ไปลำพูนเมืองเล็ก ๆ แต่เป็นเมืองโบราณกว่าวเมืองใด ๆ ในภาคเหนือ ได้พาไปพิพิธภัณฑ์สถานแห่งชาติ อนุสาวรีย์พระจามเทวีกษัตริย์องค์แรกของหริภุญชัย ไปวัดพระธาตุหริภุญชัยวรมหาวิหาร ไปอนุสาวรีย์สุเทวฤาษี และไปวัดมหาวันที่มีพระรอดลือลั่นสนั่นเมือง ทีนี้ไปต่อ
           วัดจามเทวี หรือวัดกู่กุด ตั้งอยู่ริมถนนจามเทวี สร้างเมื่อ พ.ศ.๑๒๙๘ เป็นฝีมือช่างละโว้ที่พระนางจามเทวีนำไปจากละโว้ ลักษณะพระเจดีย์เป็นสี่เหลี่ยมแบบพุทธคยาในประเทศอินเดีย แต่ละด้านมีพระพุทธรูปยืนปางประทานพร ภายในบรรจุอัฐของพระนางจามเทวี ผุ้สร้างพระเจดีย์และวัดคือ โอรสทั้งสองของพระนางจามเทวี สร้างเพื่อบรรจุอัฐิของพระนาง เดิมมียอดพระเจดีย์หุ้มด้วยทองคำ ต่อมายอดพระเจดีย์หักหายไป ชาวบ้านเลยตั้งชื่อวัดให้ใหม่ว่า "วัดกู่กุด" แต่ชื่อเป็นทางการจริง ๆ ของพระเจดีย์ชื่อ พระเจดีย์สุวรรณจังโกฎ นอกจากนี้ยังมีรัตนเจดีย์ อยู่ทางขวาของวิหาร
           วัดพระยืน อยู่ที่บ้านพระยืน ตำบลเวียงยอง ข้ามลำน้ำกวงไปตามเส้นทางสาย ๑๑๔ แล้วเลี้ยวซ้ายเข้าทางหลวง ๑๐๒๙ ประมาณ ๕๐๐ เมตร วัดพระยืนเดิมชื่อ วัดพฤทธมหาสถาน พระเจ้าธรรมมิกราช กษัตริย์แห่งหริภุญชัย สร้างเมื่อ พ.ศ.๑๖๐๖ - ๑๖๑๑ พระเจดีย์ทรงมณฑป มีพระพุทธรูปยืนทั้งสี่ทิศ คล้ายเจดีย์วัดป่าสักที่เชียงแสน จังหวัดเชียงราย
           กู่ช้าง กู่ม้า เป็นโบราณสถาน ตั้งอยู่บริเวณชุมชนวัดไก่แก้ว ซอยโรงเรียนจักรคำคณาทร กู่ช้างเป็นรูปทรงกระบอกปลายมน เชื่อว่าเป็นสุสานช้างศึกคู่บารมีของพระนางจามเทวี ที่ชื่อ "ภูก่ำงาเขียว" ซึ่งหมายถึงช้างผิวสีคล้ำ งาสีเขียวมีอานุภาพและอิทธิฤทธิ์ในการสงครามมาก ส่วนกู่ม้าเป็นสถูปรูปทรงระฆัง เชื่อว่าเป็นสุสานม้าของโอรสของพระนางจามเทวี
           อนุสาวรีย์ครูบาศรีวิชัย  นักบุญแห่งล้านนา ตังอยู่เชิงดอยติ ปากทางเข้าลำพูน ครูบาศรีวิชัยเป็นชาวหริภุญชัย บ้านแม่ตื่น อำเภอลี้ มีชีวิตอยู่ระหว่าง พ.ศ.๒๔๒๑ - ๓๔๘๑
           บ่อน้ำศักดิ์สิทธิ์ ดอยละม้อ  อยู่ตำบลมะเขือแจ้ ไปตามทางหลวงหมายเลข ๑๑ ทางไปเชียงใหม่เลี้ยวเข้าทางหลวงสาย ๑๑๔๗ อยู่หลังอำเภอนิคมอุตสาหกรรม ลำพูน หากมาจากเชียงใหม่อยู่ทางซ้ายมือ เป็นภูเขาไฟโบราณ รูปทรงสัณฐานคล้ายฝาชี บนยอดมีปล่องกว้าง ๖ เมตร ตอนล่างเป็นบ่อมีน้ำตลอดปี การเดินทางขึ้นไปยังยอดภูขาไฟโบราณนี้ ต้องเดินขึ้นบันไดไป ๑,๗๔๙ ขั้น นับถือกันมานานว่าเป็นน้ำศักดิ์สิทธิ์ และนำน้ำจากบ่อนี้ไปใช้ในพระราชพิธีบรมราชาภิเษก ทุกครั้ง ปัจจุบันผมไม่ทราบว่าได้พัฒนาไปถึงขั้นมีทางให้รถขึ้นถึงยอดเขาแล้วหรือยัง
            ไม่ได้ไปนานเต็มที เพราะหากยังไต่บันได ๑,๗๔๙ ขั้น ในตอนี้คงหัวใจวายก่อนถึงบ่อน้ำศักดิ์สิทธิ์
            บ้านหนองช้างคืน  เป็นแหล่งผลิตลำไยที่ใหญ่ที่สุด เดือนสิงหาคม ของทุกปีลำพูนจะมีงานเทศกาลลำใย ประกวดผลิตลำใย และธิดาลำใย
            ถ้ามาจากเชียงใหม่ ก่อนถึงตัววเมืองลำพูน ๘ กิโลเมตร มีป้ายบอกทางให้เลี้ยวขวาเข้ายังบ้านหนองช้างคืน ตำบลอุโมงค์ ที่ตำบลอุโมงค์นี้ เคยมีของดีของตำบลคือ ไส้วอั่ว ตำบลอุโมงค์ และไวน์ ตำบลอุโมงค์ แต่น่าเสียดายที่ไม่ได้ขายในตัวตำบล ออกไปขายอยู่ข้านอกถนนแห่งเดียว ซึ่งน่าจะมีร้านสหกรณ์ขายที่ตัวยตำบล
            วัดศรีดอนชัย  อยู่อำเภอบ้านธิ ริมทางหลวงสาย ๑๑ ระหว่างกิโลเมตรที่ ๗๖ - ๗๗ แล้วเลี้ยวขวา เมื่อมาจากตัวเมืองลำพูนเข้าไปอีก ๒ กิโลเมตร ประดิษฐานพระพุทธรูปปางลีลา สูง ๕๙ ศอก เป็นพระพุทธรูปที่สูงและใหญ่ที่สุดในภาคเหนือ สร้างขึ้นด้วยศรัทธาของประชาชน เมื่อปี พ.ศ.๒๕๓๘ ในวโรกาสที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่วหัว ครองราชย์เป็นปีที่ ๕๐ และได้นามพระราชทานว่า "พระพุทธเฉลิมสิริราช"
            วัดพระธาตุดอยเวียง บ้านดอยเวียง ตำบลบ้านธิ ห่างจากตัวอำเภอประมาณ ๗ กิโลเมตร บนดอยประดิษฐานเจดีย์โบราณ ซึ่งมีพระบรมสารีริกธาตุบรรจุอยู่ สันนิษฐานว่าสร้างเมื่อ พ.ศ.๑๒๒๐ ในสมัยของพระนางจามเทวี และยังมีพระพุทธรูปเก่าแก่อีก ๓ องค์ องค์สำคัญคือ พระเจ้าสายฝน เป็นพระพุทธรูปทองสัมฤทธิ์ ปางมารวิชัย หน้าตักกว้าง ๒๙ นิ้ว องค์ที่สองหน้าตักกว้าง ๙๙ นิ้ว ประดิษฐานอยู่ที่ศาลาการเปรียญ  องค์ที่ ๓ หน้าตักกว้าง ๘๙ นิ้ว ประดิษฐานที่เชิงดอย ทั้งสองค์องค์ ข้างในเป็นศิลาแลงและข้างนอกฉาบปูน สมัยที่ค้นพบ เหลือไม่เต็มองค์ เศียรปักดินอยู่ ชาวบ้านเลยเรียกว่า "พระเจ้าดำดิน" ชั้นบนสุดยอดดอย เป็นที่ประดิษฐานของพระบรมธาตุเจดีย์ดอยเวียง
            พระธาตุดอยห้างบาตร์  ตั้งอยู่บ้านไฮใต้ ห่างจากอำเภอบ้านธิ ๙ กิโลเมตร เป็นเจดีย์จตุรมุขสีขาว
            หมู่บ้านแกะสลักอำเภอแม่ทา อยุ่สายแม่ทา - ท่าจักร ประมาณ ๑๕ กิโลเมตร บริเวณบ้านหนองยางไคล ตำบลทุ่งท่าหลวง เป็นแหล่งผลิตไม้แกะสลัก เป็นแบบอุตสาหกรรมภายในครอบครัว
            วัดหนองเงือก  บ้านหนองเงือก อำเภอป่าซาง ตำบลแม่แรงไปสาย ๑๐๖ ลำพูน-ลี้ ที่ประมาณกิโลเมตร ๑๓๘ - ๑๓๙ แลด้วเลี้ยวขวาเข้าไปอีกประมาณ ๓ กิโลเมตร เป็นวัดเก่าแก่ที่แสดงให้เห็นถึงศิลปกรรมของช่างพื้นบ้าน สิ่งที่น่าสนใจคือ ศิลปปูนปั้นที่ซุ้มประตูของวัด และหอไตร ซึ่งเป็นศิลปกรรมแบบช่างพม่า ลักษณะเป็นตึกโบราณ ๒ ชั้น ชั้นล่างมีจิตรกรรมฝาผนัง
            หอศิลป์ อุทยานธรรมะ หมู่ ๑ บ้านป่าซางน้อย อำเภอป่าซาง ไปตามสาย ๑๐๖ แล้วเลี้ยวเข้าซอยข้างตลาดป่าซางไป ๕๐๐ เมตร อุทยานเป็นสวนร่มรื่น มีอาคารสำหรับใช้จัดแจงงานปฎิมากรรมเกี่ยวกับพระพุทธศาสนา เสียดายที่ไปแล้วประตูปิด ไม่ทราบว่า เปิดให้ชมได้เวลาใด
            วัดป่าเหียง  บ้านกองงาม ตำบลแม่แรง อำเภอป่าซาง ไปตามสาย ๑๐๖ แล้วเลี้ยวเข้าสาย ๑๐๓๒ (ข้างวัดป่าซางงาม) ไปอีก ๓ กิโลเมตร วัดสร้างเมื่อ พ.ศ.๒๔๒๐  มีหอไตรเก่าแก่เท่าอายุวัด สร้างไว้กลางสระ เป็นศิลปกรรมแบบล้านนา สร้างด้วยไม้ทั้งหลัง หน้าบัน และบานประตูแกะสลักอย่างงดงาม ได้รับการขึ้นทะเบียนจากกรมศิลปากรเป็นโบราณสถานแล้ว
            วัดกพระเจ้าตนหลวง ตำบลศรีเตี้ย อำเภอบ้านโฮ่ง ไปตามสาย ๑๐๘ แล้วเลี้ยวเข้าสาย ๑๐๑๐ ไปอีก ๖ กิโลเมตร จะถึงตัววัด ประดิษฐานพระพุทธรูป โบราณขนาดหน้าตักกว้าง ๗.๕ เมตร สูง ๙.๕ เมตร สร้างขึ้นเมื่อ พ.ศ.๑๙๐๙ โดยพระเถระสิริราชวโส เพื่อหลีกเลี่ยงเคราะห์กรรมและภัยพิบัติ จึงมีนามอีกนามหนึ่งว่า พระเจ้าหลีกเคราะห์
            ถ้ำหลวงผาเวียง  ลำพูนมีถ้ำให้ชมหลายถ้ำ แต่ไปลำบาก หรือในถ้ำไม่มีไฟฟ้า แต่ถ้ำหลวงผาเวียง หมู่ ๒ ตำบลป่าพลู อำเภอบ้านโฮ่ง ไปตามถนนสาย ๑๐๖ จะมีป้ายบอกให้เลี้ยวขวาเข้าไปประมาณ ๓ กิโลเมตร ภายในมีถ้ำ ๘ ห้อง และแต่ละห้องสวยมากด้วยหินงอก หินย้อย ไว้บริการเก็บค่าเข้าชมเพียงคนละ ๑๐ บาท ควรขึ้นราคาได้แล้ว
            วัดพระเจ้าสะเลียมหวาน  อำเภอบ้านโฮ่ง ไปตามสาย ๑๐๖ กิโลเมตร ๑๑๓  สายลำพูน - ลี้ เลี้ยวเข้าบ้านโฮ่งหลวงประมาณกิโลเมตร ๑๑๓ เลี้ยวไปอีก ๔ กิโลเมตร วัดนี้สร้างเมื่อ พ.ศ.๒๔๘๔ แต่เป็นวัดที่สวยงาม พระประธานในอุโบสถประดิษฐานพระเจ้าสะเลียมหวาน ซึ่งเป็นพระพุทธรูปที่แกะสลักจากไม้สะเดา
            นอกจากนี้ยังมีวัดสำคัญในพื้นที่อำเภอลี้อีกหลายวัด เช่น วัดบ้านปาง ตำบลศรีวิชัย อยุ่สายลี้ - บ้านโฮ่ง เป็นวัดที่ครูบาศรีวิชัย บวชเรียนเป็นครั้งแรก ภายในวัดร่มรื่น มีโบสถ์ วิหารสวยงาม และมีพิพิธภัณฑ์ของครูบาศรีวิชัย ซึ่งได้เก็บของใช้ส่วนตัวของท่านไว้อย่างครบถ้วน เช่นสบง จีวร หมอน กระโถน และแจกัน เป็นต้น
            วัดพระธาตุห้าดวง หรือวัดเจดีย์ห้าหลัง  ตั้งอยู่ตำบลลี้ ห่างจากตัวอำเภอสัก ๒ กิโลเมตร สันนิษฐานว่า พื้นที่นี้เคยเป็นตัวเมืองลี้เก่ามาก่อน เพราะยังมีซากกำแพงเมืองและคูเมือง พระนางจามเทวีเคยเสด็จมาที่วัดนี้ เพราะทราบข่าวว่าจะมีแก้ว ๕ ดวง ปรากฎให้เห็นบ่อยครั้งจึงเสด็จมาดูด้วยพระองค์เอง และได้เห็นประจักษ์ตาว่ามีดวงแก้ว ๕ ดวง ลอยอยู่เหนือกองดิน ๕ กอง เมื่อสอบถามก็ได้ความว่า ๕ กองนั้น คือ พระเมโตธาตุ (น้ำไคลล้างมือ) ของพระพุทธองค์ที่เคยล้างพระหัตถ์ ณ ที่นี้แล้วน้ำไหลผ่านปลายนิ้วทั้ง ๕ ลงสู่พื้นดิน พระนางจามเทวี จึงให้สร้างพระธาตุเจดีย์ครอบกองดินทั้ง ๕ เอาไว้
            วัดพระบาทห้วยต้ม  เป็นวัดใหญ่ที่สุดของอำเภอลี้ อยู่ที่ตำบลนาทราย ห่างจากตัวอำเภอประมาณ ๑๐ กิโลเมตร โดยแยกจากสาย ๑๐๖ บริเวณกิโลเมตรที่ ๔๖ - ๔๗ เข้าไปอีก ๕ กิโลเมตร บริเวณทางเข้ามีอนุสาวรีย์ของครูบาศรีวิชัยวงศา สิ่งก่อสร้างภายในวัดสร้างด้วยศิลาแลงที่ขุดจากบ่อศิลาแลงหลังวัด และมีองค์พระธาตุ รอบวัดมีชาวกะเหรี่ยงอยู่ มีอาชีพทางเกษตรกรรม และเป็นช่างฝีมือทอผ้า ทำสร้อยคอ และเครื่องเงิน
        อุทยานแห่งชาติ  ลำพูนมีอุทยานแห่งชาติ ๒ แห่ง คือ