วัดศรีรองเมือง  เป็นวัดพม่าวัดแรกที่ผมไปชม ไปไหว้พระและก่อนจะไปถึงวัดต้องมาทราบศิลปะพม่า หรือศิลปะวัดพม่าไว้บ้าง  ในตัวเมืองลำปางมีวัดศิลปพม่า เช่น วัดศรีชุมวัดจองคาวัดศรีรองเมือง วัดพระแก้วดอนเต้า วัดป่าฝาง  ล้วนแต่เป็นวัดที่รูปแบบของสถาปัตยกรรมพม่าในสมัยราชวงศ์ดองบองตอนปลาย  สกุลช่างมัณฑะเลย์ ที่แผ่อิทธิพลเข้ามาในภูมิภาคนี้และลำปางนั้นขึ้นกับเชียงใหม่  แม้จะเป็นเมืองที่เกิดก่อนเชียงใหม่นานนับร้อยปีก็ตาม ส่วนเชียงใหม่ไปถูกพม่าปกครองอยู่เป็นเวลานานถึง ๒๐๐ ปีเศษ จนแผ่นดินพระเจ้าตากสินมหาราช เราจึงได้เชียงใหม่กลับมาขึ้นกับกรุงธนบุรี และต่อมาก็เป็นจังหวัดหนึ่งของราชอาณาจักรไทย ที่ใครจะมาแบ่งแยกออกไปไม่ได้อีกแล้ว สถาปัตยกรรมของพม่าจึงลงมายังลำปางด้วย เอกลักษณ์ส่วนใหญ่ของสถาปัตยกรรมพม่าจะเป็นวิหารไม้ หลังคาซ้อนกันหลายชั้น ที่เรียกว่า พญาธาตุ  ในวิหารหลังหนึ่งนั้นจะทำหน้าที่ได้หลายอย่าง เป็นทั้งวิหาร กุฎิสงฆ์  ศาลาการเปรียญ  โรงเรียนพระปริยัติธรรม เป็นต้น  บริเวณวิหารจะประดิษฐานพระพุทธรูปประธาน  ซึ่งจะเป็นจุดสำคัญที่สุด และจะยกพื้นจุดนี้เอาไว้ให้สูงกว่าจุดอื่น  จำนวนชั้นของหลังคาจะซ้อนกันถึง ๗ ชั้น  ยอดสูงสุดจะประดับด้วยฉัตรสีทอง ส่วนอื่น ๆ ของวิหารก็จะยกชั้นให้สูงลดหลั่นกันลงไป หลังคาก็จะซ้อนชั้นลดลงไปเช่นกัน นอกจากนี้จะมีการตกแต่งส่วนต่าง ๆ ของอาคาร เช่น หน้าบัน เชิงชายด้วยไม้ฉลุ  หรือแผ่นโลหะสังกะสีผสมดีบุก ที่ฉลุลายอย่างละเอียดและประณีต
            พระพุทธรูปที่ประดิษฐานในวัดพม่านั้น ก็จะเป็นพระพุทธรูปแบบมัณฑเลย์ ผ้าจีวรจะทำเป็นริ้วเห็นได้ชัดเจน พระพักตร์จะเอิบอิ่ม งดงาม  นอกจากนี้ อาจจะมีภาพจิตรกรรมแบบพม่า ที่นิยมเชียนลงแผ่นผ้า นำไปติดตั้งไว้ระหว่างช่วงเสาในวิหาร หรือมีภาพจิตรกรรม หรือภาพจากการแกะสลักเอาไว้ที่เสา
            ที่ผมบรรยายรูปแบบของสถาปัตยกรรมวัดพม่ามานี้  จะชมได้อย่างสมบูรณ์ที่วัดศรีรองเมือง และยังไม่เคยเห็นวัดใดที่มีความเป็นแบบพม่าสมบูรณ์เช่น วัดศรีรองเมืองเลย ผมเคยไปชมวัดที่เมืองอังวะ เมืองที่เคยเป็นเมืองหลวงของพม่า และกษัตริย์อังวะ เคยส่งทัพโจรมาตีกรุงศรีอยุธยาแตก เยี่ยงการกระทำของโจรเผาทำลาย ฆ่าผู้คน ขนทรัพย์สมบัติกลับไปเมืองพม่า เมื่อ พ.ศ.๒๓๑๐ กรรมตามสนองพม่า ต้องย้ายเมืองหลวงบ่อยครั้ง (เช่นปี ๒๕๔๘  ก็เริ่มย้ายอีกแล้ว)  และย้ายคราวใดก็มักจะไม่เหลียวแลเมืองเดิมที่เคยเป็นเมืองหลวงมาก่อน เมื่อย้ายจากอังวะก็ปล่อยทิ้ง ไม่เหลียวแล ไม่ทำนุบำรุงอะไรอีก จนกระทั่งวันที่ผมไป เมื่อ พ.ศ.๒๕๔๕  อังวะกลายเป็นเมืองร้างที่แทบจะหาบ้านคนไม่ได้ มีแต่ทุ่งนาไม่มีรถยนต์วิ่ง มีแต่รถม้าและมี "วัด"  "เหลืออยู่เพียงวัดเดียว"  "ทั้งเมืองเหลือวัดเดียว"  มีลักษณะดังที่ได้บรรยายมาแล้ว คือเป็นวัดไม้มีวิหารที่น่าจะเรียกว่าอเนกประสงค์  วัดศรีรองเมืองเข้าลักษณะตามที่บรรยายมานี้  จึงน่าจะเป็นวัดสถาปัตยกรรมพม่าในไทยที่สมบูรณ์
            เส้นทาง หากเรามาตามถนนไฮเวย์จาก อ.เกาะคา  แล้วมาแยกเข้าถนนพหลโยธินเก่ามายังสถานีรถไฟ จากสถานีรถไฟตรงเรื่อยมาจะพบทางแยกซ้าย  (ยังไม่พบหอนาฬิกา) ให้เลี้ยวซ้ายไปจนถึงสามแยก แล้วเลี้ยวซ้ายไปไม่ไกล  วัดศรีรองเมืองจะอยู่ทางขวามือ
            เมื่อเลี้ยวรถเข้าไปจอดในวัดแล้ว ก็จะเห็นว่าวัดมีลักษณะครบถ้วยตามที่บรรยายมาแล้ว วัดนี้เป็นวัดใหม่เพราะประวัติเล่าไว้ว่า สร้างเมื่อปี พ.ศ.๒๔๔๘  นี้เอง  โดยคหบดีที่รับจ้างทำไม้ให้ฝรั่งชาติอังกฤษ ที่ได้สัมปทานการทำไม้จากรัฐบาลไทยแทบจะทั่วภาคเหนือ พ่อเฒ่าอินต๊ะ ศรีรองเมือง ทำไม้ให้อังกฤษจึงร่ำรวย และร่วมกับชาวบ้านบริจาคที่ดิน จัดหาวัตถุมาก่อสร้างจนแล้วเสร็จ วัดจึงตั้งชื่อตามนามสกุลของผู้ริเริ่มสร้างว่า ศรีรองเมือง (นามสกุลต้องมามีในรัชกาลที่ ๖ หลัง พ.ศ.๒๔๕๓ แล้ว)  "วิหารจึงมีอายุร้อยปี เมื่อ พ.ศ.๒๕๔๘"
            มีพระพุทธรูปปางมารวิชัยศิลปะพม่าแบบมัณฑะเลย์ จำนวน ๓ องค์ พระประธานองค์ใหญ่ห่มจีวรเฉียง ส่วนอีก ๒ องค์  ซ้ายขวานั้นห่มจีวรคลุมไหล่  องค์ที่ ๒ นับจากซ้ายประดิษฐานในซุ้มเรือนแก้ว ศิลปะล้านนา ปางสมาธิ
            ตัววิหารสร้างด้วยไม้สัก หลังคาซ้อนเป็นซุ้มเรือนยอด เป็นกลุ่มของชั้นหลังคา มีลายฉลุบนสังกะสี ใช้ประดับบนจั่ว และเชิงชายหลังคา เพิ่มความอ่อนช้อย และสง่างามให้วิหาร
            เสาไม้ตกแต่งด้วยศิลปะการปั้นรักเป็นลวดลายเครือดอกไม้ ประดับด้วยกระจกสี เฉพาะเสาหน้าพระประธาน จะปั้นรักเป็นรูปเทพารักษ์ คน ยักษ์ วานรและสัตว์ป่าให้เหมือนในป่าหิมพานต์
            พระบรมสาทิสลักษณ์ในพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ประดิษฐานอยู่ที่เสาไม้ต้นด้านหน้า เมื่อเข้าประตูวิหารไปแล้วจะอยู่ทางด้านซ้ายมือ ได้จารึกข้อความไว้ว่า
            "พระราชทานให้ไว้ นายส่างโต แม่จันทร์ฟอง กับพวกที่ได้บริจาคทรัพย์ ๑๘,๑๘๗.บาท - สตางค์ สร้างอุโบสถ ปฏิสังขรณ์กุฏิ และเครื่องอุปกรณ์สงฆ์ วัดศรีรองเมือง (ท่าคะน้อย)ลำปาง พ.ศ.๒๔๗๕"
            กรมศิลปากรขึ้นทะเบียนเป็นโบราณสถาน เมื่อ ๒๗ ต.ค.๒๕๒๔
            หากแหงนหน้าขึ้นไปชมเพดานวิหาร ก็จะเห็นความงดงามที่ประดับด้วยกรอบลายเป็นช่อ ๆ เต็มเพดาน โดยปั้นเป็นเส้นรัก ประดับด้วยกระจกสี ลวดลายพันธุ์พฤกษา รูปสัตว์ เทพารักษ์  ภายในวัดยังมีพระบรมธาตุเจดีย์ที่สร้าง เมื่อ พ.ศ.๒๔๔๕ สร้างก่อนที่จะสร้างวัด
            วันที่ผมไปชม วัดกำลังจัดร้อยปีวิหารพอดี เลยมีรายละเอียดให้ทราบมาก และทางด้านซ้ายก่อนเข้าไปในวิหารยังมีห้องที่มีพระพุทธรูปแบบพม่า เพื่อขอพร เพื่อเสี่ยงทายไว้ด้วย
               วัดศรีชุม  เป็นวัดพม่าที่สร้างโดยคหบดีชาวพม่าและใหญ่ที่สุดในประเทศไทย ชื่อวัดน่าจะมาจากภายในบริเวณวัดมีต้นศรีมหาโพธิ์ขึ้นอยู่เป็นจำนวนมาก  ศรี ก็ศรีมหาโพธิ์  ชุม ก็ชุมนุม  ต้นศรีมหาโพธิ์มาชุมนุมกันอยู่ที่วัดนี้เลยตั้งชื่อตามไปเลย กล่าวกันว่า วัดสถาปัตยกรรมพม่าทั้งประเทศไทย มีอยู่ด้วยกัน ๓๑ วัด วัดศรีชุมใหญ่ที่สุด มีชื่อเรียกเป็นภาษาพม่าว่า "หย่องไวย์จอง" หรือวัดต้นศรี  หย่อง แปลว่า ศรี  ไวย์ คือ ชุมนุม  จอง คือ วัด
                เส้นทาง มาตามถนนไฮเวย์ จากเกาะคา ตรงเรื่อยมาจนถึงสี่แยกไฟสัญญาณป้ายบอกว่าสี่แยกศรีชุม - แม่ทะ เลี้ยวซ้ายเข้าถนนทิพย์วรรณ (หากเลี้ยวขวา ไปแม่ทะ) เลี้ยวไปนิดเดียว วัดจะอยู่ทางซ้ายมือ หน้าวัดเป็นแผงขายผลไม้เต็มไปหมด ฝั่งตรงข้ามเป็นมัสยิดอัลฟาลาฮุ  ทางด้านขวาติดกับมัสยิด อาหารอิสลามรสอร่อยคือ ร้านข้าวหมกไก่ยูซุป โรตี ท้อแท้ และมะตะบะ
                ประวัติ วัดนี้สร้างเมื่อ พ.ศ.๒๔๓๓ ในรัชกาลที่ ๕ โดยคหบดีชาวพม่าชื่อ จองตะก่าอูโย ซึ่งเป็นพวกพม่าที่เข้ามาทำไม้กับชาวอังกฤษ สมทบทุนกับบุตรเขยคือพ่อเลี้ยงอู หม่อง ยี  และวิหารที่เห็นอยู่ทุกวันนี้สร้างขึ้นใหม่เพราะวิหารหลังเดิมได้ถูกไฟไหม้ เมื่อ พ.ศ.๒๕๓๕ หลังจากที่วิหารหลังเดิม ได้รับการประกาศจากกรมศิลปากร ให้เป็นโบราณสถานเมื่อ พ.ศ.๒๕๒๔
                วิหาร เป็นอาคารสองชั้นครึ่งตึกครึ่งไม้ อยู่ทางขวามือเมื่อเลี้ยวเข้าประตูวัดมา สร้างแบบพม่ามีหลังคาหลายยอด ซ้อนลดหลั่นกันลงมา แม้จะสร้างใหม่ แต่ก็รักษารูปแบบเดิมเอาไว้ หลังคาลาดคลุมมาถึงบันไดทางขึ้น ชั้นล่างเป็นกุฏิพระ และที่เก็บข้าวของเครื่องใช้ ส่วนชั้นบนเป็นที่ประดิษฐานพระพุทธรูปศิลปะพม่า กุฏิเจ้าอาวาส และกุฏิพระลูกวัด ทำเป็นพื้นต่างระดับตามความสำคัญ เช่นเดียวกับวัดศรีรองเมือง
                อุโบสถ เล็กกะทัดรัดขนาด ๓ บานหน้าต่าง แต่งดงามและสร้างอย่างประณีต เป็นอาคารก่ออิฐถือปูนทรงจัตุรมุขย่อมุมไม้สิบสอง หลังคาซ้อนลดหลั่นหลายชั้น รวมแล้วซ้อนกัน ๗ ชั้น แต่ละยอดจะประดับด้วยฉัตรทอง ที่เชิงชายประดับด้วยแผ่นโลหะฉลุลาย ด้านหน้าอุโบสถมีราวบันไดเป็นนาค บานประตูทางเข้าสลักลายสวยมาก พระพุทธรูปในอุโบสถเป็นพระศิลปะพม่า
                นอกจากนี้ภายในอุโบสถยังมีศาสนสถานที่สำคัญคือพระบรมธาตุ ซึ่งเป็นพระธาตุสีทองศิลปะผสมพม่าผสานมอญ รอบคอระฆังมีลวดลายปูนปั้นประดับงดงาม  ภายในบรรจุพระบรมสารีริกธาตุที่อัญเชิญมาจากพม่าเมื่อ พ.ศ.๒๔๔๙ แต่ไม่ได้บอกว่าส่วนใดของพระพุทธองค์