- การสร้างโรงพยาบาลสมเด็จ ณ ศรีราชา  ในปี พ.ศ.๒๔๔๒ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้มีพระบรมราชโองการให้เจ้าพระยาสุรศักดิ์มนตรี ซึ่งมาทำธุรกิจป่าไม้และอุตสาหกรรมแปรรูปไม้อยู่ที่ศรีราชา เป็นพระอภิบาลจัดสร้างพลับพลาที่ประทับสำหรับสมเด็จพระนางเจ้าสว่างวัฒนา ฯ ท่านได้จัดสร้างเรือนไม้ขนาดใหญ่ขึ้นที่ชายทะเลแล้วเสร็จในปีเดียวกัน
           ในปี พ.ศ.๒๔๔๕  สมเด็จพระนางเจ้าสว่างวัฒนา ฯ ได้โปรดเกล้าให้จัดสร้างสถานพยาบาลขึ้น พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระราชทานนามว่า โรงพยาบาลสมเด็จ ณ ศรีราชา ต่อมาในปี พ.ศ.๒๔๖๐ สมเด็จพระนางเจ้าสว่างวัฒนา ฯ ได้ทรงมอบโรงพยาบางนี้ให้แก่จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย ในความควบคุมดูแลของกระทรวงธรรมการ และในปี พ.ศ.๒๔๗๑ ได้โปรดเกล้า ฯ ให้โอนไปสังกัดสภากาชาดสยาม
               - การตั้งและพัฒนาสถานีทหารเรือบางพระ  ชายทะเลภาคตะวันออกของไทย เป็นบริเวณที่มีเรือพาณิชย์ต่างชาติไปมาค้าขาย และจอดพักขนถ่ายสินค้าอยู่เป็นประจำ และมักถูกโจรสลัดซึ่งส่วนมากเป็นชาวจีนและชาวญวนคอยรบกวนปล้นสะดม เกิดความเดือดร้อนมาโดยตลอด
           พระบาสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงเคยประสบพวกโจรสลัดด้วยพระองค์เองที่บริเวณช่องแสมสาร สัตหีบ เมื่อคราวเสด็จประพาสจันทบุรี เมื่อปี พ.ศ.๒๔๑๙ เรื่องโจรสลัดนี้กงสุลต่างประเทศก็เคยเรียกร้องให้ไทยจัดเรือปืนออกไปปราบปรามโจรสลัด
           ดังนั้นในปี พ.ศ.๒๔๒๗ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว จึงได้โปรดเกล้า ฯ ให้พระองค์เจ้าสายสนิทวงศ์ เสด็จออกไปจัดตั้งสถานีทหารเรือตามตำบลต่าง ๆ แถบชายฝั่งทะเลตั้งแต่ชลบุรี บางพระ บางละมุง เกาะเสม็ด ระยอง จันทบุรี ขลุง ตราด เกาะกูด ตลอดไปจนถึงเกาะเสม็ดนอก ซึ่งสมัยนั้นยังเป็นของไทยอยู่
           ต่อมาในปี พ.ศ.๒๔๔๕ พระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าอาภากรเกียรติวงศ์ (กรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์) ทรงได้รับพระบรมราชานุญาต ให้จัดตั้งกรมทหารขึ้นอย่างถาวรที่บางพระ โดยรววบรวมบุตรหมู่ทหารจากชลบุรี และบางพระเข้าเป็นพวกเดียวกัน ต่อมายังไปรวมบุตรหมู่จากระยองไปจนถึงตราดมาไว้ที่กรมทหารเรือบางพระด้วย ได้มีการจัดตั้งกรมทหารรบ ทหารปืนใหญ่ รวมทั้งกองเสบียงพาหนะ ทรงถอนทหารจำนวนมากออกจากกรุงเทพ ฯ ให้ไปตั้งประจำตามกองทหารต่าง ๆ ที่บางพระ
               - เมืองชลบุรีในช่วงต้นการปฎิรูปการปกครองส่วนภูมิภาค  นับตั้งแต่ปี พ.ศ.๑๔๓๗ เป็นต้นมา พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้โปรดเกล้า ฯ ให้ดำเนินการปฎิรูปการปกครองส่วนภูมิภาค โดยการนำระบบเทศาภิบาลมาใช้แทนระบบกินเมืองที่ใช้มาแต่เดิม
                 ยุบรวมเมืองชลบุรี  เมืองพนัสนิคม และเมืองบางละมุง เป็นเมืองชลบุรี  ก่อนปี พ.ศ.๒๔๓๗ หัวเมืองชั้นใน ชั้นนอก และเมืองประเทศราชแยกอยู่กับสามหน่วยงานคือ กลาโหม มหาดไทย และกรมท่า ในปี พ.ศ.๒๔๓๗ ได้มีการประกาศปันหน้าที่กระทรวงกลาโหมกับกระทรวงมหาดไทย ให้บรรดาหัวเมืองต่าง ๆ ที่เคยขึ้นอยู่กับกระทรวงกลาโหม และกรมท่า ให้มาขึ้นกับกระทรวงมหาดไทยเพียงกระทรวงเดียว แล้วโอนงานอื่น ๆที่ควรเป็นงานของกระทรวงกลาโหม กระทรวงคลัง ฯลฯ จากกระทรวงมหาดไทยไปสังกัดตามกระทรวงที่มีหน้าที่รับผิดชอบในเรื่องนั้น ๆ โดยตรง
           จากการปันหน้าที่ดังกล่าว มีผลให้เมืองชลบุรี เมืองพนัสนิคม และเมืองบางละมุง ถูกโอนไปอยู่กับกระทรวงมหาดไทย และรวมอยู่ในมณฑลปราจีนบุรี
           ในปี พ.ศ.๒๔๔๐ ได้มีการตราพระราชบัญญัติปกครองท้องที่ เป็นกฎหมายปกครองสมัยใหม่ มีการจัดหน่วยบริหารที่เรียกว่า เมือง เสียใหม่ คือให้ข้าราชการหัวเมืองทุกคนเข้ารับราชการโดยยึดถือความรู้ความสามารถเป็นเกณฑ์ และอยู่ในบังคับบัญชาของราชการส่วนกลาง รัฐบาลกลางเป็นผู้ให้เงินเดือน แต่งตั้งโยกย้ายเลื่อนชั้นและถอดถอน การปฎิบัติงานในสำนักงานมีเวลาราชการที่จะให้บริการประชาชน ซึ่งต่างจากระบบกินเมือง ที่ใช้อยู่เดิม มีการสืบสกุลทางการเมือง ไม่มีเงินเดือน ไม่มีสำนักงาน ทำงานที่บ้าน มีรายได้จากค่าธรรมเนียมต่าง ๆ ได้เกณฑ์ใช้แรงงานไพร่และทรัพย์สิ่งของจากราษฎรในปกครอง
           ในปี พ.ศ.๒๔๔๑ มีการข้อบังคับลักษณะปกครองท้องที่ ร.ศ.๑๑๗ ว่าด้วยตำแหน่งข้าราชการประจำเมือง ใบบอก รายงาน และคำสั่งการตรวจ การตั้งตำแหน่งและการทำบัญชีข้าราชการ การรักษาพระอัยการ การโยธา และการศึกษา มีการแก้ไขระเบียบการแบ่งเขตการปกครอง กำหนดเขตการปกครองแต่ละหน่วย โดยเฉพาะในขั้นต่ำให้มีขนาดและจำนวนพลเมืองไล่เลี่ยกัน เป็นระเบียบเดียวกัน
           ตามข้อบังคับดังกล่าว เมืองชลบุรี เมืองพนัสนิคม และเมืองบางละมุง ได้ยุบรวมเป็นเมืองชลบุรี มีคณะปกครองและส่วนราชการ ดังนี้
               เมืองชลบุรี  มีผู้ว่าราชการ จ่าเมือง และสารเลข
               มหาดไทยเมือง  มีปลัด สัสดี และศุภมาตรา
               อัยการเมือง  มี ยกรบัตร และผู้ช่วย
               ศาลเมือง  มีอธิบดีผู้พิพากษา ผู้พิพากษา และยกรบัตรศาล
               นครบาลเมือง   มีกองตำรวจภูธร
               คลังเมือง  มีพนักงาน
               - เปลี่ยนจากเมืองเป็นจังหวัด  ในปี พ.ศ.๒๔๕๙ กระทรวงมหาดไทย ได้เปลี่ยนคำเรียก หน่วย การปกครองส่วนภูมิภาคจากเมืองเป็นจังหวัด เปลี่ยนตำแหน่งผู้ว่าราชการเมือง เป็นผู้ว่าราชการจังหวัด เปลี่ยนชื่ออำเภอตามชื่อตำบล ที่เป็นที่ตั้งที่ว่าการอำเภอนั้น ๆ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงมีพระราชหัตถเลขามาว่า นามอำเภอบางแห่งเป็นนามเมือง หรือสถานที่ที่มีตำนาน ควรคงไว้ตามเดิม นอกจากนั้นให้เปลี่ยนไปตามที่เสนอมาในบัญชี
           ด้วยเหตุดังกล่าว เมืองชลบุรีจึงเปลี่ยนเป็นจังหวัดชลบุรี และอำเภอต่าง ๆ ได้เปลี่ยนชื่อไปคือ อำเภอเมือง เปลี่ยนเป็น อำเภอบางปลาสร้อย อำเภอพนัสนิคมคงเรียกอย่างเดิม อำเภอบางพระ เปลี่ยนเป็นอำเภอบางละมุง อำเภอท่าตะกูด เปลี่ยนเป็นอำเภอพานทอง และอำเภอบางละมุงเปลี่ยนเป็นอำเภอนาเกลือ
               - การสร้างฐานทัพเรือสัตหีบ  สัตหีบเดิม อยู่ในเขตปกครองของเมืองบางละมุง ตั้งอยู่ริมฝั่งทะเลส่วนล่างสุด (ชายธง) ของชายฝั่งทะเลจังหวัดชลบุรี ลักษณะภูมิประเทศเต็มไปด้วยภูเขา อ่าวใหญ่และเกาะใหญ่น้อย
           ด้วยลักษณะภูมิประเทศดังกล่าว เป็นเหตุให้อ่าวสัตหีบถูกใช้เป็นที่จอดพักเรือรบในเวลาฝึกซ้อมรบทางทะเล และเป็นที่ฝึกยิงตอร์ปิโดของกองเรือรบไทยในเวลาต่อมา
           ในปี พ.ศ.๒๔๕๗ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้เสด็จมาทอดพระเนตรการซ้อมรบทางทะเล ที่ตำบลสัตหีบโดยเรือพระที่นั่งจักรี ทรงเห็นว่าภูมิประเทศของสัตหีบเหมาะแก่การจัดตั้งเป็นฐานทัพเรือ แต่เวลานั้นยังไม่เหมาะสมที่จะจัดสร้างฐานทัพเรือขึ้น จึงได้โปรดเกล้า ฯ ให้สงวนที่ดินติดริมฝั่งของตำบลสัตหีบ และบริเวณใกล้เคียงไว้ และเพื่อมิให้มีการโจษขาน จึงมีพระบรมราชโองการประกาศว่า ทางราชการสงวนที่ดินดังกล่าวไว้สำรับสร้างพระราชวัง
           ต่อมาเมื่อกองทัพเรือมีเรือพิฆาตและเรือตอร์ปิโดเพิ่มขึ้น กระทรวงทหารเรือจึงได้ดำริจะสร้างฐานทัพเรือขึ้น โดยจะเป็นที่จอดพัก อู่ซ่อม โรงงาน ที่เก็บเชื้อเพลิง อาวุธ กระสุนดินปืน เสบียงอาหาร รวมทั้งมีป้อมปืนใหญ่ สำหรับให้ความคุ้มครองแก่กำลังรบทางเรือ
           การพิจารณาสถานที่ก่อสร้างฐานทัพเรือนั้น สมเด็จ ฯ กรมหลวงชุมพร ฯ เมื่อครั้งดำรงพระยศเป็น สมเด็จพระเจ้าพี่ยาเธอ กรมหลวงชุมพร ฯ ทรงสนพระทัยภูมิประเทศของสัตหีบ ทรงพิจารณาเห็นว่าเป็นชัยภูมิที่เหมาะสมที่สุด ดังปรากฎในหนังสือกราบบังคมทูล เมื่อปี พ.ศ.๒๔๖๕ มีความตอนหนึ่งว่า
               "สัตหีบเป็นสถานที่ที่อยู่เป็นสถานที่กลางของอ่าวไทย เป็นต้นทางของ Vital Point คือ แม่น้ำเจ้าพระยา น้ำลึกพอที่จะเป็นอ่าวเรือใหญ่หรือเป็นที่ฝึกซ้อมยิงตอร์ปิโดได้ มีเกาะต่าง ๆ เป็นที่กำบังสำหรับเล็ดลอดออกทำการยุทธวิธีด้วยเรือเล็กได้สะดวก ที่บนบกไม่ได้ตกเป็นสิทธิขาดของผู้ใด โดยทรงพระกรุณาให้เทศาภิบาลหวงห้ามไว้เป็นพระคุณแก่ทหารเรือยิ่ง ทางบกมีทางติดต่อกับรถไฟสายปราจีนบุรีไม่ต้องกลัว Isolation อาจติดต่อกับกำลังทางบกและเป็นปีกหนึ่งของกองทัพฝ่ายตะวันออกได้สะดวก เป็นที่ฝึกทหารทางทะเลได้ตลอดทั้งสองมรสุมโดยเป็นที่กำบังมิดชิด"
           พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงประทานให้ด้วยตรงกับพระราชประสงค์อยู่แล้ว
           กระทรวงทหารเรือมีโครงการจะสร้างเกาะสีชังเป็นฐานทัพชั้นใน สำหรับรักษาสนามทุ่นระเบิด และป้องกันข้าศึกไม่ให้ผ่านสันดอนปากแม่น้ำเจ้าพระยาได้ ส่วนสัตหีบจะเป็นฐานทัพเรือชั้นนอก เป็นกำลังที่สุดของการรักษาอ่าวไทย ตั้งแต่เกาะช้างจังหวัดตราดและเกาะหลัก ตั้งแต่จังหวัดประจวบคีรีขันฑ์เข้ามา
           เมื่อกระทรวงทหารเรือได้รับพระราชทานที่ดินในบริเวณสัตหีบแล้ว จึงได้เริ่มก่อสร้างสถานที่ต่าง ๆ ด้วยการจัดหน่วยทำการขึ้นหน่วยหนึ่ง อยู่เชิงเขาแหลมเทียนด้านทะเลเรียกว่า กองโยธาสัตหีบ รับผิดชอบงานโยธาก่อสร้างสัตหีบ โดยใช้แรงงานบุกป่าซึ่งแรงงานส่วนใหญ่ได้มาจากนักโทษ
           การก่อสร้างถนนหนทาง และอาคารสิ่งก่อสร้างต่าง ๆ ได้ดำเนินงานมาจนถึงปี พ.ศ.๒๔๗๓ ก็เสร็จสิ้นไปส่วนหนึ่ง แต่ยังไม่บรรลุถึงขั้นเป็นฐานทัพเรือ จึงตั้งชื่อว่า สถานฝึกสัตหีบ

| ย้อนกลับ | หน้าต่อไป | บน |