ปราสาทประธาน  ภายในวงล้อมของระเบียงคด บริเวณลานชั้นในเป็นที่ตั้งของอาคารศาสนสถานหลายองค์ด้วยกัน ที่ตั้งอยู่ตรงกลางลานคือปราสาทประธาน ซึ่งเป็นสถาปัตยกรรมหลัก และเป็นศูนย์กลางของศาสนสถานแห่งนี้ ปราสาทประธาน สร้างด้วยหินทรายสีขาว หันหน้าไปทางทิศใต้สูง ๒๘ เมตร ด้านหน้ามีมณฑปคือ ห้องรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า เชื่อมต่อกับองค์ปราสาท โดยมีฉนวนคั่น มณฑปหรือห้องโถงดังกล่าวมีมุขเล็ก ๆ ๓ ด้าน ทั้งองค์ปราสาทและมณฑปตั้งอยู่บนฐานเดียวกัน ประกอบด้วยฐานเขียงและฐานบัวเป็นชั้น ๆ แต่ละชั้นสลักด้วยลวดลายต่าง ๆ เช่น ลายกลีบบัว ลายประจำยาม ลวดลายจะสลักมาจนถึงผนังปราสาท
                    องค์ปราสาทหรือเรือนธาตุ มีลักษณะเป็นอาคารรูปสี่เหลี่ยมย่อมุม มีมุขยื่นออกไปทางทิศตะวันออก ทิศเหนือและทิศตะวันตก หน้ามุขทั้ง ๓ ด้าน มีบันไดขึ้นและประตู ภายในอาคารมีห้องสี่เหลี่ยม ใช้เป็นที่ประดิษฐานรูปเคารพที่สำคัญที่สุดของศาสนาสถาน รูปเคารพดังกล่าวได้สูญหายไปแล้ว คงมีอยู่แต่ร่องน้ำมนต์ที่มุมห้องด้านทิศตะวันออก ซึ่งได้ต่อท่อลอดออกไปทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือ
                    ถัดจากเรือนธาตุขึ้นไปคือ ส่วนยอดหรือเรือนยอด ซึ่งก็คือส่วนที่เป็นหลังคา แต่เป็นหลังคาที่ทำเป็นชั้น ๆ ลดหลั่นกันขึ้นไปที่เรียกว่า ชั้นเชิงบาตร รวม ๕ ชั้น ที่เชิงหลังคามีรูปสลักเป็นรูปครุฑแบกอยู่ตรงกลางทั้ง ๔ ทิศ รูปสลักเหล่านี้งดงามมาก ขอให้ชมอย่างตั้งใจ อย่าเพียงแต่มองผ่าน
                    ส่วนประกอบของปราสาทประธานได้แก่ มุขปราสาทและมณฑป การแกะสลักลวดลายต่าง ๆ ไว้บนประสาทประธานนี้จะแกะสลักอย่างปราณีต และงดงามมาก เช่น ส่วนฐานองค์เรือนธาตุ เสาประดับผนัง เสาประดับกรอบประตู กรอบหน้าบัน ส่วนต่าง ๆ เหล่านี้มีจำหลักเป็นลวดลายพันธ์พฤกษาเช่นลายใบไม้ม้วน ลายประจำยาม ลายเฟื่องอุบะ ลายกรวยเชิง ลายก้านต่อดอก ส่วนที่หน้าบันและทับหลังจะจำหลักเป็นภาพเล่าเรื่อง ส่วนใหญ่จะเป็นเรื่องเกี่ยวกับศาสนา ทั้งในคัมภีร์ในศาสนาฮินดู และพุทธศาสนาลัทธิมหายาน
                    มีหลักฐานว่าปราสาทประธานสร้างขึ้นในพุทธศตวรรษที่ ๑๖ - ๑๗ เพื่อให้เป็นพุทธสถานในลัทธิมหายาน (นิกายวัชรยาน) ไม่ใช่เทวสวถานดังเช่นปราสาทอื่น ๆ ในระยะเวลาใกล้เคียงกันเช่น ปราสาทพนมรุ้ง หรือปราสาทนครวัดที่เสียมราฐ หลักฐานสำคัญคือ ศิลาจารึกที่พบภายในบริเวณปราสาทพิมาย ที่มุขทิศตะวันออกของปราสาทประธาน ที่ระบุศักราชตรงกับ พ.ศ.๑๕๗๙ และ พ.ศ.๑๕๘๙ มีข้อความสรรเสริญพระพุทธเจ้าและพระราชาพระนาม "ศรีสุริยะวรมะ" ผู้ทรงนับถือพุทธสานามหายานหรือพระเจ้าสุริยวรมันที่ ๑ และเมื่อพุทธศาสนามหายานเฟื่องฟูสุดขีดในสมัยพระเจ้าชัยวรมันที่ ๗ ในพุทธศตวรรษที่ ๑๘ ปราสาทพิมายจึงได้รับการบูรณะและก่อสร้างเพิ่มเติมอีกมากมาย
                    นอกจากนี้ในบริเวณอุทยานประวัติศาสตร์พิมาย มีปรางค์หินแดง ซึ่งยังมีทับหลังเหลืออยู่คือที่เหนือกรอบประตูด้านทิศเหนือ เล่าเรื่องตอนพระกรรณะล่าหมูป่า ในเรื่องมหาภารตะ หอพราหมณ์เป็นอาคารก่อด้วยหินทรายและศิลาแลง ตอนขุดแต่งพบแท่งศิวลึงค์ทำด้วยหินทราย จึงเชื่อกันว่าอาคารหลังนี้ สำหรับใช้ในพิธีพราหมณ์ จึงเรียกว่า หอพราหมณ์ ปรางค์พรหมทัต อยู่ด้านหน้าของปราสาทประธาน สร้างด้วยศิลาแลง สูงประมาณ ๑๖ เมตร จำหลักลวดลายที่ทับหลัง และกรอบประตูพลับพลาอยู่ในลานชั้นใน ทางทิศตะวันออกของปราสาทประธาน ไม่มีหลักฐานว่าสร้างขึ้นเพื่อวัตถุประสงค์ใด ยังมีอีกทางทิศตะวันออกเฉียงใต้ ของปราสาทหินพิมายไปสัก ๑๐๐ เมตร มีซากเจดีย์ขนาดใหญ่ ขุดแต่งเรียบยร้อยแล้ว ก่อด้วยอิฐ ตั้งอยู่บนเนินดินเรียกว่า เมรุพรหมทัต เพราะนำไปเชื่อมโยงกับนิทานพื้นบ้าน เรื่องของท้าวปาจิตกับนางอรพิม ซึ่งรักกันแต่ถูกท้าวพรหมทัตนำนางไปกักขังเอาไว้ เล่าว่าตรงนี้คือที่ถวายพระเพลิงท้าวพรหมทัต และแห่งสุดท้ายที่ควรชมคือ ๑ ใน ๗ แห่งของอโรคยาศาลที่พระเจ้าชัยวรมันที่ ๗ สร้างเอาไว้ในเส้นทางจากพิมายไปสู่พระนครเขมร อโรคยาศาลหรือกุฎิฤาษีแห่งนี้ อยู่นอกเขตกำแพงเมืองทางด้านทิศใต้ของปราสาทพิมาย ระหว่างกำแพงเมืองกับท่านางสระผม ซึ่งทั่วราชอาณาจักรของพระเจ้าชัยวรมันที่ ๗ สร้างเอาไว้มากถึง ๑๐๒ แห่ง
                    ก่อนไปชิมเป็ดย่างพิมาย ขอแนะนำของฝากจากโคราช ย่านหน้าอนุสาวรีย์ย่าโมมีขายหมด ได้แก่ กุนเชียง หมูยอ ใส้กรอกอีสาน หมูแผ่น หมูหยอง แหนม เส้นก๋วยเตี๋ยวอบแห้งที่เรียกกันว่าหมี่โคราช เส้นหมี่พิมาย "เป็ดย่างพิมาย" แต่เป็ดย่างพิมายกับเส้นหมี่นั้นต้องซื้อจากตัวอำเภอพิมาย ในตัวเมืองโคราชยังไม่เคยเจอ
                    เป็ดย่างพิมายอยู่ติดกับโรงพยาบาลพิมาย หากเลี้ยวขวามาจากถนนสาย ๒ มาอีก ๙ กม. ก่อนเข้าตัวเมืองพิมายร้านจะอยู่ทางฝั่งซ้ายมือ ที่เรียกว่า เป็ดย่างพิมาย เพราะเขาไม่ได้ย่างเหมือนเป็ดย่างที่แขวนอยู่ในตู้ตัวแดง ๆ หรือเป็ดย่างหนังกรอบคนละแบบกัน เป็ดย่างพิมายเขาย่างแบบไก่ย่าง แต่เอาคีมมาประกบตัวเป็ด แล้วรัดที่หัวคีมเอาไว้ เป็นเป็ดหนุ่มสาวก่อนย่างก็ต้องหมักเช่นเดียวกับไก่ย่างอีสาน รสชาติออกจะคล้ายกัน แต่หากให้ผมเลือกเอาเป็ดย่างพิมายมาร้านนี้ ต้องสั่งคำแรกเลยทีเดียวว่าเป็ดย่าง หากกลัวแย่งกันก่อนเข้ามาไปดูที่แผงที่เขากำลังย่างที่หน้าร้านว่าตัวขนาดไหน หากให้ผมสั่ง ผมสั่งเกณฑ์ฝ่ายชายคนละตัวเลยทีเดียว ฝ่ายหญิงพออนุโลม ๑ ตัวต่อ ๒ คน ย่างแล้วเป็ดจะนุ่ม มีรส ไม่จิ้มน้ำจิ้มก็ยังได้ เพราะก่อนย่างเขาหมักเกลือมาแล้ว เตาย่างอยู่หน้าร้าน คนสับเป็ดก็สับอยู่หน้าร้าน คนซื้อกลับบ้านก็ซื้อที่หน้าร้าน เตานั้นย่างได้คราวละสัก ๒๐ ตัว ผมถึงบอกว่าให้ดูขนาดตัวเป็ดเขาก่อนแล้วจึงสั่ง ไม่งั้นหมดแล้วรอนาน
                    ต้มยำยวงไข่ หรือเรียกว่าเครื่องในไก่ ไข่อ่อน สั่งควบกันไปเลยหากมาหลายคน คือ ต้มยำยวงไข่ และผัดเผ็ดเครื่องในไก่ไข่อ่อน แต่ร้านนี้เขาเรียกว่า ยวงไข่ ต้มยำจะเสริฟมาในหม้อไฟซดร้อน ๆ ชื่นใจ
                    ลาบหมู ปกติเวลากินลาบอีสานผมกลัวความเปรี้ยว แต่ที่ร้านทิวไผ่ไม่เปรี้ยวจัด เปรี้ยวอร่อย
                    แกงเผ็ดเป็ดย่าง น้ำแกงข้น รสเข้ม ต้องสั่งข้าวสวยเอาแกงวราดข้าวน่าจะอร่อยกว่าข้าวนึ่ง
                    ปิดท้ายด้วยไอศครีมเผือก รสหวานมัน ถูกใจ