แต่เมื่อขึ้นไปจนถึงจุดสูงสุดแล้ว จะเป็นสวนหย่อม และริมสวนติดหน้าผา ชาวดอยแม่สลองได้สำนึกในบุญคุณ ผู้ที่ช่วยเขามาตลอดคือ ท่านพลเอก เกรียงศักดิ์ ชมะนันท์  พวกเขาจึงสร้างบ้านรับรองเอาไว้หลังหนึ่งชื่อ บ้านเกรียงศักดิ์  สร้างบนยอดเนินอีกที  หน้าบ้านเป็นสวนหย่อม และริมสวนมีร้านค้าขายพวกผลไม้แช่อิ่ม  มีร้านอาหารของรีสอร์ท และผมแอบไปพบ (เพื่อหาสุขา) ว่าด้านหลังของสำนักงานจองห้องพักของรีสอร์ท ห้องเล็ก ๆ ทางขวามือของทางลง  ด้านหลังนอกจากจะมีสุขาราคา ๒ บาท แล้วยังมีร้านขายของที่ระลึก เสื้อผ้าและอาหารแห้งอยู่ ๒ - ๓ ร้านขายของดี ราคาถูก กว่าทุกแห่งเท่าที่เคยซื้อมาบนดอยแม่สลอง เช่น ถ้ำชาเซรามิค ถ้วยชามเซรามิค  โคมไฟ ฯ สินค้าจากจีนทั้งสิ้น ไปซื้อจาก จิว จ่ายโกว เมืองจีนยังโดนหลอกให้ซื้อในราคาแพงกว่านี้ ชมสวนซื้อผลไม้แช่อิ่ม ซื้อถ้ำชา ซื้อ ฯ  (ไม่แนะนำให้ซื้อใบชาที่นี่ให้ไปซื้อที่แม่สลองวิลล่า เจ้าของไร่ชาใหญ่ ๑ ใน ๓ ของแม่สลอง)  แล้วก็กลับออกมาถึงทางแยกก็เลี้ยวซ้าย (ยังไม่กลับไปงานที่อนุสรณ์สถาน ฯ )  คราวนี้ผ่าน "ประตูจีน" ที่สร้างไว้สวยงามมาก เดินออกไปแล้วจะเป็นหน้าผา มองเห็นภูมิประเทศที่งดงามของดอยแม่สลอง แลเห็นพระบรมธาตุ แต่จุดที่จะถ่ายภาพพระบรมธาตุให้สวยเด่นเป็นสง่า ยิ่งกว่าจะใดต้องถ่ายตอนขึ้นแม่สลองรีสอร์ท จะมีจุดที่มองเห็นพระบรมธาตุเด่นชัดที่สุด ส่วนที่ประตูจีนนี้เขาจารึกไว้ว่า "ดินแดน แห่งขุนเขา ม่านเมฆ ดอยแม่สลอง" เลยประตูจีนไปแล้ว ก็จะเป็นกิ่งลงเขา หรือขึ้นมาอีกเส้นทางหนึ่งคราวนี้จะผ่าน "เพ่าม่อ"  ไอศครีมของโปรด ร้านอาหาร มีเกี๊ยวซ่า ไก่ดำตุ๋นยาจีน ร้านเสริมสวยก็มี ร้านข้าวซอย ร้านขายเสื้อผ้าก็หลายร้าน ก้าวไปไกลแล้ว สุดท้ายของผมคือเข้าที่พักที่แม่สลอง ดีเยี่ยม ทั้งอาหาร ที่พัก และใบชา ผมกินอาหารร้านนี้มานานกว่า ๒๐ ปี  ส่วนที่พักเขาพึ่งจะมีสัก ๑๐ กว่าปีมานี้แล้ว ก็พัฒนาอย่างรวดเร็ว เจ้าของพี่น้องฝาแฝดลูกชายนายพลรุ่นมาก่อตั้งชุมชน บนดอยแม่สลองเช่นกัน
                เราเรียกจีนที่เป็นอดีตทหารจีนชาติว่าจีนฮ่อ ความจริงเรียกกันผิด ๆ  อดีตผู้ใต้บังคับบัญชาของผม คือพันเอก กาญจะนะ  ประกาศวุฒิสาร ซึ่งคลุกคลีอยู่ที่ "บก.๐๔" นานกว่ายี่สิบปี  บก.ฯ นี้ตั้งอยู่ที่เชียงใหม่และทำงานเกี่ยวกับพวกทหารจีนชาติโดยตรง ได้เขียนหนังสือไว้ ๒ เล่มคือเรื่อง "ก๊กมินตั๋ง" ตกค้างทางภาคเหนือของประเทศไทย และออกมาใหม่อีกเล่ม "เสธ.เฉิน มังกรดอย" อ่านแล้วจะทราบข้อเท็จจริงที่ยังไม่ทราบ มากพอสมควร เพราะคนเขียนคลุกคลีอยู่กับพวกเขา และไปร่วมรบเมื่อพวกเขามาช่วยรบปราบปรามพวก ผกค.จนล้มตายกันไม่ใช่น้อย เป็นเหตุที่ทำให้เกิดอนุสรณ์สถาน ฯ  หนังสือ ๒ เล่มนี้คงจะไม่ได้วางขายทั่วไป เพราะ
ผู้เขียนพิมพ์เอง ขายเอง  ขออนุญาตช่วยประชาสัมพันธ์ว่าต้องสั่งซื้อทางโทรศัพท์ ๐๕๓ ๒๒๑๔๙๘, ๐๑ ๖๘๑๕๕๐๕ สนนราคาไม่แพง ลองโทรถามดู อ่านแล้วจะได้รู้เรื่องทหารจีนชาติที่หลงเหลืออยู่ในประเทศไทย และจากการตอบแทนที่พวกเขาร่วมรบกับทหารไทยในการเข้าปราบปรามพวก "ผกค." จนพวกเขาบาดเจ็บล้มตาย พวกเขาจึงได้ที่ทำกินเป็นหลักแหล่ง และทุกคนเป็นคนไทย ได้สัญชาติไทยหมดแล้ว พวก "จคม." หรือโจรจีนคอมมิวนิสท์มาลายา (สายรัสเซียสนับสนุน) ที่ผมเคยเล่าเอาไว้ตั้งแต่ผมปิดล้อมกดดัน เข้าเจรจาจนพวกเขาเข้ามามอบตัวเป็นผู้พัฒนาชาติไทย ๒ ครั้ง รวม ๖๔๔ คน จบสิ้นการสู้รบ และต่อมาสายจีนสนับสนุนอีกพันกว่าคน ก็มอบตัวในเวลา ๒ ปีต่อมา ซึ่งตอนนั้นผมทำหน้าที่แม่ทัพภาคที่ ๔ ส่วนหน้า  และพวกเขาสมัครใจที่จะช่วยปราบ
ขบวนการโจรห้าร้อยกลุ่มอื่นแบบทางภาคเหนือ  แต่ท่านผู้ใหญ่คือนายผมไม่เห็นด้วย  พวกนี้เหมือนไก่เห็นตีนงู งูเห็นนมไก่  และค่าใช้จ่ายจะถูกมาก เพียงแต่ให้ข้าวสาร กระสุน ไม่ต้องมีเบี้ยเลี้ยง (ทหารไทยต้องจ่ายเบี้ยเลี้ยงให้ ไม่จ่ายอดตาย เพราะเงินเดือนลูกเมียต้องใช้) พวกเขาก็ออกรบได้แล้ว  เวลานี้พวก จคม.ทางใต้ที่นับถือผมมาก (ก็ขนาดมีรูปผมติดไว้ในพิพิธภัณฑ์ก็แล้วกัน) ได้โทรศัพท์มาบอกเมื่อ ๒ - ๓  วันนี้เอง ขอขอบคุณที่ผมไม่ลืมและไม่ทิ้งพวกเขา ๑๙ ปีนับตั้งแต่วันที่เขาออกมามอบตัวเมื่อ ๒๘ เมษายน ๒๕๓๐  บัดนี้เวลาที่เขารอคอยมาถึงแล้วคือวันที่เขาได้รับสัญชาติไทยเมื่อเดือนมีนาคม ๒๕๔๙ เป็นการรอคอยที่ยาวนาน และเขาจะเชิญผมไปฉลองวันครบรอบ ๑๙ ปี  วันที่ผมเขียนอยู่นี้ยังไม่ถึงวันครบรอบ ๑๙ ปีคือ วันที่ ๒๘ เมษายน ๒๕๔๙  ขออภัยที่นำเอามาเล่าให้ฟังด้วย พวกเหล่านี้ไม่ว่าเหนือหรือใต้คือกันชนอย่างดี หากเขาภักดีต่อเราอย่างแน่นแฟ้นแล้วเราจะมีรั้วกั้นอยู่ที่ชายแดน เป็นรั้วที่มั่นคงแข็งแรง  ก็ยังเหลือเอกสารสิทธิ์ในที่ทำกินที่ต้องจัดการให้เขาด้วย เขาจะได้เหยียบแผ่นดินไทยอย่างคนไทยโดยสมบูรณ์
                กลับไปดอยแม่สลองกันใหม่ จีนฮ่อที่เรียกกันจนติดปากนั้นเป็นจีนกลุ่มหนึ่งที่อพยพมาจากมณฑลยูนนาน ลงมาอยู่ทางภาคเหนือของไทย ในรูปลักษณ์ของพ่อค้าเร่ ใช้ม้าต่างหรือฬ่อเป็นพาหนะบรรทุกสินค้าผ่านเข้ามาทางฮ่องลึกหรือด่านแม่สายตั้งแต่โบราณมาแล้ว ชนจีนกลุ่มนี้ไม่ใช่ชนจีนแต้จิ๋วซึ่งเป็นชาวจีนกลุ่มใหญ่ในประเทศไทย ชาวฮ่อประมาณ ๑ ใน ๓ นับถือศาสนาอิสลาม ใช้ภาษาจีนกลาง ได้พากันอพยพมาตั้งถิ่นฐานในจังหวัดเชียงใหม่และเชียงราย ปัจจุบันจีนฮ่อกลุ่มนี้กลายเป็นคหบดีในเชียงใหม่ ลำพูน และมีการผสมผสานกับคนท้องถิ่น จนกลายเป็นคนไทยไปหมดแล้ว แต่จีนฮ่อรุ่นใหม่ที่เราไปเรียกเขาทุกวันนี้เป็นจีนฮ่อที่เป็นกองกำลังทหารจีนคณะชาติ และจีนฮ่อพลเรือน ซึ่งอพยพลี้ภัยเข้ามาอยู่ในรัฐฉาน สหภาพพม่า ก่อนที่จะเข้ามาสู่ประเทศไทย ความจริงน่าจะเรียก "จีนห้อ" คือหนีการกวาดล้างของพม่า วิ่งหน้าตั้งเข้ามาพึ่งไทย และกลุ่มของพวกนี้นั่นเอง ที่เมื่อเข้ามาพึ่งพระบรมโพธิสมภารแล้ว กลุ่มผาตั้ง ดอยแม่สลอง และดอยอ่างขาง ก็ร่วมรบกับทหารไทยตีเขาย่า (ยอดสูงสุดของเขาค้อ)  ตีผาตั้ง จนได้ชัยชนะ และพวกเขาก็บาดเจ็บล้มตายไม่ใช่น้อย จึงสร้างอนุสรณ์สถานอดีตทหารจีนชาติภาคเหนือประเทศไทยขึ้นไว้บนดอยแม่สลอง เมื่อผ่านประตูเข้าไปทางซ้ายจะเป็นห้องประวัติศาสตร์ หลังกลางเป็นห้องที่จารึกชื่อตั้งป้ายวิญญาณเอาไว้ หลังทางขวาก็เป็นนิทรรศการ ผมยังไม่ได้เล่าเรื่องงานชา ขอติดเอาไว้ก่อนครับ