โรงเรือน  ถ้าเป็นบ้านกึ่งถาวร เสาเป็นไม้เนื้อแข็ง ใต้ถุนสูง หลังคามุงด้วยใบตองตึง ทำแบบทรงไทยสองหลังต่อกัน มีรางรินระหว่างชายคาต่อกัน ปลูกด้วยไม้ไผ่ลับเรียกว่าไม้ฟาก ฝาไม้ไผ่ ข้างนอกเป็นห้องโถง มีฝาต้นลมกั้นระหว่างห้องนอนกับข้างนอก  อีกหลังหนึ่งเป็นโรงครัว ถัดจากห้องโถงด้านนอกจะมีชาน และมีหิ้งหรือเข่งน้ำ ซึ่งยกพื้นเป็นที่ตั้งหม้อน้ำดื่มนย้ำใช้ ตรงประตูทางลงจากเรือน จะมีโข่งหมาบนหัวบันไดมีบันไดลงไปก่อนถึงพื้นดินจะทำชั้นรองรับไว้เรียกว่า โข่งบันได
                    โรงเรือนแบบถาวร เสาเรือนจะทำด้วยไม้เนื้อแข็งหรือไม้สัก ตกแต่งให้เป็นเสากลมกหรือสี่เหลี่ยม หกเหลี่ยม เป็นเสาจ๋อนสามต้น เสาข้างหกต้น และมีเสาสั้นเรียกว่า เสาป๊อกคั่นในระหว่างเสาจ๋อมมีขื่อแป๋จ๋อม แป๋บ ไม้หนูไน่ ไม้แปดแล้ง โยไม้ลูกกลอน แป้นน้ำย้อย แวง ตง แป้นปูพื้นเรียกว่า แป้นเสื่อ แมงโหม ฝาประตู หน้าต่าง ฝาต้นลม เพดาน หิ้งพระ ชาน โข่งหมา และบันได เป็นบ้านใต้ถุนสูง สร้างเป็นสองหลังติดกันเรียกว่า เรือนไตสองสอง มีรางริ้นไม้อยู่ระหว่างบ้านสองหลัง ชายคามุงด้วยแป้นเกล็ด หรือดินขอ
                    วัดหรือศาลาการเปรียญ  มีลักษณะใต้ถุนสูง เป็นที่อยู่อาศัยรวมของพระภิกษุ สามเณร และเด็กวัด ส่วนหนึ่งของบริเวณห้องโถงเป็นที่ทำบุญ ฟังเทศน์ ฟังธรรม เหมือนวิหาร สร้างเป็นอาคารถาวร ปูด้วยไม้แป้น เสาเป็นเสากลม หรือแปดเหลี่ยม มุงหลังคาสด้วยแป้นเกล็ด หรือกระเบื้อง หลังคาจะมุงรูปทรงเป็นสามคอสี่ชาย มีลวดลายไต เสาวัดบางแห่งทาด้วยหานสีแดง เขียนลายสวยงาม เดิมจะมีหลายหลังติดกันระหว่างหลังจะมีรางรินไม้ การที่มีหลายหลังเนื่องจากมีเจ้าภาพหลายคน ผู้มีฐานะดีนิยมสร้างวัด ผู้เป็นเจ้าภาพสร้างวัดจะได้รับการยกย่องเป็น พ่อกยอง แม่กยอง
            นาฎดุริยางค์ศิลป์  เครื่องดนตรีมีหลายประเภทด้วยกันดังนี้
                กลองก้นยาว  เป็นกลองยาวหน้าเดียว มีความยาวประมาณเมตรครึ่ง มีฆ้อง ๒ - ๕ ใบ ฉาบ ๑ คู่  หน้ากลองทำจากหนังสัตว์ฟอก เช่น หนังวัว หนังแพะ หนังเสือ ใช้ตีในงานบุญทั่วไป และในการฟ้อนนางนก ฟ้อนโต
                กลองมองลาว  มีกลองสั้นใหญ่สองหน้า ๑ ใบ ฆ้อง ๓ - ๗ ใบ ฉาบ ๑ คู่ ตีในจังหวะเร็ว แต่ช้ากว่ากลองก้นยาว
                กลองมองเชิง มีกลองสั้นใหญ่สองหน้า ๑ ใบ ฆ้องขนาดใหญ่ ๑ ใบ ฉาบใหญ่ ๑ คู่ ฉิ่ง ๑ คู่ ฆ้องขนาดใหญ่กลาง และเล็กสุด รวม ๕ - ๙ ใบ จังหวะการตีช้ากว่าการตีกลองมองลาว สัญญาณจะอยู่ที่กลอง ฉาบใหญ่ เมื่อฆ้องเล็กตีสามครั้ง ฆ้องใหญ่จึงตีในครั้งที่สาม ใช้ตีในการแห่เครื่องไทยทานขบวนใหญ่ หรือตีที่บ้านเจ้าภาพงานประเพณีสำคัญต่าง ๆ
                ดนตรีจ้าตไต หรือสิเลไทยใหญ่  มีกลอง ๓ - ๗ ใบ ฆ้องวง ๑ ชุด ฆ้องแบน ๑ ชุด ไวโอลินฮอบ ที่เรียกว่า ตอยอ ๑ อัน ระนาด ๑ ชุด เครื่องเคาะที่เรียกว่า จี ๑ ชุด ซึ่งน่าจะมีฉาบ ๑ ข้าง ไม้เคาะ ๑ อัน ไม้ถูกเคาะ รูปร่างคล้ายกระดึง ๑ อัน เบนโจ ๑ อัน ปี่ ๑ เลา ใช้เล่นดนตรีจ้าตไตในงานต่าง ๆ
                กลองป่งต่อง  มีกลองสองหน้าเล็กยาว ๑ ใบ ไม้ตีกลอง ๑ อัน ฆ้องใหญ่ ๑ ใบ ฉาบใหญ่ ๑ คู่ ปี่ ๑ เลา ใช้ตีในงานบุญเลี้ยงพระ งานปอยตักบาตร เรียกว่า ลองซอม เดือนสิบสอง ตลอดถึงวานชักลากศพพระ ที่เรียกว่า ปอยเหลิม
                ตอลอมะพร้าว  ทำจากกะลามะพร้าว คล้ายซออู้ ใช้เล่นพร้อมกับร้องเพลงทำนอง กวามตอลอ เดิมเป็นเพลงอาชีพขอทานกิตติมศักดิ์ เนื้อหาค่อนข้างหยาบโลน แต่ไพเราะใช้ร้องแบบกลอนสด
                บีฮอม  ทำจากบวบแห้งที่เรียกว่า น้ำเต้า และไผ่ ใช้เป่าเป็นเพลงในขณะที่หนุ่มไปเที่ยวสาว
                ปี่ (ทำจากไม้ไผ่)  ใช้เป่าเป็นเพลงทำนองล่องโคง นอกจากนี้ยังสามารถมาเป่าในดนตรี จ้าตไต ด้วย
                สะล้อซอซึง  เป็นเครื่องดนตรีพื้นบ้านชนิดหนึ่ง มีกลองเล็กสั้น ๑ ใบ ระนาด ๑ ชุด สะล้อ ๑ - ๒ ใบ ซึง ๑ - ๓ อัน ฉิ่ง ๑ คู่ เครื่องเคาะจังหวะ ๑ อัน หีบเพลงชัก ๑ ตัว ใช้บรรเลงในงานบุญทั่วไป หรือตามหลังขบวนแห่นาค งานดำหัวปีใหม่ แห่เครื่องไทยทานเข้าวัด ฯลฯ
            ศิลปการแสดง  การแสดงร่ายรำเป็นศิลปะที่อ่อนช้อยสวยงาม มีประเภทต่าง ๆ คือ ก้าลาย ก้าแลง (รำดาบ)  ก้าลายค้อน (รำกระบอง) เก้าจ้าต รำมองกาก
                ก้าลาย  เป็นการรำท่ามือเปล่า มีก้าหมอกมือ ก้าลายเซ้น ก้าลายป๊อด ก้าตามกลองก้นยาว ก้ากลองมองเชิง ก้าตามจังหวะ ก๊าตไต ก้าลายต่อสู้มือเปล่า
                ก้าแลง  เป็นการรำดาบ มีการรำท่าสวยงาม เป็นการรำโชว์ และรำดาบต่อสู้
                ก้าลายค้อน  เป็นการรำกระบอง มีลวดลายที่สวยงาม มีทั้งรำโชว์ และรำในการต่อสู้
                ฟ้อนรูปสัตว์  ใช้รำตามประเภทรูปสัตว์ นางนกโต ผีเสื้อ รำตามจังหวะเสียงกลอง ทำนองเป่งยุบ การรำกิ่งกะหร่า (กินรา)  ลีลาในการรำรูปสัตว์แต่ละประเภท จะไม่เหมือนกัน
                รำตามจังหวะดนตรี  เช่น รำกลองก้นยาว กลองมองลาว กลองมองเชิง รำในการแสดงจ้าตไต รำตามจังหวะดนตรีสมัยใหม่ (ป๋านโหม่) ฯลฯ
                เพลงพื้นบ้าน  ใช้ร้องประกอบการแสดงศิลปกรรม แสดงนาฎสิลป์พื้นบ้าน การแสดงจ้าตไต ร้องเกี้ยวพาราสี เพลงกล่อมเด็ก ร้องอวยพร ร้องเพลงขอทาน ร้องเป็นคำสั่งสอน อบรม ตลอดถึงบทร้อยกลองอื่น ๆ ซึ่งมีทำนองต่าง ๆ คือ
                    ทำนองล่องโคง  ร้องเป็นกลอนสด มีลูกคู่คอยรับจังหวะเอื้อนเสียงแล้วลงช้า ๆ มีลูกคู่คอยรับ ใช้ร้องบรรเลงถึงความรัก เกี้ยวพาราสี ร้องเป็นเรื่องนิยายเรียกว่า กวามหนุ่ม  ทำนองล่องโคงมี ๒ ประเภท คือ ชาวไตตอนใต้ และชาวไตเหนือ ล่องโคงของชาวไตเหนือนิยมร้องคนเดียว และร้องเสียงสูง
                    ทำนองปานแซง  ใช้ร้องในการแสดงจ้าตไต ร้องเกี้ยวพารสี ร้องคนเดียวแบบล่องโคง ไม่ต้องมีลูกคู่รับ
                    ทำนองเซกุง ใช้ร้องยอย่อง พรรณาถึงความรัก ร้องอวยพร เป็นประเภทเดียวกันกับทำนองปานแซง ต่างกันที่การลงเสียง การเอื้อนเสียง เนื้อร้องค่อนข้างยาวกว่า
                    ทำนองกวามว๊อก  ร้องเหมือนล่องโคง แต่เนื้อร้องสั้น ๆ พรรณาไปเรื่อย ๆ เป็นจดหมายร่ายยาวบ้าง ร้องบรรยายนิทานพื้นบ้านเป็นเรื่อง ๆ แบบร้อยกรอง
                    ทำนองนกกือ  เป็นทำนองสั้น ๆ คล้ายกวามว๊อก และทำนองตอลอ ร้องคนเดียวไม่มีลูกคู่
                    ทำนองหยอบย่อน  มีเสียงขึ้นลง พรรณาความรัก ความเศร้าโศก อวยพร
                    ทำนองตอลอ  ร้องตามจังหวะดนตรี ที่เรียกว่า ตอลอ ทำจากะลามะพร้าว เนื้อร้องสั้น ๆ
                    ทำนองเพลงกล่อมเด็ก  ใช้กล่อมเด็ก ร้องไปเอื้อนเสียงไป
                    ทำนองเอ๋เอ  ใช้ร้องสนุกสนาน เมื่อเสียกลองก้นยาวหยุด ผู้ร้องจะรับร้อง เป็นทำนองล่องโคง แต่ไม่ยาว
                    ทำนองเพลงขี่ชิงช้า  เป็นทำนองที่เด็กร้อง นั้น  ผสมผสานหลายทำนอง เป็นคำสอนบ้าง ให้ความรู้บ้าง สอนให้เกิดความสามัคคีร่วมมือร่วมใจกันต่อสู้

| ย้อนกลับ | หน้าต่อไป | บน |