- หนังตะลุง  หนังตะลุงชุมพรได้แบบอย่างมาจากจังหวัดสงขลา เริ่มที่บ้านทุ่งคาใกล้ตัวเมืองชุมพร โดยหนังนกแก้วผู้เป็นชาวสงขลา
           หนังตะลุงชุมพร มีลักษณะแตกต่างจากหนังตะลุงในภาคใต้อื่น ๆ ในด้านท่วงทำนอง ลีลาการขับร้อง ตัวตลก และขั้นตอนการเชิด ขั้นตอนการเล่นเริ่มจากการลงโรง (โหมโรง) ออกรูปพระอิศวร (จังหวัดอื่นนิยมออกรูปฤาษี) ออกรูปฤาษีปรายหน้าบท รูปบอกเรื่อง และเล่นเรื่องตามลำดับ
           หนังตะลุงใช้เล่นในงานพิธีต่าง ๆ เช่น งานแก้บน งานรื่นเริง เทศกาล ไม่แสดงในงานศพ และงานแต่งงาน
               - โนรา  สันนิษฐานว่า ชาวชุมพรได้รับแบบอย่างจากจังหวัดทางภาคใต้ ไม่มีหลักฐานแน่ชัดว่า เริ่มเล่นโนราที่ชุมพรในสมัยใด
           โนราแสดงในงานพิธีต่าง ๆ เช่น งานแก้บน งานเทศกาลรื่นเริงต่าง ๆ ไม่นิยมแสดงในงานศพ และงานแต่งงาน
           ท่ารำหลัก ๆ ของโนรามีสอบสองท่า เรียกว่าท่าแม่บท แต่ละท่ายังแตกออกเป็น ท่าแม่ลายอีกเป็นจำนวนมากมายนับร้อยท่า ท่ารำหลายท่ามีความคล้ายคลึงกับภาคกลาง แต่ลีลา และวิธีการแตกต่างกันโดยสิ้นเชิง
ขนบธรรมเนียมประเพณีท้องถิ่น
           การแต่งกาย ก่อนเปลี่ยนแปลงการปกครองเมื่อปี พ.ศ.๒๔๗๕ ชาวชุมพรแต่งกายตามแบบโบราณ ทั้งหญิงและชายดังนี้
               - ผู้หญิง  นุ่งผ้าโจงกระเบน ผ้าดอก ห่มผ้าสไบเฉียง คนสูงอายุนิยมสวมเสื้อคอกระเช้า เสื้อกั๊กบ่าเล็ก ๆ ถ้าไปงานพิธีหรือไปวัด จะสวมเสื้อมีแขน ผ้าพาดบ่า หรือห่มสไบเฉียง ไว้ผมยาวโดยเกล้าเป็นผมมวย สับผมด้วยหวีโค้งหิ้วกระเช้าหมาก
               - ผู้ชาย  ผู้ที่เป็นข้าราชการนุ่งผ้าโจงกระเบน ส่วนมากนิยมผ้าม่วง สวมเสื้อราชประแตน สวมถุงน่องรองเท้า ส่วนชาวบ้านที่มีฐานะเวลาออกงานจะนุ่งผ้าโจงกระเบน สวมเสื้อคอกลม ผ้าขาวม้าคาดเอว คนทั่วไปจะนุ่งกางเกงขาสั้น รัดเข็มขัดถ้ามีฐานะดีมักใช้เข็มขัดทอง (ทองคำ) นาคหรือเงิน ทรงผมเป็นทรงดอกกระทุ่ม หรือตัดข้าง ๆ เกรียนบนศีรษะไว้ยาวหวีผมแสกกลาง
           สมัยก่อนผู้มีฐานะทั้งชายและหญิงนิยมสวมสายสร้อยทอง (ทองคำ) กันเต็มคอ สวมแหวนหลาย ๆ วงเกือบทุกนิ้ว เด็กนิยมไว้จุก สวมกำไลข้อเท้าทำด้วยทองคำ นาค หรือเงิน หญิงสาวก็นิยมสวมกำไลข้อมือ ข้อเท้าเช่นกัน
           การกินอยู่  สมัยก่อนสงครามมหาเอเซียบูรพา เมื่อปี พ.ศ.๒๔๘๔ การจัดอาหารการกินนิยมจัดเป็นสำรับใส่ถาดหรือใส่กระเทาะ (ทำด้วยไม้) หรือจัดใส่โตก ผู้มีฐานะดีจะใช้โตก นั่งกินบนพื้นนิยมนั้งเป็นวงสำรับ โตก หรือกระเทาะ ผู้ชายนั่งสมาธิ ผู้หญิงและเด็กนั่งพับเพียบ คนสูงอายุมักนั่งชันเข่าข้างหนึ่ง
ถ้าเป็นข้าราชการมีฐานะก็จะมีคนคอยรับใช้อีกด้วย
           อาหารโดยทั่วไปจะตักใส่ถ้วย แล้วตั้งรวมไว้ในสำรับกับข้าว (ถาด โตก กระเทาะ) ตักข้าวสวยใส่จานหรือโคม ใช้มือเปิบอาหารใส่ปาก วิธีการดังกล่าวนี้ยังพอพบเห็นอยู่ตามชนบท แต่ค่อย ๆ หมดไป
           กิริยามารยาท  โดยทั่วไปชาวชุมพรเป็นคนสุภาพ อ่อนน้อม กิริยามารยาทเรียบร้อย พูดจาไพเราะอ่อนหวานตามแบบคนไทยโดยทั่วไป ผู้น้อยให้เกียรติผู้ใหญ่ เคารพนบนอบไม่แข็งกระด้างและตีตัวเสมอ เวลาเข้าหาผู้ใหญ่จะอยู่ในอาการสำรวม เดินค้อมตัว รู้จักกล่าวคำขอโทษ ขออภัย ขอบใจ ขอบคุณและเสียใจ กับบุคคลทั่วไป
           ลักษณะเด่นประกานหนึ่งของประเพณี การแนะนำตัวของชาวชุมพร เมื่อจะแนะนำใครต้องบอกถึง ปู่ ย่า ตา ยาย ด้วย เป็นการลำดับความเป็นมาในครอบครัว อันเป็นลักษณะของสังคมไทย
           ความสัมพันธ์ระหว่างชุมชนมีลักษณะเป็นสังคมชนบท มีการคบหาสมาคมกันอย่างใกล้ชิด ในหมู่ญาติมิตร เวลามีงานประเพณีต่าง ๆ มักมีการเชิญญาติมิตรเพื่อนบ้าน หรือคนรู้จักมักคุ้นไปร่วมงานกันอย่างอบอุ่น และเป็นการกระชับความสัมพันธ์ให้แน่นแฟ้นยิ่งขึ้น
           ประเพณีการทำนา  เริ่มจากการไหว้ผีคอก ทำขวัญคอก พิธีปักยันต์ข้าว พิธีรวบข้าว และพิธีทำขวัญข้าว เป็นต้น ประเพณีดังกล่าวนี้ ในสมัยโบราณถือกันเคร่งครัดมาก ปัจจุบันที่อำเภอท่าแซะยังมีผู้นิยมถือประเพณีนี้กันมาก
               - พิธีไหว้ผีคอก หรือทำขวัญคอก  สมัยก่อนต้องใช้ควายในการทำนา จึงมีการเลี้ยงควายไว้เป็นฝูง เมื่อสิ้นฤดูทำนา ชาวบ้านจะปล่อยควายไปหากินตามทุ่งเลี้ยงสัตว์ หรือตามทุ่งนา พอเริ่มฤดูทำนาคือในเดือนหก ชาวบ้านจะทำพิธีไหว้ผีคอกหรือทำขวัญคอกโดยไปตัดต้นไม้เล็ก ๆ มาทำคอกชั่วคราว แล้วปักหลักหลุง (ไม้หลักใหญ่)
ไว้กลางคอกทำเครื่องสังเวย ได้แก่ ขนมต้มแดง ขนมต้มขาว อาหารคาวหวาน มีไก่หนึ่งตัว เหล้าหนึ่งขวดไว้ที่โคนหลักหลุง ทำพิธีบอกกล่าวให้เจ้าที่เจ้าทาง คุ้มครองป้องกันควายจากโรคภัยไข้เจ็บ ทำการผูกเสาด้วยด้ายขาว ด้ายแดงและผูกที่ควายตัวที่เป็นจ่าฝูงด้วย
           เสร็จพิธีแล้วนำควายเข้าขังในคอก ถ้าไม่ทำพิธีนี้ถือว่าจะใช้ควายไม่ได้ พิธีนี้นิยมทำในวันอังคาร
           วันแรกเหยียบนาหรือไถนาโดยมากเป็นวันพุธ หยอดกล้าและปักดำใช้ในวันจันทร์ และวันพฤหัสบดีและวันศุกร์
               - พิธีปักยันต์ข้าว  ชาวนาจะทำกันตอนข้าวเริ่มตั้งท้อง เพื่อต้องการให้ข้าวออกรวงได้เต็มที่ อีกประการหนึ่ง เพื่อไม่ให้สัตว์มาทำลายข้าว ผู้ทำพิธีต้องเป็นผู้ที่มีความรู้ความสามารถในการท่องบทกลอนทำพิธีได้ถูกต้อง
                   อุปกรณ์ในพิธีประกอบด้วยใบตาลสามใบ ผูกด้วยด้ายขาวด้ายแดง แล้วนำไปผูกติดกับทางระกำ จากนั้นนำไปปักไว้ในนาข้าวเพื่อให้คอยดูแลนาข้าว
               - พิธีรวบข้าว  เมื่อข้าวตกรวงสุกเต็มที่จวนจะเก็บเกี่ยวได้แล้ว ชาวนาจะมีพิธีรวบข้าว โดยต้องหาฤกษ์ดี มีผู้รู้ทำพิธีเพื่อเป็นขวัญและกำลังใจในการเก็บเกี่ยวข้าว ไม่ให้เจออุปสรรคจากภัยธรรมชาติ และป้องกันสัตว์เข้ามาทำลายข้าวในนา ก่อนเก็บเกี่ยวข้าวต้องทำพิธีนี้ก่อน
                   เครื่องทำขวัญข้าวในการรวมข้าวประกอบด้วยหว้าหนึ่งกิ่ง ใบร่มข้าวหนึ่งใบ หวายน้ำหนึ่งทาง หวายขมหนึ่งทางน้ำข้าวหนึ่งต้น กล้าหนึ่งต้น ใบฝักข้าวหนึ่งใบ ชะนูดพระหนึ่งต้น บังเลหนึ่งต้น ผูกด้วยย่านยายเภา และด้ายแดงด้ายขาวผูกติดกับหลักรวบต้นข้าวมาผูกห้า - เจ็ดกอ ขณะผูก ผู้ทำพิธีจะว่ามนต์คาถาประกอบด้วย
                   บนหลักมีเครื่องพิธีกรรม ประกอบด้วยขนมต้มแดง ขนมต้มขาว ข้าวเหนียวหนึ่งช้อน ข้าวเจ้าหนึ่งช้อน ไข่ไก่ หนึ่งฟอง ปลาห้าชนิดคือปลาสลิด ปลาสลาด ปลาหมอ ปลากระดี่และปลาโอ เทียนหนึ่งเล่ม ธูปสามดอก หมากหนึ่งคำ ดอกไม้สามดอกใส่ในชาม
               - การเก็บข้าว  ชาวชุมพรยังใช้แกะเก็บข้าวเป็นรวง ๆ อยู่ ไม่นิยมใช้เคียวเหมือนในภาคกลาง การเก็บเกี่ยวจะขอแรงชาวบ้านมาช่วยการเก็บข้าวเป็นราย ๆ ไป การที่ไม่ใช้เคียวเพราะมีคตินิยมว่าจะทำให้ข้าวตกหล่น กลัวขวัญแม่โพสพจะหลีกหนีไป ขณะเก็บข้าวจะมีการร้องเพลงนาด้วย
               - พิธีทำขวัญข้าวหรือเชิญขวัญข้าว  เมื่อนวดข้าวเสร็จแล้ว ก่อนจะนำขึ้นคุกข้าว (ยุ้งข้าว)  เพื่อเป็นการตอบแทนคุณแม่โพสพที่ประทานข้าวมาให้ ต้องทำพิธีเชิญขวัญข้าวซึ่งจะทำกันที่บริเวณลานนวดข้าวหลังจากนวดข้าวเสร็จแล้ว ของที่ใช้ในการทำพิธี ประกอบด้วยขนมโค ขนมแดง ขนมขาว ขนมทอด กล้วย อ้อย ถั่ว งา กุ้ง หอย ปู ปลา ข้าวสุก ผักพล่า ยำ ไข่ไก่ ไข่เป็ด เป็นต้น นำมาใส่บายศรีและถาดเพื่อทำพิธี เจ้าของบ้านจะเชิญชาวบ้านมาร่วมในพิธี ผู้ทำพิธีจะกางร่มไว้กลางกองข้าวเพื่อให้แม่โพสพเข้ามาอยู่ในร่ม แล้วนำบายศรีและสำรับกับข้าวมาตั้งไว้ ผู้ทำพิธีว่าคำกลอนที่กล่าวถึงเรื่องแม่โพสพ เมื่อจบแล้วโห่ขึ้นสามลา
               - พิธีตักข้าว  เมื่อข้าวใส่คุก (ยุ้ง) แล้วต้องทำพิธีอีกครั้งหนึ่ง ถ้ายังไม่ทำพิธีตักข้าว จะนำข้าวออกจากคุก (ยุ้ง) ไม่ได้
                   เมื่อได้วันดีแล้ว ใช้กระแซงตักข้าวใส่ไว้ มีเครื่องทำขวัญด้วยด้ายแดง ด้ายขาว ผูกแล้วนำข้าวออกจากคุก ซึ่งอาจต้องดูวันดีอีก ถ้าตรงวันศุกร์ วันแรมแปดค่ำ สิบสี่ค่ำ สิบห้าค่ำ (วันพระ วันโกน) แล้ว เจ้าของข้าวจะไม่ยอมเอาข้าวออกจากคุก (ยุ้ง)

| ย้อนกลับ | หน้าต่อไป | บน |