คลองปากพญา - คลองปากนคร  ต้นน้ำเกิดจากแหล่งน้ำหลายสาขาในเขตเทือกเขานครศรีธรรมราช ที่บ้านคีรีวง ตำบลกำโลน อำเภอลายสกา ตอนต้นน้ำเรียกว่า คลองท่าดี เมื่อผ่านตำบลกำแพงเซาตำบลไชยมนตรี ตำบลมะม่วงสองต้น เรียกว่า คลองมะม่วงสองต้น และเมื่อไหลผ่านสันทรายซึ่งเป็นที่ตั้งตัวเมืองนครศรีธรรมราช คลองก็แบ่งออกเป็นสามสาย คือ
            สายที่หนึ่ง ไหลเลียบคูเมืองด้านตะวันตกไปทางทิศเหนือ ผ่านตัวเมืองที่สะพานราเมศวร์ ผ่านตำบลท่าวัง ตำบลท่าชัก ไหลลงสู่ทะเลที่บ้านปากพญา เรียกว่า คลองปากพญา หรือ คลองท่าชัก  แต่เดิมกว้างและลึก ในสมัยอยุธยาและรัตนโกสินทร์ตอนต้น เคยมีเรือขนาดใหญ่เข้ามาขนถ่ายสินค้าถึงตัวเมือง พบซากเรือใหญ่ และปืนใหญ่ที่ปากน้ำปากพญา
            สายที่สอง ไหลเลียบคลองคูเมืองด้านตะวันตกไปทางทิศเหนือ แล้ววกเข้าคลองคูเมือง ผ่านสะพานนครน้อยไปบรรจบกับคลองหัวตรุษ ที่ตำบลปากนคร เรียกว่า คลองปากนคร คลองสายนี้มีแนวตรง เนื่องจากเป็นคลองขุดในสมัยเจ้าพระยานครศรีธรรมราช (น้อย) เป็นเจ้าเมืองนคร ฯ ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว เพื่อใช้เป็นเส้นทางลำเลียงกำลังพล และอาวุธไปออกอ่าวไทยให้รวดเร็วกว่าคลองสายแรก
            สายที่สาม ไหลเลียบคูเมืองด้านตะวันตกไปทางทิศใต้ ผ่านสะพานป่าหล้า (สะพานเทวีจรดล) ไปบรรจบคลองหัวตรุด ที่ตำบลท่าไร่ เรียกว่า คลองป่าหล้า แล้วไหลลงสู่อ่าวนคร ที่ตำบลปากนคร  คลองสายนี้มีแนวทางค่อนข้างตรง และขนานกับคลองปากนคร  เดิมใช้เป็นทางสัญจรระหว่างตัวเมืองนคร ฯ กับเมืองปากพนัง
            คลองเสาธง  ต้นน้ำเกิดจากน้ำตกกะโรม ในเทือกเขานครศรีธรรมราช ในเขตอำเภอลานสกา ลำคลองช่วงนี้เรียกว่า คลองเขาแก้ว แล้วไหลเข้าเขตอำเภอร่อนพิบูลย์ ที่ตำบลเสาธง คลองช่วงนี้เรียกว่าคลองเสาธง แล้วไหลผ่านโคกคราม บ้านชะเมาเรียกว่า คลองชะเมา เมื่อถึงบ้านหนองน้ำมนต์ก็แยกเป็นสองสาย สายหนึ่งไปบรรจบกับคลองหัวตรุด (คลองปากนคร)  อีกสายหนึ่งไหลไปลงสู่ทะเลที่ตำบลบางจาก อำเภอเมือง ฯ คลองช่วงนี้เรียกว่า คลองบางจาก
            คลองสายนี้กว้างและลึก มีปริมาณน้ำมากตลอดปี  เจ้าพระยายมราช (ปั้น  สุขุม) เมื่อครั้งเป็นพระยาสุขุมนัยวินิต ข้าหลวงเทศาภิบาลมณฑลนครศรีธรรมราช ได้ขุดคลองเชื่อมกับแม่น้ำปากพนัง เพื่อใช้เป็นเส้นทางลัดไปยังเมืองปากพนัง ชาวบ้านจึงเรียกว่า คลองสุขุม
            คลองกลาย  ต้นน้ำเกิดจากเทือกเขานครศรีธรรมราช ในเขตกิ่งอำเภอนบพิตำ แล้วไหลผ่านตำบลกลาย อำเภอท่าศาลา จึงได้ชื่อว่าคลองกลาย ไหลลงสู่ทะเลในเขตอำเภอท่าศาลา
            คลองท่าทน  ต้นน้ำเกิดจากเทือกเขานครศรีธรรมราช ในเขตอำเภอสิชล และไหลลงสู่ทะเลที่อำเภอสิชล
            คลองมีน  ต้นน้ำเกิดจากเขาสามจอบ ในเขตอำเภอทุ่งใหญ่ แล้วไหลไปทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือ ผ่านหมู่บ้านต่าง ๆ แล้วไปบรรจบกับแม่น้ำตาปี
            คลองท่าเลา  ต้นน้ำเกิดจากเขาวังหีบ ในเขตอำเภอทุ่งสง แล้วไหลไปทางใต้ผ่านหมู่บ้านต่าง ๆ ไหลเข้าสู่อำเภอห้วยยอด อำเภอเมืองตรัง แล้วไหลลงสู่ทะเลอันดามัน ในเขตอำเภอกันตัง จังหวัดตรัง  เป็นคลองสาขาที่ยาวที่สุดของแม่น้ำตรัง
            นอกจากคลองสายหลักดังกล่าวมาแล้ว ยังมีคลองสายสั้น ๆ อีกหลายสาย ในเขตเทือกเขาตอนกลาง (เขตลุ่มน้ำท่าดี - กลาย) คลองในเขตที่ราบตะวันออก (เขตลุ่มแม่น้ำปากพนัง) และคลองในเขตที่ราบตะวันตก (เขตลุ่มน้ำตาปี)
ประชากร
            ประชากรร้อยละ ๙๕ นับถือศาสนาพุทธ ร้อยละ ๕.๗๔ นับถือศาสนาอิสลาม นอกนั้นเป็นศาสนาอื่น
            โดยเหตุที่เมืองนคร ฯ เคยเป็นศูนย์กลางการเผยแผ่พระพุทธศาสนา จึงมีวัดและพุทธศาสนิกชนมากจนได้ชื่อว่าเป็นเมืองพระ  ชาวนคร ฯ มีความผูกพันกับพระบรมธาตุเจดีย์เป็นอย่างมาก  เมื่อถึงวันสำคัญทางพระพุทธศาสนา จึงมีผู้คนจากทุกสารทิศหลั่งไหลกันมาสักการะพระบรมเจดีย์อย่างล้นหลามทุกปี
            ผู้นับถือศาสนาอิสลาม ส่วนใหญ่มีบรรพบุรุษที่อพยพมาจากเมืองกลันตัน ปัตตานี และไทรบุรี  มักอยู่รวมกันเป็นกลุ่มในแถบอำเภอเมือง ฯ และอำเภอท่าศาลา  นอกนั้นมีอยู่ประปรายในเขตอำเภอสิชล อำเภอหัวไทร และอำเภอร่อนพิบูลย์  มีมัสยิดรวม ๙๒ แห่ง
การปกครอง
            เมืองนคร ฯ เป็นเมืองที่มีอายุเก่าแก่มากที่สุดเมืองหนึ่ง มีตำนานที่กล่าวถึงชาวอินเดียทางตอนใต้ มาติดต่อค้าขายแต่โบราณ สถานภาพของเมืองในครั้งนั้นคงมีลักษณะเป็นนครรัฐคือเป็นอิสระของตนเอง ในสมัยสุโขทัย เมืองนคร เป็นเมืองขึ้นของกรุงสุโขทัย ควบคุมเส้นทางการค้าในช่องแคบมะละกา ในสมัยอยุธยา เมืองนคร ฯ มีฐานะเป็นเมืองพระยานคร ในศักดินาทหารระบุว่าเป็นเมืองเอก เจ้าเมืองมีบรรดาศักดิ์เป็นเจ้าพระยา ที่เจ้าพระยานครศรีธรรมราช ศักดินา ๑๐,๐๐๐ ต้องส่งต้นไม้เงินต้นไม้ทอง และเครื่องราชบรรณาการไปให้กรุงศรีอยุธยาตามประเพณี
            ในสมัยกรุงธนบุรี สมเด็จพระเจ้าตากสิน ฯ ทรงยกย่องเจ้าเมืองนคร ฯ ให้มีเกียรติเสมอเจ้าประเทศราช
            ในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้า ฯ ทรงลดบรรดาศักดิ์เจ้าเมืองเป็นเจ้าพระยานคร ฯ และให้ลดตำแหน่งเสนาบดีเมืองนคร ฯ ลงมาเป็นกรมการเมือง ไม่ให้ควบคุมดูแลประเทศราชมลายู ยกเว้นเมืองไทรบุรี
            ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้า ฯ ได้ตั้งมณฑลนครศรีธรรมราชขึ้นเมื่อปี พ.ศ.๒๔๓๙  มีข้าหลวงเทศาภิบาลเป็นข้าราชการต่างพระเนตรพระกรรณ ทำหน้าที่เป็นผู้บังคับบัญชาสูงสุดในมณฑล

| ย้อนกลับ | หน้าต่อไป | บน |