รูปแบบทางสถาปัตยกรรม  สถาปัตยกรรมใในเมืองกำแพงเพชรเกือบทั้งหมดเป็นศาสนาในพระพุทธศาสนาฝ่าเถรวาท และลังกาวงศ์ มีอายุอยู่ประมาณพทุธศตวรรษที่ ๑๙ หรือในรัชสมัยพระมหาธรรมราชาที่ ๑ (ลิไท)  เช่นเดียวกับโบราณสถานเมืองนครชุม ช่างเมืองกำแพงเพชร ได้พัฒนาปรับเปลี่ยนรูปแบบมีการผสมผสานอิทธิพลล้านนาและอยุธยา ในที่สุดเกิดสกุลช่างเฉพาะเมืองกำแพงเพชรขึ้น
              โบราณสถานทั้งภายใน และภายนอกเมืองกำแพงเพชร ใช้วัสดุก่อสร้างแตกต่างจากโบราณสถานฝั่งเมืองนครชุม วัดโบราณทางนครชุมสร้างด้วยอิฐ แต่ฝั่งเมืองกำแพงเพชรส่วนมากสร้างด้วยศิลาแลง
              แผนผัง  โบราณสกถานที่เมืองกำพงเพชรแบ่งออกได้เป็นสองกลุ่มใหญ่คือ โบราณสถานหรือวัดที่อยู่ในกำแพงเมือง หรือวัดคามวาสี และกลุ่มวัดที่อยู่นอกเมือง หรือวัดอรัญวาสี
                  - วัดที่อยู่ในเมือง  คงเหลือเฉพาะเขตพุทธาวาสเท่านั้น การวางผังวัดหันหน้าไปทางทิศตะวันออก แต่ไม่ตรงกับแนวตะวันออก - ตะวันตกนัก เนื่องจากลักษณะผังเมืองเป็นตัวบังคับ โดยเฉพาะวัดพระแก้วและวัดพระธาตุซึ่งเป็นวัดศูนย์กลางเมืองนั้นวางผังอาคารให้ขนานไปกับกำแพงเมืองด้านใต้ สิ่งก่อสร้างภายในวัดประกอบด้วยวิหารตั้งอยู่ด้านหน้าเจดีย์ประธาน ซึ่งส่วนใหญ่เป็นเจดีย์ทรงระฆัง
                  - วัดที่อยู่นอกเมือง  โดยเฉพาะในเขตอรัญญิก การวางผังอาคารใช้แนวตะวันออก-ตะวันตกทั้งหมด บริเวณผังวัดมักเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า มีกำแพงศิลาแลงแสดงขอบเขตของวัดไว้อย่างชัดเจน กำแพงวัดส่วนใหญ่ใช้ศิลาแลงแท่งสี่เหลี่ยมปักเป็นแนวตั้งเรียงต่อกันไป ด้านบนมีศิลาแลงรูปหกเหลี่ยม วางพาดเป็นทับหลังอีกชั้นหนึ่ง หน้าวัดส่วนมากมีศาลา บ่อน้ำและห้องน้ำ ภายในวัดแบ่งออกเป็นสองส่วน คือเขตพุทธาวาส และเขตสังฆาวาส เขตพุทธาวาสประกอบด้วยวิหารใหญ่อยู่ด้านหน้า เจดีย์หรือมณฑปอยู่ด้านหลัง ส่วนโบสถ์มีขนาดเล็กและส่วนมากสร้างแยกออกไปจากแนวแกนหลักของวัด วัดบางแห่งสร้างกำแพงแก้วต่อจากฐานวิหารล้อมรอบเจดีย์ประธาน และบางแห่งสร้างล้อมรอบเขตพุทธาวาสทั้งหมด ลักษณะของกำแพงแก้วเหมือนกำแพงวัด แต่มีขนาดย่อมกว่า อีกส่วนหนึ่งของวัดคือเขตสังฆาวาส ส่วนมากอยู่ถัดจากเขตพุทธาวาสไปทางด้านหลังวัด หรืออาจจะเป็นด้านข้างวัด ประกอบด้วยกุฎิสงฆ์ ศาลา บ่อน้ำ และเวจกุฎี
             หน้าที่และรูปทรงอาคาร  แบ่งออกได้เป็นสองประเภทใหญ่ ๆ คือ
                  - อาคารที่ใช้ประกอบพิธีพรรมทางศาสนา  ได้แก่ โบสถ์ วิหาร และระเบียงคด วิหารจะมีขนาดใหญ่ตั้งอยู่ในแนวแกนหลักของวัด รูปแบบเฉพาะของฐานวิหารคือ การสร้างฐานย่อมุมหรือทำเป็นมุขทั้งด้านหน้าและด้านหลัง สองฟากเข้าของมุขทั้งหน้าและหลังเป็นบันไดขึ้น - ลง ฐานเป็นแบบบัวลูกแก้วอกไก่ (ฐานบัวคว่ำและบัวหงายที่มีแถบปูนเป็นเส้นคาดประดับท้องไม้) นิยมทำฐานสูงบางแห่งยืดฐานเขียง หรือฐานหน้ากระดานล่างที่รองรับฐานบัวลูกแก้วอกไก่ ให้สูงมากจนมีลักษณะเป็นผนังสูง เช่นวิหารวัดฆ้องชัย นอกจากนั้นยังนิยมสร้างฐานขนาดใหญ่รองรับฐานวิหารอีกชั้นหนึ่ง เรียกว่า ฐานทักษิณ (ฐานที่มีพื้นที่เป็นลานสำหรับเดินเวียนประทักษิณ) วัดพระสี่อิริยาบท วัดอาวาสใหญ่ หรืออาจสร้างฐานไพทีขนาดใหญ่รองรับสิ่งก่อสร้างหลายชนิด รวมทั้งวิหารด้วย เช่น ฐานไพทีที่อยู่ตอนหน้าสุดของวัดพระแก้ว และยังมีฐานวิหารที่ทำเป็นแบบฐานหน้ากระดานเตี้ย ๆ เช่นวิหารที่อยู่ด้านหน้าเจดีย์ทรงระฆังสิงห์ล้อมรอบที่วัดพระแก้ว ฐานทักษิณที่รองรับฐานวิหารทั้งที่วัดพระสี่อิริยาบท และวัดสิงห์เป็นต้น ชานชาลาด้านหน้าของฐานทักษิณประดับสิงห์ปูนปั้นและทวารบาล มีแกนเป็นศิลาแลง  ลักษณะของสิงห์ที่วัดสิงห์แสดงให้เห็นถึงอิทธิพลของศิลปะเขมรที่อาจแพร่เข้ามาในต้นสมัยอยุธยาคือ สิงห์ยกบั้นท้ายขึ้นมาลอยตัวเหมือนสิงห์ในศิลปะบายน
              วิหารมีตั้งแต่ ๕ - ๙ ห้อง ด้านกว้างหรือด้านสกัดมีช่วงเสากลางและช่วงเสาเล็กที่รับชายคาปีกนก ลักษณะวิหารมีทั้งแบบก่อผนังด้านข้างสูง ไม่มีหน้าต่าง แต่เจาะผนังเป็นช่องแสงหรือช่องลม เช่น ที่วิหารวัดพระนอน  อีกแบบหนึ่งเป็นอาคารโถงไม่มีฝาผนัง แต่ใช้ชายคาหรือปีกนกแผ่ออกไปในระดับต่ำเพื่อใชักันแดดกันฝน วิหารโถงพบได้ทั่วไป นิยมสร้างแพร่หลายในสมัยสุโขทัย  เสาวิหารส่วนมากเป็นเสาสี่เหลี่ยมและแปดเหลี่ยม โดยใช้เขียงศิลาแลงเรียงซ้อนกันขึ้นไป เสาสี่เหลี่ยมบางแห่งใช้ศิลาแลงแท่งสี่เหลี่ยมผืนผ้าก่อเรียงสลับโดยหันหน้ากว้างหนึ่งแถวสลับกันขึ้นไป วัสดุที่ใช้ก่อสร้างส่วนมากเป็นศิลาแลงและใช้ปูนฉาบผิว
ด้านนอก  ภายในวิหารมีอาสนะสงฆ์ซึ่งก่อเป็นแท่นสูงประมาณ ๓๐ เซนติเมตร ยาวไปตามฐานหรือผนัง วิหารด้านทิศใต้เครื่องบนวิหารเป็นไม้ ใช้กระเบื้องดินเผาแบบตะขอมุงหลังคา
              วิหารวัดพระนอนมีลักษณะแตกต่างจากวิหารแห่งอื่นคือ ฐานวิหารทำเป็นแบบบัวคว่ำอย่างเดียว หลังคาชั้นเดียว และมีปีกนกคลุมสามชั้น ปีกนกชั้นสุดท้ายมีทวยรองรับ เรียกอาคารแบบนี้ว่า อาคารทรงโรง วิหารวัดสิงห์ตั้งอยู่บนฐานทักษิณ เชื่อกันว่าอาคารหลังนี้เดิมเป็นวิหาร ระยะหลังได้เปลี่ยนเป็นพระอุโบสถ โดยปักใบเสมารอบอาคาร
              อาคารอุโบสถมักจะสร้างขนาดเล็ก เนื่องจากพระสงฆ์ใช้ทำสังฆกรรมโดยเฉพาะ มีใบเสมาสลักจากหินชนวนปักโดยรอบ ส่วนมากตั้งอยู่โดดเดี่ยวนอกแกนหลักของวัด  วัดกำแพงงามตั้งอยู่นอกกำแพงวัด  วัดพระนอนตั้งอยู่ด้านหน้าวิหารและมีขนาดใหญ่
              อาคารที่เรียกว่า ระเบียงคดพบเพียงสองแห่งคือ ที่วัดพระแก้วกับวัดพระธาตุ เป็นระเบียงสี่เหลี่ยมล้อมรอบเจดีย์ทรงระฆังขนาดใหญ่ เหมือนศาลาเล็ก ๆ  ด้านในโล่ง มีแท่นประดิษฐานพระพุทธรูป