ตำนานต้นกำเนิดของแคน  แคนเป็นเครื่องดนตรีอีสานชนิดหนึ่ง ใช้เป่าประกอบการแสดงหมอลำ หรือใช้เป่าประกอบจังหวะทำนองเพลง มีเรื่องเล่าว่า เมื่อประมาณ สองพันเจ็ดร้อยปี มาแล้ว มีชายคนหนึ่งชื่อ โห  มีภรรยาชื่อ คำนาง อยู่แขวงเมืองพาราณสี มีอาชีพเป็นนายพราน นายโห ออกล่าเนื้อมาขาย และแจกให้ชาวบ้านแถวนั้นกินเป็นประจำ อยู่มาวันหนึ่ง นายโหบอกภรรยาว่า สัตว์แถวนั้นมีน้อย ต้องไปหาไกลออกไป
                ฝ่ายพระอินทรเห็นพรานโห กำลังไล่ยิงกวางป่าอยู่ เห็นว่ามนุษย์มีใจอำมหิต เที่ยวฆ่าสัตว์ตัดชีวิต จึงบันดาลให้พรานโห จับกวางไม่ได้ และเพื่อที่จะแก้ไขความมีใจอำมหิตของคน จึงเห็นว่าเป็นเพราะมนุษย์ขาดเครื่องดนตรีขับกล่อม พระอินทร์จึงให้พระวิษณุกรรมลงมายังโลกมนุษย์ เพื่อดำเนินการช่วยเหลือ
                พระวิษณุกรรมจึงแปลงเป็นแมลงภู่เจาะแพะลำกู่ริมลำธารให้มีเสียงดัง ส่วนพรานใหเบื่อจับกวางไม่ได้ จึงมานยั่งพักอยู่ใต้ต้นไทรริมลำธาร แล้วหลับไป พอตื่นขึ้นก็ได้ยินเสียงจากลำกู่ ฟังแล้วไพเราะมาก จึงอยากได้เสียงนี้ไปไว้ที่บ้าน จึงเดินตามไปดูเสียงนั้น ซึ่งมีเจ็ดเสียงคือ จิ๋ว เล็ก รองเล็ก กลาง รองกลาง ใหญ่ และรองใหญ่ พรานใหจึงตัดลำกู่มา ลักษณะของลำกู่คล้ายไม้ไผ่ แต่ลำเล็กกว่าคือลำเท่านิ้วมือ พรานใหจึงตัดลำกู่และไม้มาทำกาบเสียงที่ได้ยิน แต่พยายามทำแบบต่าง ๆ อยู่ทั้งวัน แต่ก็ไม่ได้เกิดเสียงเหมือนที่ได้ยิน เหนื่อยเข้าจึงหลับไปอีก พระอินทร์เห็นพรานใหหมดปัญญา จึงได้เนรมิตปีกแมลงภู่ติดอยู่ที่ลำกู่ พร้อมกับเนรมิตเครื่องเป่าไว้อันหนึ่ง เมื่อพรานใหตื่นขึ้นมาแล้วเห็นสิ่งที่พระอินทร์เนรมิตไว้ให้ก็เกิดปัญญาทำได้ ตอนนั้นยังไม่เรียกว่า แคน เรียกว่า เสียงจากลำกู่
                เมื่อพรานใหกลับมาถึงบ้านก็ทำการประดิษฐลำกู่ เป่าดูได้เสียงที่ไพเราะเพราะพริ้งมาก ฝ่ายภรรยาก็ไปหาเครื่องไม้มาขัดเครือเถา ต่อมาจึงเรียกเครื่องนั้นว่าเครือ เครือหญ้านาง พรานใหและภรรยาก็มีอาชีพทำเสียงลำกู่ขาย และสอนวิชาเป่าลำกู่ให้ชาวบ้านจนเป่าได้ดี
                อยู่มาวันหนึ่งพรานให้นั่งเป่าลำกู่อยู่ที่บ้าน เสียงลำกู่ลอยไปเข้าพระกรรณของพระยาพาราณสี พระองค์จึงถามเสนาว่าใครเป่าเสียงนี้เพราะดีมาก เสนาตอบว่าพรานใหเป็นผู้เป่า พระยาพาราณสีนึกได้ว่า มเหสีของพระองค์ป่วยมานาน ถ้าได้ฟังเสียงนี้คงจะดีขึ้น จึงให้เสนาไปพาตัวพรานใหมาเป่าลำกู่ให้มเหสีฟัง เมื่อมเหสีได้ฟังแล้ว จึงตรัสอุทานเป็นสำเนียงไทยอาหม มีข้อความตอนหนึ่งว่ายังแคนใครแน คำนี้จึงได้มาเรียกลำกู่ว่า เสียงแคน
            วรรณกรรมพื้นบ้าน  ส่วนใหญ่เป็นมุขปาฐะ มีการจดจำสืบต่อกันมา โดยมีการบันทึกเรื่องราวในรูปแบบของหมอลำเรื่องต่อกลอน และคำผญา เช่นเรื่องท้าวก่ำ กาดำ สังข์ทอง ขูลู นางอั้ว ผาแดงนางไอ่ นางแตงอ่อน มีผู้รวบรวมวรรณกรรมมุขปาฐะไว้ในรูปนิทานพื้นบ้านประมาณ ๕๐ เรื่องเช่น นกกระซุมหัวล้าน
            คำพญาและคำโตงโตย  คำพญาคือคำร้อยกรองที่ผู้พูดแสดงความฉลาดหรือไวปัญญา มีความหมายลึกซึ้งกว้างขวาง มีเหตุผลไม่ได้โต้เถียง นิยมพูดกันอยู่ในภาคอีสานทั่วไป คำผญาในเมืองชัยภูมิ นับว่าเก่าแก่มาก ตัวอย่างเช่น