนเข้าหมู่บ้าน เพื่อให้สาว ๆ ที่มาด้วยประแป้งแต่งตัว (เอ้ย่องในภาษาลาว) จึงเรียกที่พักดังกล่าวว่า โนนสาวเอ้ มีอยู่ในหลายหมู่บ้าน
              ตำนานนางเพานางแพง ณ ดงปู่ตา  เป็นเรื่องที่เล่าสืบกันมาว่านางเพา และนางแพงเป็นวิญญาณอันศักดิ์สิทธิ์ สิงสถิตย์อยู่ใต้น้ำ มีอิทธิฤทธิ์ให้คุณให้โทษแก่ผู้ที่เชื่อถือ ทั้งสองสาวพี่น้องมีความงาม พูดคำไหนคำนั้น ไม่ชอบการโกหก จะปรากฏกายบนบกเพื่อขอยืมฟืนจากชาวบ้านลงไปทอหูก หากยืมไปเจ็ดวันเมื่อถึงเวลาตามกำหนด นางจะนำฟืนไปคืนทันที นางมีสมบัติแก้วแหวนของมีค่ามากมาย รวมทั้งผ้าผ่อนแพรพรรณที่สวยงาม เมื่อถึงเทศกาลต่าง ๆ จึงมีผู้ไปยืมของจากนางเสมอโดยแต่งขันธ์ ๕ ขันธ์ ๘ ไปริมฝั่งน้ำบริเวณที่เชื่อว่านางสิงสถิตย์อยู่ ทำพิธีไหว้วอนขอยืม ครั้นตื่นเช้าให้ไปเอาของตามที่ยืมได้ แต่ต้องนำไปคืนตามกำหนดเวลา มิฉะนั้น นางจะทำโทษ หรืออาจไม่ให้อีกต่อไป
            บริเวณที่เชื่อว่ามีวิญญาณนางเพานางแพงสิงสถิตย์อยู่ คือ ริมฝั่งแม่น้ำใหญ่ เช่น กุดนางเพานางแพง ริมฝั่งลำโดมใหญ่ บ้านท่าโพธิศรี อำเภอเดชอุดม บริเวณศาลนางเพานางแพง ปากแม่น้ำมูล อำเภอโขงเจียม ต้นไทรใหญ่ใกล้วัดป่าเรไร บ้านท่าข้องเหล็ก อำเภอวารินชำราบ และมุ่งสะทั่ง ริมฝั่งแม่น้ำมูล ตำบลมุ่งสะมะแลง กิ่งอำเภอสว่างวีรวงศ์ เป็นต้น เหตุที่นางเพานางแพงสิงสถิตย์อยู่ใต้น้ำ เพราะเมื่อครั้งยังมีชีวิตนางทั้งสองได้ลงเรือเดินทางตามลำน้ำโขงจนถึงบริเวณที่แม่มูลไหลมาบรรจบแม่น้ำโขง บังเอิญเรือล่ม ทุกคนในเรือเสียชีวิตหมด วิญญาณของนางทั้งสองจึงสิงสถิตย์อยู่ใต้น้ำ
นาฏศิลป์และดนตรี