เรื่องเขานางทอง  เป็นตำนานที่มาของชื่อเขานางทองในเขตอำเภอพรานกระต่าย ตำนานกล่าวว่า นางทองเป็นหญิงที่สวยงามมาก ถูกพญานาคกลืนเอาไว้ ต่อมาพระร่วงตามมาพบที่เขาแห่งนี้ จึงได้ล้วงนางออกมาจากคอพญานาค และได้นางมาเป็นชายา
            เรื่องบ้านคลองลาน  มีเรื่องเล่าว่า นานมาแล้วมีชนกลุ่มหนึ่งอพยพมาจากถิ่นอื่น เข้าไปตั้งถิ่นฐานทำมาหากินในบริเวณป่าลาน ซึ่งมีต้นลานขึ้นอยู่เป็นจำนวนมาก คนกลุ่มนั้นได้ตัดต้นลานขนาดเล็กออกไป เพื่อใช้พื้นที่สำหรับทำนาทำไร่ เหลือไว้เฉพาะต้นลานที่มีขนาดใหญ่และที่ขึ้นอยู่ตามริมคลองเท่านั้น จึงเป็นที่มาของชื่อบ้านคลองลาน และได้มาเป็นชื่ออำเภอคลองลานในปัจจุบัน
            เรื่องบึงสาป  บึงสาปเป็นบ่อน้ำพุร้อน อยู่ที่บ้านลานหิน ตำบลลานดอกไม้ อำเภอเมือง ฯ มีลักษณะเป็นที่ลุ่มน้ำขัง มีป่าโปร่ง ล้อมรอบ สลับด้วยเนินเตี้ย ๆ บนพื้นดินบางแห่งมีหินโผล่ขึ้นมาเป็นกลุ่มน้อยใหญ่สลับกันไปตามตำนานกล่าวว่า ในสมัยสุโขทัยสมเด็จพระร่วงเจ้า ได้เสด็จประพาสป่าล่าสัตว์มาถึงบริเวณบ้านลานหิน ทรงเห็นไก่ป่าตัวหนึ่งมีลักษณะสวยงาม ขันเสียงไพเราะ จึงทรงให้นายพรานต่อไก่ป่าตัวนั้นมาได้ โดยมีไก่ป่าตัวอื่น ๆ ติดไปด้วยเป็นจำนวนมาก ในวันนั้นพระองค์ล่าสัตว์อื่นไม่ได้เลย จึงทรงให้นำสัตว์ป่าตัวอื่น ๆ ไปปรุงอาหาร แต่บริเวณนั้นไม่มีบ้านเรือนราษฎร จึงไม่มีไฟใช้ทำอาหาร พระองค์จึงทรงสาปน้ำที่อยู่ในบริเวณบึงใกล้ ๆ ให้เป็นน้ำร้อน บึงดังกล่าววจึงได้ชื่อว่า บึงพระร่วงสาป ต่อมาได้เรียกสั้นลงว่า บึงสาป เชื่อกันว่าน้ำในบึงสามารถรักษาโรคภัยไข้เจ็บเช่น โรคปวดตามร่างกาย และโรคผิวหนังได้  ประชาชนได้นำรูปปั้นพระร่วงไปประดิษฐานไว้ ณ บริเวณบึงสาปเพื่อสักการบูชา
            เมื่อปี พ.ศ.๒๕๒๘  ทางจังหวัดได้เข้าไปพัฒนาบริเวณบึงสาป พบว่ามีน้ำพุร้อนอยู่สามแห่ง และในวโรกาสเสกน้ำพระพุทธมนต์ เพื่อทูลเกล้า ฯ เป็นน้ำอภิเษกในมหามงคลเฉลิมพระชนมายุ ครบ ๕ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๓๐ ได้ใช้น้ำในบึงสาปนี้ โดยได้นำไปประกอบพิธี ณ พระวิหารหลวงวัดสุทัศน์ ฯ
            เรื่องอุโมงค์ใต้ดิน ๓๓ ปล่อง  อยู่ห่างจากตัวเมืองไปทางทิศใต้ประมาณ ๘ กิโลเมตร มีลักษณะเป็นอุโมงค์ลึกลงไปใต้ดิน มีตำนานเล่ากันว่า เป็นอุโมงค์สำหรับหลบภัยสงคราม และเป็นที่เก็บทรัพย์สมบลัติของคนโบราณ
            อุโมงค์ดังกล่าวมีขนาดต่าง ๆ กันจำนวน ๓๓ อุโมงค์ ในพื้นที่ประมาณ ๑๐๐ ตารางวา มีลักษณะลึกลงไปในดิน และมีบางแห่งชอนไปในแนวนอน ตามตำนานกล่าวว่า แต่เดิมนั้นอุโมงค์ทั้งหมดทะลุถึงกันได้ บางอุโมงมีปากแคบ แต่ข้างในกว้างและลึก แต่เนื่องจากภายในอุโมงค์มืดจึงมองไม่เห็นรายละเอียดว่ามีสภาพเป็นอย่างไร บางอุโมงค์ลึกลงไปในแนวตรง
            ในบริเวณที่ห่างจากอุโมงค์ ๓๓ ปล่อง ไปทางทิศตะวันตกประมาณ ๖๐๐ เมตร เป็นบริเวณที่มีลักษณะคล้ายอ่างหินขนาดใหญ่หนึ่งแห่ง และขนาดเล็กอีก ๒ - ๓ แห่ง ชาวบ้านเรียกว่า อ่างหิน พื้นที่บริเวณรอบอ่างหินมีลักษณะเป็นลานกว้าง พื้นเรียบคล้ายสนาม มีน้ำขังอยู่ตลอดฤดูฝน ชาวบ้านเรียกบริเวณอุโมงค์ ๓๓ แห่งและอ่างหินนั้นว่า นครปรุ หมายถึงเมืองสมัยโบราณ
            เรื่องจระเข้ปูน  ในสมัยสุโขทัย เมืองบางพานมีเจ้าเมืองพระนามพระมหาพุทธสาคร มีพระชายานามว่าเจ้าแม่นางทอง วันหนึ่งขณะที่นางกำลังอาบน้ำอยู่หน้าตำหนักมีจระเข้ตัวหนึ่งคาบเอานางไป พระมหาพุทธสาครตามไปทันแล้วได้สาปให้จระเข้กลายเป็นหินอยู่ตรงนั้น แต่ชาวบ้านนิยมเรียกว่า จระเข้ปูน มากกว่าที่จะเรียกจระเข้หิน
            จระเข้ปูน (หินศิลาแลง) อยู่ห่างจากอุโมงค์ ๓๓ ปล่องมาทางทิศใต้ประมาณ ๒ กิโลเมตร เป็นรูปจระเข้ขนาดใหญ่ อยู่ชิดกับขอบทางเดินมาก ขนาดยาวประมาณ ๙ เมตร หันศีรษะไปทางทิศเหนือส่วนกลางลำตัวถูกทำลายหายไปแล้ว มีโพรงตรงกลางลำตัวกว้างประมาณ ๑๐ นิ้ว
    จารึก
            จารึกที่พบในจังหวัดกำแพงเพชร เป็นหลักฐานที่ทำให้ทราบประวัติความเป็นมาของเมืองได้ชัดเจนขึ้น จารึกที่สำคัญมีอยู่ ๔ หลักคือ
            จารึกหลักที่ ๓  (ศิลาจารึกนครชุม)  จารึกเมื่อปี พ.ศ.๑๙๐๐ กล่าวถึงพระมหาธรรมราชาที่ ๑ (ลิไทย) เสด็จพระราชดำเนินไปที่วัดพระบรมธาตุ เมืองนครชุม ทรงประดิษฐานพระศรีรัตนมหาธาตุและทรงปลูกพระศรีมหาโพธิ ซึ่งได้มาจากลังกาทวีป ทำให้เกิดประเพณีนบพระ - เล่นเพลง มาจนถึงปัจจุบัน
            จารึกหลักที่ ๒๙๒  (ศิลาจารึกลานเงินเสด็จพ่อพระยาสอย)  ขุดพบที่พระเจดีย์เก่าหน้าวัดพระยืน (วัดพระสี่อิริยาบถ) นอกกำแพงเมืองเก่า ข้อความในศิลาจารึกว่า "เสด็จพ่อพระยาสอย เสวยราชย์ในบุรีศรีกำแพงเพชร เสด็จฤกษ์ได้ขึ้นราชาอาสน์ อภิรมย์ สมกอร์ป คลามาสู่อยู่เสวย อยู่มโนรมย์ สอดเสพย์สม ควรเทพชุมสนุก ปลุกใจเดิน"
            เสด็จพ่อพระยาสอยครองราชย์ในเมืองกำแพงเพชร เมื่อปี พ.ศ.๑๙๖๓ ตรงกับรัชสมัยพระยาบรมบาล พระมหาธรรมราชาที่ ๔ แห่งกรุงสุโขทัย ตรงกับรัชสมัยสมเด็จพระนครอินทราธิราชแห่งกรุงศรีอยุธยา
            จารึกหลักที่ ๑๓ (ศิลาจารึกพระอิศวรเมืองกำแพงเพชร) พบที่ฐานพระอิศวร กล่าวถึงพระยาศรีธรรมาโศกราช เจ้าเมืองกำแพงเพชร ทรงประดิษฐานพระอิศวรสำริดเมื่อปี พ.ศ.๒๐๕๓
ขนบธรรมเนียมประเพณีท้องถิ่น
    การแต่งกาย
            ก่อนสมัยประวัติศาสตร์ (ยุคหินใหม่ถึงยุคโลหะ)  จากการขุดค้นทางโบราณคดี พบชุมชนโบราณที่เขากะล่อน และพบเครื่องประดับประเภทกำไลหินขัด ชุมชนโบราณที่บ้านหนองกอง ตำบลบ่อนาคำ (ยุคโลหะถึงยุคทวารวดี) พบลูกปัดแก้ว ลูกปัดทำจากแร่อะเกตตาเนียล และชุมชนเมืองไตรตรึงษ์ ทางฝั่งขวาของแม่น้ำปิง (ทวารวดี) พบลูกปัดแก้ว ลูกปัดหินทำเป็นสร้อยคอและข้อมือ