แหล่งโบราณคดีวัดดงเฒ่าเก่า  อยู่ที่บ้านหนองเสือ ตำบลนาหมอม้า อำเภอเมือง ฯ เป็นแหล่งที่มีการปักใบเสมาในพื้นที่กว้าง มีการสลักลวดลายนูนต่ำเป็นรูปดอกไม้ รูปหม้อน้ำ และตอนบนเป็นรูปวงกลมคล้ายธรรมจักรบนใบเสมา มีอายุอยู่ไม่น้อยกว่าพุทธศตวรรษที่ ๑๒ - ๑๓ และยังพบพระพุทธรูปหินทรายแบบทวารวดีตอนปลายด้วย
                แหล่งโบราณคดีดอนยาง  อยู่ที่บ้านดอนเมย ตำบลนาจิก อำเภอเมือง ฯ พบภาชนะที่เป็นชามดินเผา ลายเชือกทาบ และผิวเรียบ พบหัวขวานสำริดที่มีแกลบข้าติดอยู่ที่ผิวรวมอยู่ด้วย สันนิษฐานว่า น่าจะอยู่ตอนปลายยุคก่อนประวัติศาสตร์ กับยุคประวัติศาสตร์ตอนต้น
                แหล่งโบราณคดีเมืองงิ้ว  อยู่ที่บ้านชาด ตำบลเค็งใหญ่ อำเภอหัวตะพาน สภาพทั่วไปเป็นเนินดินค่อนข้างกลม เป็นป่าโปร่งมีคูน้ำคันดินล้อมรอบ พื้นที่โดยรอบเป็นที่นา สำรวจพบโบราณวัตถุดังนี้
                    เศษภาชนะดินเผาเนื้อหยาบ เผาด้วยอุณหภูมิต่ำ ส่วนมากเป็นแบบผิวเรียบ มีการชุบน้ำโคลน เขียนสี และลายขูดขีดบ้างเล็กน้อย
                    กลุ่มใบเสมาหินทรายสีชมพู ยอดเรียวแหลม สลักเป็นแนวนูนตรงกลางใบ เป็นลวดลายประดับ
                    คันน้ำคันดิน มีคูน้ำล้อมรอบ ๑ ชั้น คันดิน ๒ ชั้น รอบตัวเนิน
                    เครื่องประดับสำริด ได้แก่ แหวน และกำไล
                    ขี้แร่ ที่เกิดจากการเผาโลหะ
                    แหล่งโบราณคดีแห่งนี้ พบหลักฐานทางโบราณวัตถุจำนวนน้อย แสดงว่าแหล่ง ฯ มีขนาดไม่ใหญ่นัก และคงเป็นศาสนสถานมากกว่าเป็นที่อยู่อาศัย โดยพิจารณาจากใบเสมาหินทราย โดยได้รับอิทธิพลจากวัฒนธรรมมอญ ในช่วงพุทธศตวรรษที่ ๑๒ - ๑๖
                แหล่งโบราณคดีโนนเมือง  อยู่ที่บ้านกุดซวย ตำบลคำพระ อำเภอหัวตะพาน สภาพทั่วไปเป็นเนินรูปร่างยาวรี ไม่สม่ำเสมอ กว้างประมาณ ๒๕๐ เมตร ยาวประมาณ ๘๕๐ เมตร สูงประมาณ ๑๓๐ เมตร จากระดับน้ำทะเล เป็นป่าโปร่ง พื้นที่โดยรอบเป็นผืนนา ได้ค้นพบโบราณวัตถุ ดังนี้
                    ภาชนะดินเผา และเศษภาชนะดินเผาเนื้อหยาบ เผาด้วยอุณหภูมิต่ำ ส่วนใหญ่เป็นแบบผิวเรียบ นอกจากนั้นเป็นลายเชือกทาบ ลายขูดขีดและลายเขียนสี
                    โบราณวัตถุทำจากหิน ได้แก่ ใบเสมาจำนวนแปดใบ ตั้งล้อมซากโบราณสถาน
                    ซากโบราณสถานรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า ก่อด้วยอิฐ
                    จากหลักฐานที่สำรวจพบแสดงว่า แหล่งชุมชนนี้มีขนาดใหญ่และมีความสำคัญพอสมควร สังเกตจากจำนวนเศษภาชนะดินเผา สันนิษฐานว่าคงใช้เป็นที่อยู่อาศัย และมีสระน้ำโบราณ คงมีการใช้พื้นที่เป็นศาสนสถานด้วย เพราะพบกลุ่มใบเสมา มีอายุอยู่ประมาณพุทธศตวรรษที่ ๑๒ -๑๖
                แหล่งโบราณคดีบ้านหนองแสง  อยู่ในตำบลรัตนวารี อำเภอหัวตะพาน สภาพทั่วไปเป็นเนินดินรูปร่างกลมรี กว้างประมาณ ๒๕๐ เมตร ยาวประมาณ ๔๐๐ เมตร อยู่สูงจากระดับน้ำทะเล ประมาณ ๑๓๐ เมตร พื้นที่เป็นป่าโปร่ง บริเวณโดยรอบเป็นที่นาสลับป่าโปร่ง ได้สำรวจพบโบราณวัตถุดังนี้
                    ภาชนะดินเผา และเศษภาชนะดินเผาเนื้อหยาบ เผาด้วยอุณหภูมิต่ำ ผิวสีขาวนวล และเหลืองอ่อน ตกแต่งผิวโดยการเคลือบน้ำโคลนเป็นส่วนมาก มีการเขียนสีบ้าง เป็นสีเหลืองปนแดง
                    โบราณวัตถุทำจากหิน เป็นหินรูปทรงกระบอกคล้ายหินบด และพบใบเสมาหกใบ ทำจากหินทรายสีชมพู ใบเสมาหลักมีแนวสันนูนตรงกลาง
                    โบราณวัตถุทำจากดินเผา จำพวกแต่งดินเผา มีลักษณะคล้าย หินดุ
                    ขี้แร่  พบปริมาณมากพอสมควรที่บริเวณโนนขี้เหล็ก อยู่ทางตอนใต้ของบ้านหนองแสง
                    แหล่งโบราณคดีแห่งนี้ มีลักษณะเป็นที่อยู่อาศัย มีขนาดไม่ใหญ่มากนัก บริเวณที่พบโบราณวัตถุหนาแน่น ได้แก่ บริเวณวัดแสงอรุณ  จากการที่พบกลุ่มใบเสมาสามารถกำหนดอายุได้ว่า มีอายุอยู่ประมาณพุทธศตวรรษที่ ๑๒ - ๑๖ หรืออาจเก่ากว่านั้น
                    จากการสำรวจแหล่งโบราณคดีในเขตจังหวัดอำนาจเจริญ พบใบเสมาหิน และภาชนะดินเผาเป็นส่วนใหญ่ แสดงว่าในเขตลุ่มน้ำเซบก และลุ่มน้ำเซบาย เคยเป็นที่ตั้งของแหล่งชุมชนโบราณที่สำคัญ ที่นับถือพระพุทธศาสนาอย่างต่อเนื่อง มีการปักใบเสมาหลายรูปแบบ
                    สรุปได้ว่า ในปลายพุทธศตวรรษที่ ๑๑ - ๑๓  บริเวณภาคอีสานของไทย เคยอยู่ภายใต้การปกครองของพวกเจนละ ซึ่งนับถือศาสนาฮินดู ในขณะเดียวกันก็ได้รับอิทธิพลของอารยธรรมสมัยทวารวดีมาด้วยคือ พระพุทธศาสนา
            แหล่งประวัติศาสตร์  มีอยู่สองแห่งด้วยกันคือ
                แหล่งประวัติศาสตร์บ้านชาด   บ้านชาด เดิมชื่อว่า บ้านงิ้ว ตั้งอยู่ระหว่างบ้านดู่ กับบ้านชาด อำเภอหัวตะพาน ปัจจุบันเรียกว่า โนนปัง เคยเป็นที่อยู่ของชนชาวขอม ซึ่งมีถ้วย โถ หม้อไห ที่ปั้นด้วยดินเหนียว เป็นสัญลักษณ์ปรากฎอยู่ถึงทุกวันนี้
                ลักษณะภูมิประเทศของเมืองงิ้ว บ้านงิ้ว หรือโนนปัง ทางทิศเหนือและทิศใต้ มีคลองบึงขนาบอยู่ทั้งสองข้าง มีพื้นที่ประมาณ ๖๐ ไร่ ด้านทิศเหนือมีศาลพระภูมิอาฮัก หรือปู่ตา สร้างด้วยไม้  มีหนองเรียกว่า บึง  มีใบเสมาฝังอยู่รอบ ๆ ศาลพระภูมิ
                ตามประวัติหนองหาร กล่าวว่าเมื่อประมาณสองพันปีมาแล้ว มีผู้คนต่างชาติต่างภาษามาอยู่รวมกัน ต่อมาได้มีการแผ่อำนาจส่งกำลังทหารจากเมืองล่างขึ้นมายังเมืองทางทิศเหนือ ประชาชนที่อาศัยอยู่บริเวณนั้น ก็หนีไปหลายทิศหลายทาง บางพวกก็อพยพข้ามแม่น้ำโขงไป ในที่สุดได้มีผู้นำจากบ้านงิ้วคนหนึ่งชื่อ นายสีคุณ ได้พาพรรคพวกอพยพจากบ้านงิ้ว ไปทางทิศเหนือเพื่อหาที่อยู่ใหม่ ห่างจากที่เดิมประมาณ ๒ กิโลเมตร ตั้งชื่อว่า บ้านชาดตาคุณ ปัจจุบันเปลี่ยนเป็น บ้านชาด
                แหล่งประวัติศาสตร์ภูสระดอกบัว   ในปี พ.ศ.๒๕๐๘  ได้เกิดเหตุการณ์ความขัดแย้งทางอุดมการณ์ด้านการเมือง โดยเฉพาะในเขตอำเภอเสนางคนิคม และอำเภอชานุมาน คนบางกลุ่มได้รับการปลูกฝังจากฝ่ายตรงข้าาม ให้เกลียดชังเจ้าหน้าที่ของรัฐ เกิดเหตุการณ์ไม่สงบ มีการลอบทำร้ายเจ้าหน้าที่ของรัฐ พื้นที่ที่เป็นฐานปฎิบัติการของพรรคคอมมิวส์ แห่งประเทศไทย ในเขตจังหวัดอำนาจเจริญที่สำคัญคือ บริเวณเทือกเขาภูพาน ซึ่งประกอบด้วย ภูโพนทอง ภูดิน ภูเกษตร ภูวัด ภูจ้อก้อ ในเขตอำเภอเสนางคนิคม และภูสระดอกบัว อำเภอชานุมาน บริเวณดังกล่าวเป็นป่าทึบ ง่ายแก่การซ่อนตัว ยังมีหลักฐานปรากฎอยู่ถึงปัจจุบัน

| ย้อนกลับ | บน | หน้าต่อไป |